Młodzi ludzie pytają:

Dlaczego to zawsze moja wina?

„Mój tata cierpi na alergię, a musi pracować z ludźmi, którzy palą papierosy. Kiedy wraca do domu, jest czasem bardzo rozdrażniony. Gubi różne rzeczy, a mnie za to obwinia. Gdy mówię, że sam to zawieruszył, wpada w szał i krzyczy, że nie powinnam go pouczać” (kilkunastoletnia dziewczyna).

CZY nie wydaje ci się niekiedy, iż jesteś w rodzinie kozłem ofiarnym? Czy nie odnosisz wrażenia, że ilekroć dzieje się coś złego, wina zawsze spada na ciebie? Takie odczucia ma 14-letnia Joy. Żyje w rodzinie niepełnej i często opiekuje się młodszym rodzeństwem. „Zaczynają się bić, kiedy jestem na dole” — skarży się Joy. „To oni zachowują się głupio i nieodpowiedzialnie, ale kiedy wraca tata, krzyczy na mnie, bo ich nie powstrzymałam”.

Jeżeli rodzice mówią, że jesteś zepsuty, leniwy, nieodpowiedzialny albo przyczepiają ci jakąś inną etykietkę piętnującą twoje wady, może ci się wydawać, jakby wręcz oczekiwali, iż popełnisz błąd. Ramon na przykład nie znosił, gdy krewni nazywali go roztargnionym profesorkiem. Tobie również może się nie podobać przezwisko, które ujawnia twoją słabość, nawet jeśli jest wypowiadane bez złośliwości. Taka negatywna etykietka zapewne wcale nie mobilizuje cię do poprawy, lecz jedynie utwierdza w przekonaniu, że zawsze będziesz uznawany za winnego.

Obwinianie bywa szczególnie bolesne, gdy wydaje się skutkiem faworyzowania kogoś innego. „Jestem średni w rodzeństwie”, mówi kilkunastoletni Frankie, „i zawsze najgorzej na tym wychodzę”. Możesz mieć wrażenie, że rodzeństwo za każdym razem jest poza wszelkimi podejrzeniami, a tobie przypisuje się winę już przy pierwszych oznakach kłopotów.

Dlaczego rodzice obwiniają dzieci

Oczywiście to zupełnie naturalne, że ojciec i matka karcą dzieci, jeśli te popełnią błąd. Zdrowe, konstruktywne korygowanie jest jednym ze sposobów, w jaki bogobojni rodzice wychowują dzieci, „karcąc je i ukierunkowując ich umysły zgodnie z myślami Jehowy” (Efezjan 6:4). Niekiedy jednak nawet najlepsi rodzice mogą zareagować zbyt ostro albo wyciągnąć pochopne wnioski. Przypomnij sobie zdarzenie z młodości Jezusa. Pewnego razu gdzieś się zagubił. Okazało się, że był w świątyni Bożej i prowadził rozmowy biblijne. Mimo to gdy rodzice go znaleźli, jego matka spytała: „Dziecko, czemuś nam to uczynił? Oto twój ojciec i ja w zgryzocie ducha cię szukamy” (Łukasza 2:48).

Ponieważ Jezus był doskonały, nie było powodu, by się martwić, że zrobi coś niestosownego. Ale jak wszyscy kochający rodzice, jego matka czuła się odpowiedzialna za swe dziecko i zapewne w trosce o jego pomyślność zareagowała dość gwałtownie. Podobnie twoi rodzice mogą czasem potraktować cię zbyt surowo — nie dlatego, że są złośliwi lub okrutni, ale właśnie dlatego, że naprawdę się o ciebie troszczą.

Pamiętaj także, iż żyjemy w „krytycznych czasach trudnych do zniesienia” (2 Tymoteusza 3:1). Pracując zawodowo i troszcząc się o dom, rodzice są narażeni na wiele stresów, które mogą wpłynąć na sposób, w jaki się do ciebie odnoszą (porównaj Kaznodziei 7:7). Pewna specjalistka w dziedzinie zdrowia psychicznego zauważyła: „W rodzinach nękanych trudnościami rodzice czasem tracą panowanie nas sobą i pochopnie podejmują decyzje, nawet jeśli zazwyczaj postępują sprawiedliwie”.

Zwłaszcza osoby samotnie wychowujące dzieci są skłonne wyładowywać na nich swe stresy — po prostu brakuje im partnera, z którym mogliby porozmawiać. Rzecz jasna nikt nie jest zachwycony, gdy odbijają się na nim osobiste frustracje rodziców. „Rozumiem, że kiedy coś przeskrobię, zasługuję na karę. Ale gdy dostaję burę dlatego, że mama akurat ma zły humor, to naprawdę niesprawiedliwe” — mówi 17-letnia Lucy.

