Kruk — czym się wyróżnia?

OD NASZEGO KORESPONDENTA W KANADZIE

KTÓŻ by się spodziewał czegoś wyjątkowego po tym żałobnie kraczącym, ciemnopiórym ptaku? Przeciętny człowiek weźmie go w pierwszej chwili za zwykłą, wyrośniętą wronę. Nie przyciąga on uwagi tak szybko, jak jego barwnie upierzona kuzynka sójka w błyszczącym, błękitnym wdzianku. I chociaż należy do ptaków śpiewających, mało kto uznałby jego krakanie za śpiew. Nie lekceważmy jednak tego ptaka. Brak dźwięcznego głosu i kolorowych piór znakomicie wynagradzają mu inne rzeczy. Kruk odznacza się swoistą urodą i szczególnymi cechami. Wielu znawców uważa wręcz, że nie można go porównać z żadnym innym ptakiem.

Cechy charakterystyczne

Kruk (Corvus corax) jest największym i najdostojniejszym przedstawicielem rodziny krukowatych (Corvidae). Może być nawet dwa razy cięższy od wrony, jego długość dochodzi do 60 centymetrów, a rozpiętość skrzydeł do jednego metra. Różni się od wrony cięższym dziobem i dłuższym, klinowatym ogonem. Przy bliższej obserwacji widać też charakterystyczne nastroszone pióra w okolicy gardła. Kruk znany jest z tego, że szybuje w powietrzu, a tymczasem wrony na ogół furkoczą skrzydłami bądź poruszają się lotem ślizgowym.

Kruk uchodzi za największego przedstawiciela wróblowatych. Kiedy się widzi tego dużego ptaka odpoczywającego na gałęzi drzewa, można się zastanawiać, w jaki sposób się na niej utrzymuje. Otóż z tyłu każdej stopy ma silny pazur, którym zaczepia się na konarze lub gałęzi; niemniej tajemnica tkwi w wewnętrznym „mechanizmie zatrzaskowym”. Kiedy kruk przysiada na gałęzi, mięśnie i ścięgna automatycznie zaciskają wokół niej pazury. Silne i wszechstronnie użyteczne nogi kruka są również przystosowane do chodzenia i drapania, dzięki czemu potrafi zdobywać pożywienie na najróżniejszych terenach.

Zasięg występowania i lot „czarnego pioruna”

Tylko nieliczne ptaki mają tak szeroki zasięg występowania, jak kruk. Istny z niego włóczykij. Można go spotkać w wielu rejonach półkuli północnej. Zamieszkuje bardzo zróżnicowane tereny: pustynie; iglaste lasy Kanady i Syberii, gdzie w koronach wysokich drzew buduje sobie misterne gniazda z patyków i innych dostępnych materiałów; klify w Ameryce Północnej i Skandynawii; tundrę oraz wyspy Morza Arktycznego. Jedyną wspólną cechą wszystkich jego siedlisk jest ich ustronny charakter, gdyż kruk zdecydowanie woli dzikie, bezludne okolice.

O tym, w jak różnych środowiskach żyje kruk, świadczy kraina opisana w Biblii. Występują tam dwie odmiany tego wielkiego czarnego ptaka. Jedna zadomowiła się na rozległych terenach pustynnych na południu, a druga na północy kraju. Czarne kruki gnieżdżą się w rozmaitych zagłębieniach skalnych jarów. Krukami posłużył się Jehowa do karmienia Eliasza, który ukrył się w dolinie nad potokiem Kerit (1 Królewska 17:3-6). Naturalne środowisko kruków przedstawił też Izajasz, pisząc, że mieszkają wśród „pustki i kamieni opustoszenia” Edomu (Izajasza 34:11, NW).

Kruki są znakomitymi lotnikami. Wyglądają pięknie, gdy bez wysiłku szybują, zataczając szerokie kręgi i lustrując teren w poszukiwaniu pokarmu. Z łatwością wykonują powietrzne akrobacje — koziołkują, a nawet potrafią przez chwilę lecieć do góry nogami — zwłaszcza podczas godów, choć wydaje się, że czasem robią to dla zwykłej przyjemności. Lot kruka trafnie opisał Bernd Heinrich w książce Ravens in Winter (Kruki zimą): „Pikuje i spada z nieba niczym czarny piorun albo płynnymi ślizgami unosi się w przestworzach”. Autor dodaje, że ptak ten jest „wyśmienitym lotnikiem”. Siła jego lotu może tłumaczyć, dlaczego po potopie Noe wypuścił z arki najpierw kruka (1 Mojżeszowa 8:6, 7).

