Czy miewasz bóle kręgosłupa?
„Ból był nie do wytrzymania. Jakby ktoś przypalał mi zapałką plecy! Pamiętam tylko, że się schyliłam, aby odsunąć małego siostrzeńca od potłuczonego szkła, i nagle poczułam piekący ból! Przez wiele dni pozostawałam w tej samej pozycji, nie mogąc się wyprostować. Nigdy wcześniej tak nie cierpiałam” — opowiada Karen, 32-letnia pani domu i matka dwojga dzieci.
W USA bóle kręgosłupa zajmują drugie miejsce po bólach głowy, jeśli wziąć pod uwagę liczbę uskarżających się na nie osób. U Amerykanów poniżej 45 roku życia są najważniejszą przyczyną — a u osób powyżej 45 lat trzecią na liście głównych przyczyn — długotrwałej niezdolności do pracy. Szukając ulgi, cierpiący na tę dolegliwość wydają rocznie 24 miliardy dolarów, czyli cztery razy więcej, niż w 1991 roku kosztowało leczenie chorych na AIDS.
Jak poinformował dr Alf L. Nachemson, specjalista w dziedzinie schorzeń kręgosłupa, w minionym dziesięcioleciu dwa miliardy pacjentów na świecie skarżyło się na bóle w krzyżu. Oświadczył też, że „80 procent z nas ma w jakimś okresie życia pewne problemy z kręgosłupem”.
Cykl bólu
Ból kręgosłupa nie oszczędza nikogo. Dotyka zarówno pracowników fizycznych, jak i umysłowych. Jego ofiarą padają mężczyźni i kobiety, młodzi i starzy. Jeśli jest uporczywy i wielokrotnie się powtarza, może się odbić na pracy, budżecie, rodzinie i obowiązkach względem najbliższych, a niekiedy spowodować cierpienia w sferze emocjonalnej. Jak do tego dochodzi?
W książce The Fight Against Pain (Zmagania z bólem) zauważono, że ból ma charakter cykliczny. Cierpienie fizyczne wywołuje niepokój i przygnębienie, przez co ból się nasila i staje jeszcze bardziej uporczywy. Na przykład młody ojciec lub żywiciel rodziny, niesprawny z powodu dolegliwości kręgosłupa, może mieć kłopoty w miejscu pracy lub być wystawiony na presję krewnych i znajomych.
„Moim zdaniem największy problem polegał na tym, iż rodzina i przyjaciele mnie nie rozumieli ani nie potrafili się wczuć w moje położenie. Ludzie są skłonni bagatelizować ból, nie pojmując, że naprawdę bardzo cierpisz” — twierdzi Pat, 35-letnia sekretarka, której od 1986 roku ból często daje się we znaki. „Ponieważ nie wiesz, kiedy ani w jakiej sytuacji zacznie się atak, starasz się nie planować zbyt wiele. Może to wywołać wrażenie, że jesteś osobą mało towarzyską, nie przyjmującą zaproszeń, nie biorącą w objęcia niemowląt i smutną, a to wszystko z powodu bólu, który — gdy na to pozwolisz — zawładnie tobą bez reszty”.
Dlaczego plecy bolą
Czy bólu pleców nie da się uniknąć? Co robić, by go uśmierzyć lub mu zapobiec? Kiedy trzeba się udać do lekarza? Długotrwały ból w okolicach kręgosłupa może być symptomem wielu chorób wewnętrznych, ale omówimy tu tylko dwie przyczyny owej dolegliwości: przepuklinę jądra miażdżystego tarczy międzykręgowej i kurcze mięśniowe.
Pierwsza z nich jest najczęstszą chorobą kręgosłupa osób w młodym oraz średnim wieku. Potocznie nazywa się ją „dyskopatią”, a także „wypadnięciem dysku”, co jest trochę mylące, gdyż dyski, czyli tarcze międzykręgowe, nie mogą całkowicie wypaść spomiędzy kręgów.
Około 20 roku życia zmniejsza się wilgotność i sprężystość gąbczastego wnętrza dysku, który w rezultacie zaczyna się kurczyć. Na ogół nie jest to bolesne. U niektórych ludzi silne bóle występują jednak wówczas, gdy część gąbczastej substancji wydostaje się na zewnątrz dysku lub uwypukla przez otaczający dysk pierścień, utworzony z tkanki włóknistej.