Kolejną przyczyną obwiniania dziecka bywa faworyzowanie jego rodzeństwa. Chociaż rodzice na ogół kochają wszystkie swe dzieci, niekiedy są szczególnie przywiązani do jednego z nich (porównaj 1 Mojżeszową 37:3).a Uczucie, że jest się mniej kochanym, sprawia ból. A gdy masz wrażenie, iż rodzice lekceważą twe potrzeby i obarczają cię winą za wszystkie wybryki rodzeństwa, z pewnością czujesz się pokrzywdzony. „Mam młodszego brata, Darrena” — mówi Roxanne. „Mama uważa go za aniołka. (...) To zawsze ja jestem winna, nigdy Darren”.

W rodzinie dręczonej problemami

W zdrowych rodzinach niesłuszne obarczanie winą zdarza się sporadycznie. Ale w rodzinach dręczonych problemami rodzice dość często uciekają się do oskarżania, zawstydzania i poniżania. Niekiedy nawet towarzyszy temu „złośliwa gorycz i gniew, i srogie zagniewanie, i krzyk, i obelżywa mowa” (Efezjan 4:31).

Czy młody człowiek ponosi winę za takie wybuchy rodziców? To prawda, że nieposłuszne dziecko może być zmartwieniem dla ojca i matki (Przypowieści 17:25). Jednakże to właśnie do nich skierowana jest wypowiedź biblijna: „Nie drażnijcie [dosłownie: nie pobudzajcie do gniewu] swych dzieci” (Efezjan 6:4). Tak jak wszyscy chrześcijanie, rodzice muszą trzymać swe nerwy na wodzy, ‛opanowując się w obliczu zła’ (2 Tymoteusza 2:24). Kiedy więc któreś z rodziców traci panowanie nad sobą, nie może się usprawiedliwiać niedociągnięciami dziecka.

Napaści słowne mogą wskazywać, że matka lub ojciec przeżywa trudności natury emocjonalnej, cierpi z powodu depresji lub braku poczucia własnej wartości. Niekiedy też bywają oznaką trudności małżeńskich bądź alkoholizmu. Jak podaje pewne źródło, dzieci uzależnionych rodziców często stają się kozłami ofiarnymi. „Cokolwiek zrobią, zawsze jest źle. Nazywa się je głupimi, złymi, samolubnymi i tak dalej. W ten sposób członkowie rodziny utożsamiają ‚problem’ z dzieckiem (lub dziećmi), by odwrócić uwagę od własnych przykrych uczuć i kłopotów”.

Jak sobie radzić z niesłusznym obwinianiem

Doktor Kathleen McCoy mówi: „Obrzucanie wyzwiskami, upokarzanie oraz krytykowanie charakteru dziecka (...) może podkopać u niego poczucie własnej wartości, doprowadzić do depresji i zamknięcia się w sobie”. A według Biblii takie surowe traktowanie ‛rozjątrza’ dziecko i wprawia je „w przygnębienie” (Kolosan 3:21). Niewykluczone, że zaczniesz myśleć o sobie jako o bezwartościowym nieudaczniku. Albo też opanują cię negatywne uczucia w stosunku do rodziców. Mógłbyś dojść do wniosku, że nie uda się ich zadowolić, więc nawet nie ma sensu próbować. Może cię ogarnąć gniew i niechęć i w rezultacie będziesz odrzucać wszelkie karcenie, nawet konstruktywne (porównaj Przypowieści 5:12).

Jak sobie poradzić? Każda sytuacja jest inna. Dlaczego jednak nie spojrzeć na nią realistycznie? Pomyśl na przykład: Czy naprawdę zawsze jesteś winny? A może po prostu rodzice niekiedy są nadmiernie krytyczni i wypowiadają niestosowne uwagi? „Wszyscy bowiem wielokrotnie się potykamy” — mówi Biblia, a dotyczy to także rodziców (Jakuba 3:2). Jeżeli więc ojciec lub matka od czasu do czasu reaguje zbyt gwałtownie, czy ty również musisz tak robić? Mógłbyś zastosować się do rady z Listu do Kolosan 3:13: „Dalej znoście jedni drugich i wspaniałomyślnie przebaczajcie sobie nawzajem, jeśli ktoś ma powód do uskarżania się na drugiego. Jak Jehowa wspaniałomyślnie wam przebaczył, tak czyńcie i wy”.

Pomoże ci w tym wczuwanie się w położenie rodziców. W Księdze Przypowieści 19:11 czytamy: „W cierpliwości zaznacza się roztropność człowieka, a chlubą jego jest, gdy zapomina o krzywdach”. Jeżeli tata po powrocie z pracy wydaje się szczególnie poirytowany i niesłusznie cię o coś obwinia, czy musisz robić z tego kwestię? Kiedy sobie uświadomisz, że zapewne jest zdenerwowany i zmęczony, łatwiej ‛zapomnisz o krzywdzie’.

Jak jednak postąpić, gdy nie chodzi o sporadyczne nieporozumienia, ale o ciągłe, bezwzględne obwinianie? W jednym z kolejnych artykułów znajdziesz rady, dzięki którym możesz polepszyć swą sytuację.

[Przypis]

[Ilustracja na stronie 19]

Rodzice nie są niesprawiedliwi, gdy w razie konieczności karcą dzieci