Czy grozi ci borelioza z Lyme?

TEMAT AIDS nie schodzi ze szpalt gazet, ale o boreliozie, czyli chorobie z Lyme, mówi się niewiele. A zapada na nią coraz więcej ludzi. Kilka lat temu The New York Times Magazine podał, że „zaraz po AIDS jest to najszybciej rozprzestrzeniająca się choroba zakaźna” w USA. Doniesienia z innych krajów wskazują, iż szerzy się także w Azji, Europie i Ameryce Południowej.

Co to za choroba? Jak się przenosi? Czy jesteś nią zagrożony?

Kleszcze, zwierzyna płowa i ty

Jakieś 20 lat temu w okolicach Lyme, miasta położonego w stanie Connecticut w północno-wschodniej części USA, odnotowano zagadkowy wzrost zachorowań na zapalenie stawów. Ofiarami były głównie dzieci. Zapalenie zaczynało się od zaczerwienienia skóry, bólu głowy i stawów. Jak opowiada pewna kobieta, wkrótce jej „mąż i dwoje dzieci poruszali się o kulach”. W niedługim czasie zachorowało przeszło 50 mieszkańców tego terenu, a po kilku latach takie same bolesne objawy stwierdzono u tysięcy osób.

Uczeni uświadomili sobie, że jest to nowa jednostka chorobowa, i nazwali ją boreliozą albo chorobą z Lyme. Co ją wywołuje? Krętek Borrelia burgdorferi — bakteria żyjąca w organizmie kleszcza. Jak jest przenoszona? Otóż gdy ktoś spaceruje lasem, może się w niego wczepić zainfekowany kleszcz. Przebija on skórę nieszczęsnego wędrowca i wstrzykuje mu bakterię chorobotwórczą. Ponieważ zakażone kleszcze często podróżują, żerują i mnożą się na zwierzynie płowej, żyjącej na systematycznie zasiedlanych terenach wiejskich, nic więc dziwnego, że choroba z Lyme zbiera coraz większe żniwo.

Objawy i powikłania

Pierwszym objawem boreliozy jest na ogół zaczerwienienie na skórze (zwane rumieniem wędrującym), mające początkowo kształt niewielkiej plamki. W ciągu kilku dni lub tygodni ta ostrzegawcza plamka zamienia się w okrągłe, trójkątne bądź owalne zaczerwienienie wielkości monety, rozprzestrzeniające się czasem na całą szerokość pleców. Często towarzyszy temu gorączka, sztywność karku, bóle głowy i całego ciała oraz osłabienie. Przeszło połowa chorych, którzy nie podejmą w porę leczenia, cierpi z powodu obrzęku i bólów stawów, utrzymujących się nieraz całymi miesiącami. U 20 procent osób nie leczonych kończy się to przewlekłym zapaleniem stawów. Borelioza atakuje też układ nerwowy i serce, choć zdarza się to rzadziej (patrz ramka obok).

Wielu specjalistów uznaje chorobę z Lyme za trudną do rozpoznania, ponieważ jej początkowe objawy występują również przy grypie i innych infekcjach. W dodatku u co czwartej osoby nie pojawia się rumień — jedyna cecha charakterystyczna boreliozy — a wielu pacjentów nie wie, czy ukąsił ich kleszcz, gdyż zazwyczaj jest to bezbolesne.

Diagnozę utrudnia też okoliczność, że dostępne dziś testy na obecność przeciwciał we krwi nie są wiarogodne. Przeciwciała we krwi pacjenta mogą wskazywać, iż jego układ odpornościowy wykrył intruzów, ale na podstawie niektórych testów nie da się ustalić, czy chodzi o bakterie boreliozy. A zatem wynik testu może być dodatni i wskazywać na chorobę z Lyme, choć w rzeczywistości są to objawy innego zakażenia bakteryjnego. Dlatego Państwowy Instytut Zdrowia (NIH) w USA radzi lekarzom, by przed postawieniem diagnozy zbadali, czy pacjent został ukąszony przez kleszcza i jakie ma objawy, oraz ostrożnie eliminowali inne choroby o podobnych symptomach.

Leczenie i zapobieganie

Jeżeli choroba zostanie w porę rozpoznana, większość pacjentów można skutecznie wyleczyć antybiotykami. Im wcześniej rozpocznie się kurację, tym szybciej pacjent wyzdrowieje. Osłabienie i bóle mogą się utrzymywać jeszcze kilka miesięcy, ale ustąpią bez konieczności stosowania kolejnej terapii antybiotykowej. Jak jednak uprzedza NIH, „osobie, która przeszła boreliozę, nie można zagwarantować, że w przyszłości znowu na nią nie zachoruje”.