W czasopiśmie Fortune napisano na temat dysku: „Gdy zachodzące w nim zmiany zwyrodnieniowe osiągną pewien stopień zaawansowania, wtedy nawet najlżejszy nacisk — coś tak błahego, jak kichnięcie czy pochylenie się, by przesunąć magnetofon — może się stać kroplą przepełniającą miarę, a więc spowodować deformację”.
Dyski znajdujące się między pierwszymi 24 kręgami, czyli kośćmi kręgosłupa, odgrywają rolę amortyzatorów. Kości te, ułożone jedna na drugiej, tworzą pionowy tunel — kanał kręgowy, mieszczący w sobie rdzeń kręgowy. Pomiędzy każdą parą kręgów znajduje się mały otwór, przez który na zewnątrz kanału wychodzi zarówno z jednej, jak i z drugiej strony wiązka nerwów, zwana korzeniem nerwowym. Przepuklina jądra miażdżystego niekiedy uciska na jakiś nerw. Czasami nacisk ten uniemożliwia wysyłanie do różnych części ciała impulsów nerwowych, informujących o doznawanych wrażeniach, a także odbieranie napływających stamtąd impulsów.
Na przykład ostry ból zwany rwą kulszową może się pojawić wtedy, gdy uciskane są korzenie nerwu kulszowego, utworzonego z połączenia kilku korzeni nerwów wychodzących z dolnego odcinka rdzenia kręgowego. Odchodzą stamtąd dwa nerwy kulszowe, po jednym z każdej strony, które biegną tyłem ud w dół aż do kolan, a następnie rozgałęziają się na inne nerwy. Rwa kulszowa rozpoczyna się zazwyczaj u dołu pleców, promieniuje w kierunku biodra oraz pośladka i tyłem uda przenosi się jeszcze niżej, niekiedy nawet do łydki i stopy. Rezultatem bywa tak zwane opadanie stopy — chory powłóczy nią, ponieważ mięśnie nogi nie potrafią unieść palców. Można wówczas odczuwać również mrowienie, cierpnięcie i osłabienie mięśni nogi.
Jeżeli uwypuklenie dysku napiera na korzenie nerwowe w tak zwanym ogonie końskim, czyli w grupie nerwów, które znajdują się tuż poniżej talii i obsługują pęcherz oraz jelita, pojawiają się niekiedy trudności z oddawaniem moczu i kału. W razie wystąpienia takich symptomów należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, gdyż mogą one być oznaką ciężkich schorzeń neurologicznych.
Mięśnie grzbietowe, napięte czy rozluźnione, wraz z więzadłami podtrzymują kręgosłup, zapewniając mu stabilność i umożliwiając schylanie się i ruchy obrotowe. Jednak gdy któryś jest przeciążony lub niesprawny, może się tak bardzo skurczyć i zesztywnieć, że utworzy twardą grudkę. Takie kurcze w plecach, pojawiające się niespodzianie co jakiś czas i powodujące przejściowe unieruchomienie, bywają niezwykle bolesne. Pewien chory porównał je do „serii wstrząsów sejsmicznych w plecach”.
Lekarze są zgodni co do tego, iż wystąpienie kurczów mięśniowych sygnalizuje, że mięśnie są osłabione, i ostrzega przed narażaniem ich na uszkodzenie. W książce The Fit Back (Zdrowy kręgosłup), która się ukazała nakładem wydawnictwa Time-Life, zauważono: „Przez unieruchomienie pleców kurcz zmusza do najwłaściwszego sposobu postępowania — do położenia się. Właśnie w tej pozycji nacisk na kręgosłup jest najmniejszy, a ponadto istnieją korzystne warunki do regeneracji tkanki ogarniętej stanem zapalnym”.
Mięśnie grzbietu, brzucha i ud stale powinny być sprężyste i mocne, aby zapobiegać odkształceniu pleców, często powodującemu kurcze. Czynnikiem sprzyjającym takiej deformacji jest na przykład zwiotczenie mięśni brzucha, gdyż nie stanowią one wtedy odpowiedniej podpory ani nie wspomagają dostatecznie kręgosłupa w dźwiganiu ciężaru ciała. Jeżeli natomiast są sprawne, tworzą „pas mięśniowy”, zabezpieczający dolny odcinek kręgosłupa przed nadmiernym wygięciem się w kształcie siodełka. Skutkiem takiego odkształcenia jest przemieszczenie się kręgów i znaczne odchylenie ich osi od pionu.
