Boży dar równowagi
„TO TYLKO przyzwyczajenie do chodzenia po pokładzie” — mówili znajomi. „Może potrwać kilka dni”. Był październik 1990 roku, gdy po siedmiodniowym rejsie po Morzu Karaibskim zszedłem z pokładu statku wycieczkowego na suchy ląd. Ale stan, który miał trwać kilka dni, utrzymywał się wiele miesięcy. Odnosiłem wrażenie, jakbym wcale nie opuścił statku. Coś uległo uszkodzeniu w moim narządzie przedsionkowym — skomplikowanym narządzie równowagi, znajdującym się w uchu wewnętrznym i mającym ośrodek w mózgu.
Co to jest? Jak działa?
Ośrodek zawiadujący równowagą mieści się w części mózgowia zwanej pniem mózgu. Gdy jesteś zdrowy, utrzymujesz równowagę dzięki niezliczonym impulsom, które docierają do niego z oczu, mięśni i narządu przedsionkowego.
Oczy nieustannie przesyłają do pnia mózgowego informacje o otoczeniu. Receptory czuciowe w mięśniach, czyli proprioreceptory, powiadamiają mózg o rodzaju powierzchni, po której idziesz lub której dotykasz. Ale to narząd przedsionkowy pełni funkcję wewnętrznego systemu kontrolnego, donoszącego mózgowi o pozycji ciała względem ziemi i kierunku siły przyciągania.
Narząd przedsionkowy składa się z pięciu części odpowiedzialnych za utrzymanie równowagi — trzech kanałów półkolistych i dwóch torebek. Wśród kanałów wyróżniamy: przedni (pionowy przedni), boczny (poziomy) i tylny (pionowy tylny). Torebki zaś to łagiewka i woreczek.
Kanały półkoliste leżą w trzech nawzajem prostopadłych płaszczyznach, podobnie jak ściany i podłoga stykające się ze sobą w rogu pokoju. Tworzą plątaninę przewodów ukrytą w twardej kości skroniowej. Wewnątrz tego kostnego labiryntu znajduje się inny, określany mianem błędnika błoniastego. Każdy błoniasty przewód półkolisty jest zakończony czymś w rodzaju wybrzuszenia zwanego bańką. Wnętrze błędnika błoniastego wypełnia specjalna ciecz — śródchłonka. Z zewnątrz otacza go płyn o odmiennym składzie chemicznym — przychłonka.
Poszerzona część przewodu, bańka, zbudowana jest ze specjalnych komórek rzęskowych zebranych w kępki, które wnikają do galaretowatej substancji zwanej osklepkiem. W czasie ruchów głowy w jakimkolwiek kierunku śródchłonka przemieszcza się nieco wolniej niż same kanały, co wywołuje odchylenie osklepka wraz z rzęskami. Powoduje to zmianę rozmieszczenia ładunków elektrycznych w komórkach rzęskowych, dzięki temu zaś neuronami do mózgu przekazywane są impulsy. Przepływają one nie tylko w jednym kierunku — z poszczególnych komórek rzęskowych przez tak zwane włókna dośrodkowe do mózgu, ale też w drugą stronę — z mózgu przez włókna odśrodkowe do każdej komórki rzęskowej, dostarczając jej w razie potrzeby skorygowanych informacji.
Kanały półkoliste reagują na skłony i obroty głowy we wszystkich kierunkach, czyli na ruchy do przodu, do tyłu i na boki oraz skręty w lewo lub w prawo.
Natomiast łagiewka i woreczek są wrażliwe na przyśpieszenie liniowe — informują o położeniu ciała względem kierunku siły ciężkości. One również zawierają komórki rzęskowe, wchodzące w skład tak zwanych plamek. Kiedy na przykład jedziesz windą, woreczek wysyła do mózgu impulsy wywołujące wrażenie przyśpieszonego ruchu w górę. Łagiewka jest głównym czujnikiem, który reaguje na gwałtowne przyśpieszenie w czasie jazdy samochodem. Informacje przekazywane przez nią do mózgu sprawiają, że odczuwasz szarpnięcie do przodu lub do tyłu. Następnie mózg łączy te informacje z innymi impulsami, by w reakcji na poruszenie ciała wydać dyspozycje co do ruchu oczu i kończyn. Wszystko to pomaga w utrzymywaniu równowagi.
