Radio — wynalazek, który zmienił świat

OD NASZEGO KORESPONDENTA WE WŁOSZECH

CISZĘ panującą w pewnej wiejskiej okolicy we Włoszech zakłócił wystrzał z karabinu. W ten sposób Guglielmo Marconi otrzymał potwierdzenie, że jego proste urządzenie zadziałało. Fale elektromagnetyczne wytworzone za pomocą nadajnika i rozchodzące się w przestrzeni zostały wychwycone przez odbiornik umieszczony dwa i pół kilometra dalej. Był rok 1895. Chociaż wówczas nikt nie zdawał sobie sprawy ze wszystkich następstw tego eksperymentu, tamten strzał z karabinu obwieścił narodziny łączności radiowej — techniki, która przeobraziła nasz świat.

Naturę fal elektromagnetycznych już wcześniej badało wielu uczonych. W roku 1831 angielski fizyk Michael Faraday zademonstrował, że pole magnetyczne wytwarzane przez prąd płynący w obwodzie elektrycznym może wzbudzić przepływ prądu w innym obwodzie, umieszczonym w pobliżu pierwszego, lecz od niego odizolowanym. W roku 1864 szkocki fizyk James Maxwell sformułował teorię, zgodnie z którą energia zgromadzona w takich polach może być przenoszona przez pewnego rodzaju fale — przypominające nieco fale na powierzchni stawu, lecz poruszające się z prędkością światła. Później fizyk niemiecki Heinrich Hertz udowodnił prawdziwość teorii Maxwella, generując fale elektromagnetyczne i wykrywając je umieszczonym w pobliżu detektorem. Podobne doświadczenie przeprowadził w Nowej Zelandii Ernest Rutherford (późniejszy lord Rutherford). Marconi wykorzystał i ulepszył dostępne urządzenia oraz dodał do nich bardzo prostą antenę własnej konstrukcji, dzięki czemu mógł przesłać sygnał telegraficzny na znaczną odległość. Droga do telegrafii bezprzewodowej stanęła otworem!

W 1896 roku 21-letni Marconi przeniósł się z Włoch do Anglii, gdzie został przedstawiony Williamowi Preece’owi, naczelnemu inżynierowi Głównego Urzędu Pocztowego. Preece był zainteresowany wykorzystaniem systemu Marconiego do przekazu informacji na morzu między punktami, których nie da się połączyć kablowo. Zaproponował więc Marconiemu pomoc fachowców oraz dostęp do laboratoriów, gdzie mógłby przeprowadzać swe eksperymenty. W ciągu kilku miesięcy Marconi zwiększył moc sygnału, dzięki czemu mógł go przesłać na odległość 10 kilometrów. A w roku 1897 założył spółkę, której celem było przekształcenie telegrafii bezprzewodowej w przedsięwzięcie dochodowe (Wireless Telegraph and Signal Company, Ltd.).

W roku 1900 stworzono 300-kilometrowe połączenie radiotelegraficzne pomiędzy Kornwalią a wyspą Wight, leżącą u południowych wybrzeży Anglii. W ten sposób udowodniono, iż pomimo zakrzywienia powierzchni Ziemi fale radiowe mogą docierać bardzo daleko, co wcześniej wydawało się niemożliwe. Sądzono bowiem, że skoro fale elektromagnetyczne rozchodzą się po liniach prostych, to sygnałów radiowych nie da się przesłać poza horyzont.a W owym czasie otrzymano pierwsze poważne zamówienie na aparaturę radiową. Brytyjska admiralicja poleciła zainstalować ją na 26 okrętach oraz zbudować sześć stacji naziemnych i zadbać o ich dalsze funkcjonowanie. W następnym roku Marconi zdołał odebrać słaby sygnał, który został przesłany przez Atlantyk. Były to trzy kropki, oznaczające w alfabecie Morse’a literę S. Wynalazek Marconiego miał już zapewnioną przyszłość.

Postęp techniczny

Początkowo za pomocą telegrafii bezprzewodowej nie można było przekazywać głosu ani muzyki, a jedynie informacje nadawane alfabetem Morse’a. Jednakże w roku 1904 zrobiono ogromny krok naprzód, wynaleziono bowiem diodę próżniową — pierwszą lampę elektronową, która umożliwiła przesyłanie i odbiór głosu. W ten sposób telegrafia bezprzewodowa dała początek radiu, jakie znamy obecnie.

W roku 1906 Reginald Fessenden nadał w USA audycję muzyczną, której wysłuchano na statkach znajdujących się w odległości do 80 kilometrów. W roku 1910 Lee de Forest transmitował na żywo dla radioamatorów w Nowym Jorku koncert słynnego włoskiego tenora Enrica Caruso. Rok wcześniej z wieży Eiffla w Paryżu po raz pierwszy wyemitowano sygnały przeznaczone do regulacji zegarów. W tym samym roku 1909 nastąpiła też pierwsza akcja ratunkowa, w której radio odegrało istotną rolę — doszło do niej, gdy na Atlantyku zderzyły się parowce Florida i Republic. Trzy lata później dzięki sygnałom SOS wysłanym przez radio ocalało ponad 700 rozbitków z Titanica.