Jak złagodzić ból
Niewłaściwa postawa, otyłość, słabe mięśnie i stres — to cztery czynniki zwiększające prawdopodobieństwo wystąpienia bólów krzyża. Dodatkowe niebezpieczeństwo kryje się w nieprawidłowym wykonywaniu zwykłych czynności, takich jak siedzenie, stanie lub podnoszenie.
Istnieje związek pomiędzy silnymi mięśniami brzucha i grzbietu a właściwą postawą. Ta ostatnia sprzyja dobremu funkcjonowaniu mięśni, ale by ją zachować, niezbędne jest ich odpowiednie napięcie. Prawidłowa, wyprostowana sylwetka, nie oznacza jednak idealnie prostego kręgosłupa, gdyż z natury rzeczy jest on wygięty w kształcie litery S.
W książce Treat Your Own Back (Lecz swój kręgosłup) Robin McKenzie twierdzi, że bóle będące rezultatem wadliwej postawy można wyeliminować przez jej skorygowanie, i dodaje: „Wady postawy, utrwalone i nie korygowane, wywołują z czasem zmiany strukturalne w stawach oraz powodują ich nadmierne zużywanie się i przedwczesne starzenie”.
Zbyt duża tusza, zwłaszcza otyły brzuch, również mogą nadwerężać kręgosłup, ponieważ obciążają podtrzymujące go mięśnie. Ogromny wpływ na to, by kręgosłup był sprawny i zdrowy, mają regularne ćwiczenia. Są one bardzo potrzebne także wtedy, gdy od jakiegoś czasu nie odczuwamy już bólu, mogą bowiem nastąpić niespodziewane nawroty. Przed rozpoczęciem systematycznej gimnastyki wskazane jest poddanie się dokładnemu badaniu lekarskiemu. Lekarz może zalecić specjalne ćwiczenia, odpowiednie dla danego pacjenta, lub skierować go do fizykoterapeuty.
Wielu specjalistów uważa, że do kłopotów z kręgosłupem niekiedy przyczynia się stres. Jeżeli trwa dłuższy czas, może wywołać napięcie mięśniowe i kurcze, a w rezultacie ból kręgosłupa. Przez usuwanie przyczyn stresu i opanowywanie go można zmniejszyć ryzyko wystąpienia bólu.
Na dolegliwości kręgosłupa mogą się uskarżać ci, którzy ze względu na rodzaj wykonywanej pracy lub odbywanie dalekich podróży dużo siedzą. Jak wykazały badania przeprowadzone w Szwecji, w pozycji siedzącej największy nacisk jest wywierany na dolny odcinek kręgosłupa. Nacisk ten wzrasta, jeśli używa się krzeseł biurowych z nieodpowiednim oparciem. Wskazane byłoby wówczas przerywanie siedzenia, żeby w regularnych odstępach czasu przez kilka minut pospacerować i postać.
Mięśnie kręgosłupa trzeba oszczędzać przy podnoszeniu nie tylko ciężkich, ale nawet lżejszych przedmiotów. Wskazane jest przy tym zginanie kolan, ponieważ wówczas mięśnie te nie muszą dźwigać całego ciężaru.
Na kłopoty z kręgosłupem narażeni są również ludzie pracujący w niewygodnych pozycjach. Na przykład robotnicy obsługujący linie produkcyjne, pielęgniarki, elektrycy, panie domu czy rolnicy muszą się przy pracy dużo schylać. Żeby zmniejszyć istniejące wówczas ryzyko przeciążenia kręgosłupa, fizykoterapeuci radzą regularnie wypoczywać lub zmieniać pozycje. Tym, którzy sporo stoją, zaleca się opieranie stopy na stołeczku lub podnóżku, co ułatwia rozprostowywanie kości w dolnym odcinku pleców.
Wybór metody leczenia
Większości osób uskarżających się na bóle kręgosłupa pochodzenia mięśniowego lekarze doradzają leczenie zachowawcze: wypoczynek w łóżku, rozgrzewanie, masaże, ćwiczenia oraz — początkowo — leki przeciwzapalne i przeciwbólowe. Niemniej co się tyczy lekarstw, dr Mark Brown z wydziału medycznego uniwersytetu w Miami ostrzega, że w USA do głównych przyczyn dolegliwości kręgosłupa należy długotrwałe zażywanie medykamentów, innymi słowy — dolegliwości te są skutkiem ubocznym terapii środkami farmaceutycznymi. Pacjenci nie powinni dopuszczać do zwiększania się w organizmie tolerancji na jakiś lek, co pociąga za sobą stosowanie coraz większych dawek i może prowadzić do uzależnienia.