Zdolności adaptacyjne sprytnego złodzieja

Zdaniem biologów kruki należą do ptaków o największych zdolnościach adaptacyjnych i niesłychanym sprycie. Jak się wypowiedziano w pewnym źródle, „ich przebiegłość jest legendarna”. Kruk potrafi się dostosować do wszelkich warunków, zwłaszcza jeśli chodzi o pożywienie. Niewątpliwie sprzyja temu fakt, że nie jest grymaśny! Zjada właściwie wszystko, w co uda mu się zatopić pazury — owoce, nasiona, orzechy, ryby, padlinę, drobne zwierzęta i znalezione resztki jedzenia. Nie przykłada też specjalnej wagi do tego, gdzie zdobędzie pokarm, toteż gdy zimą północne krańce jego królestwa pokrywa śnieg, wygrzebuje spod niego nawet worki z odpadkami. Ponadto kruki często przez wiele dni podążają za myśliwymi czy rybakami, wyczuwając w jakiś sposób, że za pewien czas znajdą pożywienie.

Krukowate, czyli członkowie rodziny kruka, są notorycznymi złodziejami. Kruki nie stanowią tu wyjątku. Nie cofną się przed zrabowaniem pożywienia ptakom lub innym zwierzętom i nieraz obserwowano, jak udaje im się wyprowadzić w pole psy. Współdziałają przy tym dwa kruki — jeden próbuje odwrócić uwagę psa, a drugi w tym czasie chwyta jedzenie. Sprytny kruk kradnący zdobycz rybakom łowiącym w przeręblu jest częstym motywem w sztuce eskimoskiej.

Kruki żyją w szczególnych stosunkach z wilkami i mają zwyczaj podążać za ich stadem. Żywią się wilczym łupem, ale i przy tej okazji wydają się świetnie bawić. L. David Mech, zoolog badający życie wilków, zaobserwował, jak kruki robią im psikusy. Według jego relacji pewien kruk przydreptał do odpoczywającego wilka, dziobnął go w ogon, po czym uskoczył przed kłapnięciem zębami. A gdy wilk próbował go zaatakować, pozwolił mu podejść na odległość zaledwie 30 centymetrów, po czym odfrunął. Następnie wylądował kilka metrów dalej i powtarzał zabawę. Inna opowieść dotyczy kruka, który bawił się w berka z wilczętami. Kiedy młode się zmęczyły, usiadł i skrzeczał, dopóki znowu nie zaczęły się bawić.

Czasopismo Canadian Geographic przytoczyło wiadomość podaną w radiu w Yellowknife na Terytoriach Północno-Zachodnich — otóż kruki przysiadły na spadzistych, blaszanych dachach sklepów i najwyraźniej czekały na odpowiedni moment, by zsunąć nagromadzony śnieg na zaskoczonych przechodniów. Nic więc dziwnego, że lud Haida, żyjący na zachodnim wybrzeżu Kanady, nazywa kruka psotnikiem.

Głos i zdolność uczenia się

Kruk ma wyjątkowo bogate i zróżnicowane „słownictwo”. Najbardziej znane jest jego głębokie i przejmujące krakanie, rozumiane jako sygnał przewidywanego zagrożenia, ale oprócz tego wydaje inne odgłosy, które podobno odzwierciedlają czułość, szczęście, zaskoczenie, podniecenie i gniew. Kruki potrafią również naśladować inne ptaki, o podobnej skali głosu, a szczególnie dobrze podszywają się pod wronę.

Trwają spory co do tego, w jakim stopniu można nauczyć kruka mówić. Niemniej Candace Savage w książce Bird Brains (Ptasie mózgi) podaje udokumentowane przykłady oswojonych kruków, które uczą się naśladować ludzką mowę. Według pewnej anegdoty poeta Edgar Allan Poe nabył kruka i z uporem uczył go, by swym ponurym głosem wyskrzeczał słowo nevermore („już nigdy”), co dało mu natchnienie do napisania słynnego poematu Kruk o „młodzieńcu opłakującym śmierć swej ukochanej”.