Czy te niepokojące perspektywy kiedyś się zmienią? Wydział Medyczny Uniwersytetu Yale’a podał do wiadomości, że naukowcy opracowali eksperymentalną szczepionkę przeciwko chorobie z Lyme. Jest to szczepionka „o podwójnym działaniu” — pobudza ludzki układ odpornościowy do wytwarzania przeciwciał, które atakują i niszczą obce bakterie boreliozy, a jednocześnie zabija bakterie w organizmie kleszcza wczepionego w ciało ofiary.

Doktor Stephen E. Malawista, jeden z odkrywców boreliozy w roku 1975, twierdzi, iż „przetestowanie tej szczepionki jest dużym krokiem naprzód w staraniach zmierzających do ochrony ludzi przed ewentualnymi poważnymi powikłaniami choroby z Lyme”. Według gazety The New York Times uczeni mają nadzieję, że ludzie, którzy na pewnych terenach ze strachu przed boreliozą boją się wychodzić z domów, „dzięki tej szczepionce powrócą na łono natury”.

Tymczasem jednak można samemu podejmować pewne działania zapobiegawcze. NIH radzi: Przechodząc przez obszar, gdzie roi się od kleszczy, trzymaj się środka ścieżki. Noś długie spodnie, koszule z długimi rękawami i nakrycie głowy. Nogawki wkładaj w skarpetki i chodź w butach, które w żadnym miejscu nie odsłaniają stopy. Na ubraniu w jasnym kolorze łatwiej dostrzeżesz kleszcza. Dobre rezultaty przynosi również spryskanie skóry i odzieży środkiem owadobójczym, ale nieraz wywołuje to poważne skutki uboczne, zwłaszcza u dzieci. NIH ostrzega też: „Na obszarach, gdzie panuje choroba z Lyme, kleszczy muszą starannie unikać kobiety w ciąży, gdyż zakażenie może się przenieść na płód” i zwiększyć niebezpieczeństwo poronienia albo urodzenia martwego dziecka.

Po powrocie do domu sprawdź u siebie i dzieci, czy w ciało, a szczególnie w części owłosione, nie wczepiły się kleszcze. Przypatrz się dokładnie, gdyż niedorosłe kleszcze są tak maleńkie jak kropka kończąca to zdanie, więc łatwo je wziąć za pyłek kurzu. Jeżeli masz jakieś zwierzę domowe, obejrzyj je, zanim wejdzie do mieszkania. Ono również może zachorować na boreliozę.

Jak usunąć kleszcza? Nie gołymi palcami, ale tępą pincetą. Chwyć kleszcza za okolice głowy i ciągnij delikatnie, lecz mocno, dopóki nie wyciągniesz go w całości. Uważaj przy tym, by go nie zgnieść. Następnie dokładnie zdezynfekuj miejsce ukąszenia. Jak twierdzi dr Gary Wormser, amerykański specjalista od chorób zakaźnych, usunięcie kleszcza w ciągu 24 godzin może uratować przed zakażeniem boreliozą.

Nawet na obszarach, gdzie występuje mnóstwo kleszczy, prawdopodobieństwo zarażenia się wyniszczającą chorobą z Lyme nie jest duże. Ale jeszcze się zmniejszy, gdy zastosujesz podane proste środki ostrożności. Czy warto je stosować? Zapytaj kogoś cierpiącego na boreliozę.

[Ramka na stronie 14]

Objawy boreliozy

Początkowe:

○ Rumień

○ Bóle mięśni i stawów

○ Ból głowy

○ Sztywność karku

○ Duże osłabienie

○ Gorączka

○ Porażenie nerwu twarzowego

○ Zapalenie opon mózgowych

○ Przejściowe bóle i obrzęk stawów

Rzadziej spotykane:

○ Zapalenie spojówek

○ Zawroty głowy

○ Duszności

Późne:

○ Przejściowe lub przewlekłe zapalenie stawów

Rzadziej spotykane:

○ Utrata pamięci

○ Trudności z koncentracją

○ Zmiany nastroju i przyzwyczajeń związanych ze spaniem

Podczas różnych etapów choroby może występować jeden lub kilka objawów (Lyme Disease​—The Facts, the Challenge, broszura wydana przez NIH).

[Ilustracja na stronie 15]

Wędrówka po lesie może być niebezpieczna

[Ilustracja na stronie 16]

Kleszcz w dużym powiększeniu

[Prawa własności]

Yale School of Medicine

[Ilustracja na stronie 16]

Kleszcz naturalnych rozmiarów