Niektórym chorym ulgę przynoszą zabiegi fizykoterapeutyczne i kręgarskie. Według czasopisma HealthFacts w USA dwie trzecie pacjentów szukających pomocy lekarskiej trafia do kręgarzy.
W niektórych przypadkach przepukliny jądra miażdżystego usunięcie przyczyny dolegliwości i uśmierzenie bólu wymaga operacji. Jednakże większości cierpiących specjaliści zalecają początkowo leczenie zachowawcze. Jeśli choremu doradzono zabieg chirurgiczny, postąpi słusznie, gdy zasięgnie opinii jeszcze jednego lub dwóch lekarzy.
Ciągły, choć dający się znieść ból w plecach stał się częścią życia milionów ludzi. Wielu godzi się z losem, usiłując jednak nie dopuścić, by ta dolegliwość przeszkadzała im w codziennych zajęciach. Znają czynniki wywołujące ból i starają się je wyeliminować lub im przeciwdziałać. Regularnie się gimnastykują, utrzymują odpowiednią wagę ciała, korygują wady postawy i unikają stresów. Karen, wspomniana na wstępie, pomimo częstych nawrotów bólu spowodowanego przepukliną jądra miażdżystego oraz kurczami mięśniowymi jest pilnie zajęta — jako Świadek Jehowy, z radością poświęca sporo czasu na głoszenie i nauczanie. Podobnie jak ona wielu cierpiących na bóle kręgosłupa zachowuje pozytywne usposobienie i nie daje się pokonać chorobie.
[Ramka na stronie 24]
Kilka rad w sprawie zapobiegania bólom kręgosłupa
☞ Jeżeli coś podnosisz, unikaj szybkich, gwałtownych ruchów. Zamiast się schylać, uginaj kolana.
☞ Proś o pomoc przy dźwiganiu ciężarów.
☞ Kiedy niesiesz kilka pakunków, staraj się, by na każdą rękę przypadł podobny ciężar. Jeżeli dźwigasz jeden przedmiot, trzymaj go oburącz z przodu, blisko ciała, a gdybyś go niósł przy boku, przekładaj go z jednej ręki do drugiej.
☞ W podróży korzystaj ze składanego wózka bagażowego i (lub) lekkiej torby z paskami do zakładania na ramiona.
☞ Kiedy opróżniasz bagażnik samochodowy, nim zaczniesz podnosić pakunki, przysuń je jak najbliżej siebie.
☞ Korzystaj z odkurzacza wyposażonego w długą końcówkę rury. Przy odkurzaniu czegoś od spodu nie pochylaj się, lecz przyklęknij, kładąc pod kolano poduszkę. Gdybyś musiał się zgiąć w talii, w miarę możności staraj się oprzeć o coś ręką.
☞ Pracując w biurze, zmieniaj pozycje: zamiast zawsze siedzieć za biurkiem, możesz też pracować na stojąco — przy blacie sięgającym pasa.
☞ W czasie pracy w ogrodzie przyklękaj; wykonuj ją etapami. Jeśli stoisz, nie zginaj się w pasie.
☞ Regularnie ćwicz mięśnie tułowia, choćby od 10 do 15 minut dziennie. Jeśli jesteś starszy, gimnastykuj się ostrożnie.
☞ Ścieląc łóżko, przyklękaj na nim, a gdy jedną ręką sięgasz do przeciwległej strony, drugą się obejmij. Rozpościerając pościel czy też podwijając ją pod materac, klękaj przy łóżku.
☞ Kiedy podróżujesz samochodem, co jakiś czas zatrzymuj się dla odpoczynku. Jeśli twój pojazd ma niewygodne siedzenia, nie przylegające do dolnej części pleców, wolną przestrzeń wypełniaj poduszką.
☞ Nie uprawiaj joggingu na twardym podłożu. Biegaj w odpowiednim obuwiu.
☞ Siedząc w fotelu czy na wersalce, podkładaj pod plecy wałek lub poduszkę. Podnoś się wolno, opierając ciężar ciała na nogach.
☞ Jeśli w pracy całymi godzinami siedzisz, postaraj się o krzesło z oparciem o odpowiednim kształcie. Co jakiś czas wstawaj i spaceruj.
☞ Przy pracy z kartoteką nie pochylaj się długo nad szufladami, lecz staraj się siedzieć.
☞ Jeżeli musisz nosić buty na wysokich obcasach, miej przy sobie drugą parę wygodniejszych i zakładaj je, kiedy to tylko możliwe.