Nie podlega raczej dyskusji krucza zdolność uczenia się. Gdyby ptaki można było sklasyfikować na podstawie inteligencji, kruk chyba by się znalazł w czołówce. Biolog Bernd Heinrich podaje, że „uchodzi on za najtęższy umysł w świecie ptaków” oraz że „poddawane badaniom kruki są pojętne”. W pewnym eksperymencie kruk w ciągu sześciu godzin znalazł sposób na uchwycenie kawałka mięsa zawieszonego na sznurku, wrony zaś nie wpadły na to jeszcze po 30 dniach. Kruki uczą się nawet liczyć. Być może ich zaradność przyczynia się do długowieczności, gdyż na swobodzie żyją ponad 40 lat, a w niewoli aż do 70. Oczywiście zasługa za wszelkie zdolności tego ptaka przypada jego mądremu Stwórcy.

Kruk jest powszechnie znany i wzbudza szacunek tych, którzy są świadomi jego wyjątkowych cech. Występuje w legendach całego świata. Zyskał sławę dzięki dawnym i współczesnym pisarzom (patrz ramka na stronie 24). Kruk rzeczywiście należy do najbardziej interesujących ptaków. A co powiedzieć o jego urodzie?

Niepowtarzalna uroda

Czy nie słyszałeś o ‛kędziorach czarnych jak kruk’? (Pieśń 5:11). Jego błyszczące czarne pióra z opalizującym odcieniem — stalowoniebieskim i purpurowym, a na spodzie czasem zielonkawym — wyjaśniają znaczenie słów „czarny jak kruk”. Wyobraź sobie kruka o imponujących rozmiarach i połyskliwym czarnym upierzeniu, szybującego na tle opustoszałej i jałowej pustyni. Albo pomyśl o kontraście między lśniącą, intensywną czernią tego ptaka a bielą świeżego śniegu. Piękno kruka dostrzegają artyści. Na przykład Robert Bateman wspomina: „Zachwyciły mnie cudowne, ośnieżone stoki w Parku Narodowym Yellowstone, wyrazisty, urzekający krajobraz, w który wspaniale wkomponowała się potężna postać kruka”.

Z całą pewnością można powiedzieć, że uroda, dzieje, zasięg występowania, lot, spryt i wytrzymałość kruka czynią go wyjątkowym ptakiem.

[Ramka na stronie 24]

Kruk w legendach i literaturze

LEGENDY:

Według legend chińskich, egipskich, greckich, semickich i syberyjskich kruk wróży burzę i złą pogodę. Być może ma to związek z Noem i potopem.

W legendach syberyjskich kruk symbolizuje życie i działalność stwórczą, a dla rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej jest bogiem-stwórcą.

Legendy afrykańskie, azjatyckie i europejskie przedstawiają kruka jako zwiastuna śmierci.

LITERATURA:

Kruk jest pierwszym ptakiem, którego w Biblii wymieniono z nazwy (1 Mojżeszowa 8:7).

W utworach Szekspira kruki na ogół są złe i zwiastują nieszczęście (Juliusz Cezar, Makbet, Otello), ale bywają też dobroczyńcami karmiącymi opuszczone dzieci (Tytus Andronikus, Opowieść zimowa).

W książce Karola Dickensa Barnaby Rudge kruk jest postacią komiczną.

Edgar Allan Poe w wierszu Kruk łączy tego ptaka z utraconą miłością i rozpaczą.

[Ramka na stronie 25]

Lekcje dla nas

Od kruka można się czegoś nauczyć. Sam Syn Boży powiedział: „Zwróćcie uwagę, że kruki ani nie sieją, ani nie żną, i nie mają ani stodoły, ani spichrza, a jednak Bóg je żywi” (Łukasza 12:24). Ponieważ na ogół zamieszkują odludne miejsca, więc w poszukiwaniu pożywienia przemierzają spore odległości. Kruki mają przez całe życie tylko jednego partnera i są oddanymi rodzicami. Aby uspokoić rozkrzyczane głodne pisklęta, muszą bez przerwy przynosić im jedzenie. Kiedy Jehowa pouczał Joba o mądrości odzwierciedlonej w dziełach stwórczych, posłużył się między innymi przykładem tego ptaka (Joba 38:41). Skoro Bóg troszczy się o kruka, uznanego w Prawie Mojżeszowym za zwierzę nieczyste, możemy być pewni, że nie opuści ludzi, którzy Mu ufają.

[Prawa własności do ilustracji, strona 23]

Kruki na stronach 23-25: © 1996 Justin Moore