Australijska „śpiewająca wieża”

OD NASZEGO KORESPONDENTA W AUSTRALII

DZIĘKI połączeniu osiągnięć sztuki, techniki i nauki w służbie muzyki nieraz już budowano znakomite instrumenty. Dobrze znanymi tego przykładami są choćby skrzypce Antonia Stradivariego czy flety Theobalda Böhma, zazwyczaj jednak niewiele wiadomo o imponującym carillonie.

Co to jest carillon i jak się na nim gra? Przyjrzyjmy się jednemu z najokazalszych carillonów na świecie, a pomoże nam to również docenić niezwykłą muzykę, która z niego rozbrzmiewa.

Ogromny instrument

Carillon zalicza się do największych instrumentów muzycznych świata, a był znany już w starożytności. Mieści się zwykle w dzwonnicy, toteż słusznie nazywa się go „śpiewającą wieżą”. Carillon i dzwonnica w stolicy Australii, Canberze, są darem od rządu brytyjskiego przekazanym w roku 1963 dla upamiętnienia pięćdziesiątej rocznicy założenia miasta i nadania mu nazwy. Instrument znajduje się na Aspen Island, wyspie leżącej na środku malowniczego jeziora Burley Griffin.

Dzwonnica 50-metrowej wysokości składa się z trzech trójgraniastych filarów, a wewnętrzne krawędzie ich podstaw tworzą trójkąt równoboczny. Wysoko między filarami zawieszono platformy, na których umieszczony jest carillon.

Na pierwszą z nich udajemy się windą zamontowaną w wieży. Naszym oczom ukazują się dwie ogromne klawiatury, podobne do organowych. Jedna służy muzykowi wyłącznie do ćwiczeń. Młoteczki uruchamiane klawiszami uderzają tylko w sztabki wydające odpowiedni dźwięk.

Tuż za klawiaturą do ćwiczeń znajduje się właściwa klawiatura carillonu. Wygląda jednak inaczej niż zwyczajna klawiatura: ma duże, dębowe klawisze w kształcie walca o średnicy około dwóch centymetrów. Klawisze z górnego rzędu odpowiadają czarnym klawiszom fortepianu lub organów. Mają prawie 10 centymetrów długości, natomiast te z dolnego rzędu (odpowiadające białym klawiszom fortepianu) są długie na przeszło 15 centymetrów. Na carillonie — w odróżnieniu od fortepianu czy organów — nie gra się palcami, lecz zamkniętymi dłońmi. Dzięki szerokiemu rozstawieniu klawiszy nie uderza się w więcej niż jeden na raz.

Prawdziwie imponujący mechanizm

Klawiatura ma cztery i pół oktawy, a od każdego klawisza biegnie do wyższej platformy osobna stalowa linka, zaopatrzona w osobliwy mechanizm regulujący naprężenie. Aby się dowiedzieć, dokąd prowadzą te linki, wjeżdżamy windą na następny poziom. Wiszą tu dwa masywne, majestatyczne dzwony, a każdy waży jakieś sześć ton. Wyżej widać pomiędzy nimi kolejnych 51 dzwonów, których wielkość maleje wraz z wysokością zawieszenia, a najmniejszy waży jedynie siedem kilogramów.

Ich umiejętne rozmieszczenie zapobiega interferencji fal dźwiękowych, powstającej czasem na skutek nakładania się tonów składowych niektórych dzwonów. Każdy dzwon ma serce wykonane z miękkiego metalu i jest wprawiany w ruch stalową linką połączoną z odpowiednim klawiszem klawiatury znajdującej się na niższym poziomie. Naprężenie linek jest precyzyjnie dopasowywane do sposobu gry danego wykonawcy oraz do warunków atmosferycznych.

Kilka ciekawych informacji

Dzwony carillonu z Canberry, wykonane w angielskiej firmie John Taylor and Company, są wspaniałym współczesnym dziełem odlewników, pielęgnujących starodawne rzemiosło. Wygrywane na nich melodie niosą się w promieniu 300 metrów po wodach jeziora i rozbrzmiewają w przyległych ogrodach i parkach.

Mimo że ten carillon nie jest największy na świecie, to ze względu na 53 dzwony, zalicza się do najokazalszych instrumentów tego rodzaju, gdyż większość z nich ma od 23 do 48 dzwonów. Największy carillon znajduje się w Nowym Jorku. Ma 74 dzwony, a wśród nich najpotężniejszy na świecie dzwon wykorzystywany do gry. Waży on przeszło 18 ton i wydaje niskie c, podczas gdy carillon w Canberze osiąga niskie fis.

Posłuchajmy koncertu granego na carillonie. Usiądźmy w ogrodzie położonym u podnóża dzwonnicy. Tutaj można nie tylko słuchać przepięknej muzyki, która płynie ze „śpiewającej wieży”, ale równocześnie podziwiać otaczające nas cuda stwarzania. Spokój wieczoru i imponująca wysokość dzwonnicy sprawiają, że melodia brzmi niemal nieziemsko i przepełnia nasze serca wdzięcznością dla Boga za dar muzyki.

[Ilustracja na stronie 25]

Dzwony na wieży