Ów zdumiewający narząd przysparza chwały swemu Projektantowi, Jehowie Bogu. Zachwytowi nad tą konstrukcją nie mogą się oprzeć nawet naukowcy. W czasopiśmie Scientific American profesor biologii i fizjologii A. J. Hudspeth napisał: „Dalsze badania mogą tylko pogłębić uczucie podziwu dla czułości i złożoności tego miniaturowego organu”.
Zaburzenia czynności narządu przedsionkowego
Za przyczynę zaburzenia w funkcjonowaniu mego ucha wewnętrznego uznano otosklerozę. Podczas rozwoju tej choroby kość, w której mieści się narząd przedsionkowy, staje się miękka i gąbczasta. Normalnie jest ona bardzo twarda — twardsza nawet od reszty naszego kośćca. Przypuszcza się, że w procesie miękczenia kości powstaje enzym, który przenika do płynów ucha wewnętrznego i zmienia ich skład chemiczny lub je zatruwa. Chory może mieć osobliwe uczucie, jakby ciągle się poruszał, mimo że pozostaje w pozycji stojącej albo leżącej.
Wydawało mi się, że chodnik pod moimi stopami faluje jak woda, czasem na pół metra wysoka. A gdy leżałem, miałem wrażenie, iż jestem w łodzi unoszonej na metrowych falach oceanu. Nie było to przelotne doznanie, podobne do zawrotów głowy, lecz uczucie towarzyszące mi miesiącami, przez 24 godziny na dobę. Wytchnienie przychodziło jedynie, gdy zapadałem w stan nieświadomości podczas snu.
Przyczyny i leczenie
Przyczyny otosklerozy ciągle jeszcze nie są znane, choć pewną rolę może tu odgrywać dziedziczność. Uczeni napotykają trudności w badaniu tej choroby, ponieważ najwyraźniej cierpią na nią tylko ludzie. Jeżeli w ogóle występuje u zwierząt, to bardzo rzadko. Otoskleroza może wywoływać dzwonienie w uszach, uczucie pełności lub pustki w głowie, wrażenie zachwiania równowagi oraz różne formy zawrotów głowy. Doprowadza nieraz do unieruchomienia strzemiączka w uchu środkowym, powodując głuchotę przewodzeniową. Gdy dotknie także ślimak, może dojść do uszkodzenia nerwu słuchowego i w rezultacie do głuchoty odbiorczej.
Otosklerozę leczy się między innymi operacyjnie (zobacz Przebudźcie się! z 8 października 1988 roku, strona 19); niekiedy próbuje się zatrzymać proces niszczenia kości przez podawanie wapnia i związków fluoru. Czasem zalecana jest dieta bezcukrowa, gdyż ucho wewnętrzne pobiera z krwi niezwykle dużo cukru. Aby zaczerpnąć niezbędną ilość energii, potrzebuje go trzy razy więcej niż część mózgu tej samej wielkości. Zdrowe ucho całkiem dobrze znosi wahania poziomu cukru we krwi, ale gdy jest uszkodzone, te normalne zmiany mogą prowadzić do silnych zawrotów głowy. Przy schorzeniach ucha wewnętrznego także kofeina i alkohol mogą się okazać szkodliwe. Chociaż wycieczka statkiem, wspomniana na wstępie, nie była rzeczywistą przyczyną moich kłopotów, to jednak towarzyszące jej zmiany temperatury, wilgotności powietrza i sposobu odżywiania najwyraźniej wywołały zaburzenie równowagi.
Ucho wewnętrzne jest czymś więcej niż tylko narządem słuchu. W zadziwiający i cudowny sposób pomaga utrzymywać równowagę. Budowa tego organu powinna napawać nas zachwytem dla dzieła naszego Stwórcy i pogłębiać docenianie dla Jego twórczej potęgi. (Nadesłane).
[Ilustracje na stronie 26]
[Patrz publikacja]
Zdumiewający narząd przedsionkowy
Widok z zewnątrz
KANAŁ PRZEDNI
OKIENKO OWALNE
ŚLIMAK
OKIENKO OKRĄGŁE
KANAŁ TYLNY
KANAŁ BOCZNY
Widok od wewnątrz
KOŚĆ SKRONIOWA
BŁĘDNIK BŁONIASTY
BAŃKA
WORECZEK
Reaguje na ruch w linii pionowej
ŚLIMAK
Narząd słuchu
PLAMKA
ŁAGIEWKA
GRZEBIEŃ
Reaguje na ruch w linii poziomej
Reaguje na ruch obrotowy