Już w roku 1916 wyobrażono sobie, iż radio może się znaleźć w każdym domu. Zastosowanie lamp elektronowych umożliwiło produkcję dobrych i niedrogich odbiorników, co stworzyło warunki do rozwoju komercyjnych stacji radiowych. Prawdziwa ich eksplozja nastąpiła najpierw w USA, gdzie w roku 1921 działało 8 radiostacji, a do 1 listopada 1922 rząd wydał koncesje aż 564 stacjom! Nie licząc oświetlenia, radio było w wielu domach pierwszym urządzeniem zasilanym prądem elektrycznym.

W niespełna dwa lata po rozpoczęciu regularnego nadawania audycji przez stacje komercyjne Badacze Pisma Świętego, jak w owym czasie nazywano Świadków Jehowy, także zaczęli posługiwać się radiem do rozgłaszania swego orędzia. W roku 1922 J. F. Rutherford, ówczesny prezes Towarzystwa Strażnica, wygłosił w Kalifornii swoje pierwsze przemówienie radiowe. Dwa lata później Towarzystwo Strażnica zbudowało i uruchomiło na Staten Island w Nowym Jorku własną radiostację — WBBR. Jeszcze później na całym świecie organizowało sieci radiowe do emitowania programów o tematyce biblijnej. W roku 1933 orędzie o Królestwie Bożym transmitowało aż 408 stacji (Mateusza 24:14).

Jednakże w wielu krajach wyłączne prawo do emisji programów radiowych zastrzegło sobie państwo. We Włoszech rząd Mussoliniego uważał radio za narzędzie propagandy politycznej i zabronił obywatelom słuchania radiostacji zagranicznych. Ogromna siła oddziaływania radia w dobitny sposób uwidoczniała się w roku 1938. W trakcie słuchowiska fantastycznonaukowego w reżyserii Orsona Wellesa wielu mieszkańców USA wpadło w panikę, sądząc, iż w New Jersey rzeczywiście wylądowali Marsjanie i straszliwym „snopem gorąca” zabijają każdego, kto im stawia opór.

Stulecie radia

W roku 1954 słuchanie radia było ulubioną rozrywką Włochów. Pomimo sukcesów telewizji radio w dalszym ciągu jest bardzo popularne. W większości krajów Europy słucha go dla przyjemności lub w celu zdobycia informacji od 50 do 70 procent ludności. Według szacunkowych ocen radio znajduje się w USA w 95 procentach samochodów, w 80 procentach sypialni i w przeszło połowie kuchni.

Popularność radia nawet w erze telewizji wynika między innymi z tego, że jest ono urządzeniem przenośnym. Ponadto jak wynika z badań, radio „znacznie bardziej niż telewizja angażuje uczucia i wyobraźnię”.

W roku 1995 obchodzono we Włoszech setną rocznicę eksperymentu Marconiego, co stało się okazją do przypomnienia, jaki postęp dokonał się w technice radiowej. Dzięki pracy licznych naukowców pierwsze prymitywne urządzenia przekształcono w skomplikowane systemy używane obecnie. Wprowadzany dziś system radiofonii cyfrowej — polegającej na cyfrowym kodowaniu nadawanych programów — gwarantuje doskonałą jakość odbieranego dźwięku. Ale znaczenie radia nie ogranicza się jedynie do mnóstwa typowych zastosowań w życiu codziennym, gdyż zasada jego działania legła u podstaw telewizji, radaru i wielu innych wynalazków.

Na przykład w radioastronomii odbiera się i analizuje fale radiowe emitowane przez ciała niebieskie. Bez wynalezienia radia nie mogłaby się rozwinąć kosmonautyka. Fale radiowe mają też istotne znaczenie we wszystkich zastosowaniach sztucznych satelitów — przy przesyłaniu sygnałów telewizyjnych i telefonicznych oraz zbieraniu danych. W wyniku rozwoju techniki tranzystory zastąpiono układami scalonymi, co zaowocowało najpierw minikalkulatorami oraz mikrokomputerami, a następnie międzynarodowymi sieciami komputerowymi.

Rzeczywistością są już telefony komórkowe, dzięki którym mogą ze sobą porozmawiać osoby znajdujące się w dwóch dowolnych — lub niemal dowolnych — punktach na powierzchni naszego globu. Myśli się obecnie o skonstruowaniu bezprzewodowego urządzenia wielkości dłoni stanowiącego połączenie telewizora, telefonu, komputera i telefaksu. Za jego pomocą można by odbierać dźwięki, obrazy i teksty przesyłane na setkach kanałów oraz wymieniać informacje przy użyciu poczty elektronicznej.

Nikt nie wie dokładnie, co w tej dziedzinie przyniesie przyszłość. Ponieważ jednak technika radiowa w dalszym ciągu się rozwija, więc prawdopodobnie odnotuje jeszcze wiele znaczących osiągnięć.

[Przypis]

[Napis na stronie 21]

Pomimo sukcesów telewizji radio w dalszym ciągu jest bardzo popularne

[Prawa własności do ilustracji, strona 19]

U góry po lewej i prawej, u dołu po lewej: „MUSEO della RADIO e della TELEVISIONE” RAI--TORINO; u dołu po prawej: zdjęcie NASA