Fantastyka naukowa zdobywa popularność
W ROKU 1982 w kinematografii amerykańskiej pojawiła się absolutna nowość. Jak podaje dzieło The Illustrated History of the Cinema (Ilustrowana historia kina), najpopularniejszym „gwiazdorem” sezonu kinowego 1982/1983 okazał się nie człowiek, lecz tytułowy bohater filmu ET — osobliwy, ale na swój sposób sympatyczny przybysz z kosmosu.
Ten godny uwagi szczegół to tylko jeden z dowodów świadczących o ogromnym zainteresowaniu, jakim w ostatnich latach cieszy się fantastyka naukowa (science fiction). Niegdyś pojawiała się jedynie w pismach brukowych i była uważana za ulubioną lekturę odludków i marzycieli, obecnie zaś jest powszechnie uznawaną formą rozrywki. Co się kryje za tym gwałtownym wzrostem popularności?
Chcąc odpowiedzieć na to pytanie, musimy się najpierw zapoznać z historią science fiction. Ludzie od niepamiętnych czasów snują fantastyczne opowieści, by zrobić na drugich wrażenie, przestraszyć ich lub po prostu zabawić. Jednakże na przełomie XVII i XVIII wieku Europa wkroczyła na drogę postępu naukowo-gospodarczego. Skłoniło to wiele osób do podważania tradycyjnych wartości i autorytetów. W takiej atmosferze niektórzy zaczęli się zastanawiać, jak rozwój nauki mógłby zmienić przyszłość człowieka.
Nie wiadomo dokładnie, kto był twórcą literatury fantastycznonaukowej. Opisy podróży kosmicznych znalazły się w utworach beletrystycznych Francisa Godwina i Cyrana de Bergeraca, pisarzy z XVII wieku. W roku 1818 na kartach powieści Frankenstein Mary Shelley opowiedziała o naukowcu, który potrafił stworzyć życie, i o przerażających skutkach, jakie to za sobą pociągnęło.
Niektórzy pisarze piętnowali w tego typu utworach ludzkie przywary. Na przykład Jonathan Swift wyszydził osiemnastowieczne społeczeństwo angielskie w satyrze, której osnową uczynił szereg fikcyjnych wypraw. W rezultacie powstały Podróże Guliwera — zjadliwa alegoria nazywana „pierwszym arcydziełem” literatury fantastycznonaukowej.
Nadanie powieści fantastycznonaukowej jej współczesnej formy przypisuje się zwykle J. Verne’owi i H. G. Wellsowi. W roku 1865 Verne napisał Wokół Księżyca, należącą do cyklu niezwykle poczytnych powieści. Natomiast w roku 1895 ukazała się głośna książka Wellsa — Wehikuł czasu.
Fantazja staje się rzeczywistością
Z początkiem XX wieku naukowcy zaczęli spełniać niektóre marzenia tych fantastów. Jak podaje książka Die Großen (Wielcy), niemiecki fizyk Hermann Oberth przez długie lata próbował zrealizować pomysł załogowych lotów kosmicznych, zapożyczony od Juliusza Verne’a. Dzięki swym wyliczeniom przyczynił się do stworzenia podstaw naukowych dla podróży w kosmos. Ale nie był jedynym uczonym zainspirowanym przez science fiction. „Wernher von Braun i jego koledzy w Niemczech, a także wszyscy w Houston i na Przylądku Kennedy’ego zaczytywali się w dzieciństwie Wellsem i Verne’em” — powiedział Ray Bradbury, znany pisarz science fiction. „Obiecali sobie, że gdy dorosną, każdy z tych pomysłów wcielą w życie”.
Fantastyka naukowa rzeczywiście utorowała drogę udoskonaleniom w niejednej dziedzinie. Jak twierdzi pisarz René Oth, niewiele „wynalazków i odkryć nie zostało wcześniej opisanych w literaturze fantastycznonaukowej”. Łodzie podwodne, roboty i załogowe statki kosmiczne występowały w niej powszechnie na długo przed ich skonstruowaniem. Dlatego też Frederik Pohl — przedstawiciel tego gatunku literackiego — utrzymuje, że „czytanie science fiction rozszerza horyzonty myślowe”.
Oczywiście science fiction nie zawsze porusza zagadnienia naukowe. Niektóre spośród najbardziej popularnych książek i filmów tego gatunku należą do kategorii zwanej fantasy. O ile science fiction nosi znamiona prawdopodobieństwa naukowego, o tyle opowieści zaliczane do fantasy ogranicza jedynie wyobraźnia autora. Mogą w nich nawet występować elementy magii i czarów.
Jak dokładne są jednak wizje przyszłości, które snuje science fiction? Czy cała twórczość fantastycznonaukowa zasługuje na uwagę? Kwestie te zostaną omówione w następnych artykułach.
[Ilustracja na stronie 3]
Powieść Juliusza Verne’a „Wokół Księżyca” rozbudziła zainteresowanie podróżami kosmicznymi
[Prawa własności do ilustracji, strona 3]
Statek kosmiczny: General Research Division/The New York Public Library/Astor, Lenox and Tilden Foundations