„Znakomicie zgrana orkiestra symfoniczna”

OD NASZEGO KORESPONDENTA W RPA

LUDZKA mowa jest cudem. Około 100 mięśni klatki piersiowej, gardła, żuchwy, języka i ust współpracuje przy wydawaniu niezliczonych dźwięków. Każdy mięsień stanowi wiązkę setek, a nawet tysięcy włókien. Do sterowania nimi potrzeba więcej komórek mózgu niż do poruszania mięśniami nóg sportowca. Jeden neuron wystarcza do kontrolowania 2000 włókien mięśnia brzuchatego łydki. Tymczasem poszczególne neurony odpowiedzialne za pracę krtani często łączą się jedynie z dwoma lub trzema włóknami mięśniowymi.

Każde wypowiadane przez ciebie słowo lub krótkie wyrażenie ma własny schemat ruchów mięśni. Wszystkie informacje potrzebne do powtórzenia zdania w rodzaju „Jak się masz?” są przechowywane w części mózgu odpowiedzialnej za mowę. Czy to znaczy, że w celu wyartykułowania danego słowa lub wyrażenia twój mózg korzysta z jedynego w swoim rodzaju, niezmiennego szablonu dokładnie wyznaczającego poszczególne ruchy mięśni? Nie. Zdolność posługiwania się mową jest o wiele bardziej imponująca. Na przykład możesz mieć w jamie ustnej rankę lub stan zapalny, który utrudnia ci wymawianie słów tak jak zawsze. Bez twojej świadomej ingerencji mózg przystosowuje ruchy mięśni narządów mowy, umożliwiając wypowiadanie słów w sposób jak najbardziej zbliżony do twej charakterystycznej wymowy. Kieruje to naszą uwagę na jeszcze jeden cudowny szczegół.

Proste przywitanie, chociażby „Hej!”, może wiele znaczyć. Ton głosu nieraz świadczy o tym, że dana osoba jest zadowolona, podekscytowana bądź znudzona, że się śpieszy, czymś się zdenerwowała, zasmuciła lub przestraszyła, a także wskazuje, jak silne są te emocje. Znaczenie tego samego wyrażenia może się więc zmienić w zależności od tego, z jaką siłą i w którym ułamku sekundy poruszą się poszczególne mięśnie.

Doktor William H. Perkins w książce Stuttering Prevented (Zapobieganie jąkaniu) wyjaśnia: „Bez pośpiechu wypowiadamy około 14 dźwięków na sekundę. Ruchy są wówczas dwa razy szybsze niż wtedy, gdy świadomie poruszamy oddzielnie językiem, ustami, żuchwą i innymi narządami mowy. Ale kiedy współpracują one w trakcie mówienia, przypominają palce sprawnej maszynistki lub koncertującego pianisty. Poruszają się wszystkie naraz, niczym znakomicie zgrana orkiestra symfoniczna”.

Niektóre ptaki potrafią w ograniczonej mierze naśladować dźwięki ludzkiej mowy. Niemniej żadne zwierzę nie ma tak zaprogramowanego mózgu, by mówić jak człowiek. Nic więc dziwnego, że naukowcom nie udało się nauczyć małp wydawania wyraźnych dźwięków mowy. Zdaniem neurobiologa Ronalda Netsella umiejętność mówienia można porównać do zdolności „niezwykłego pianisty, który wszystko umie zagrać ‚ze słuchu’”. Leksykograf Ludwig Koehler doszedł do następującego wniosku: „Mowa ludzka jest tajemnicą; jest darem Bożym, cudem”.