Operacja bez skalpela

BÓL głowy Christine początkowo nikogo nie zaniepokoił — co prawda był silny, ale następnego dnia ustąpił. Potem jednak dziewczynce zdrętwiała szyja. Później ból powrócił i wystąpiła dezorientacja w otoczeniu — objawy niezwykłe, zwłaszcza u ośmioletniego dziecka.

W szpitalu zrobiono badanie metodą tomografii komputerowej i stwierdzono w mózgu Christine malformację tętniczo-żylną — schorzenie polegające na nieprawidłowym połączeniu tętnic z żyłami.a Gdyby dziewczynki nie poddano leczeniu, mogłaby umrzeć wskutek udaru.

Do niedawna malformacje naczyniowe mózgu leczono tylko operacyjnie. Podczas zabiegu chirurg zsuwa do tyłu skórę głowy pacjenta i rozcina czaszkę. Następnie musi się przedrzeć przez delikatny labirynt nerwów i tkanki mózgowej, by dotrzeć do miejsca, gdzie wystąpiły zmiany chorobowe. Z raportów klinicznych wynika, że w 1995 roku u 12 procent pacjentów wystąpiły po takim zabiegu powikłania.

Rodzice Christine starali się o to, by w leczeniu ich córki zamiast noża chirurgicznego zastosowano nóż gamma. Pod tą nieco mylącą nazwą kryje się urządzenie, które w rzeczywistości wcale nie przypomina noża. Jego działanie polega na wysyłaniu 201 precyzyjnie ukierunkowanych promieni przez nie tknięte kości czaszki. Każdy promień z osobna ma zbyt małą moc, żeby uszkodzić tkankę, przez którą przenika. Ale wszystkie 201 promieni starannie naprowadza się tak, by się przecięły dokładnie w miejscu dotkniętym zmianami chorobowymi, dostarczając w ten sposób dużą dawkę promieniowania.

Badania wykazały, iż nóż gamma jest stosunkowo ekonomiczny, a po jego zastosowaniu notuje się znacznie mniej infekcji niż po konwencjonalnych operacjach neurochirurgicznych. Ale jak przebiega cały zabieg?

Cztery etapy radioterapii

Radioterapia z wykorzystaniem noża gamma składa się z czterech podstawowych etapów. Najpierw głowę pacjenta umieszcza się w lekkiej ramce, unieruchamiającej go na czas leczenia. Potem wykonuje się „mapę” mózgu chorego metodą tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego lub angiografii. Następnie obraz mózgu zostaje przekazany do komputerowego systemu planowania leczenia, który precyzuje miejsce naświetlania i określa jego współrzędne.

Wreszcie przychodzi czas na sesję terapeutyczną — na głowę chorego zakłada się hełm mający 201 otworów, przez które są emitowane promienie gamma. Jak długo trwa naświetlanie? Tylko 15 do 45 minut, a pacjent znajduje się pod wpływem łagodnych środków uspokajających i nie odczuwa bólu.

Po zabiegu chory pozostaje w szpitalu na obserwacji i wychodzi zwykle następnego dnia. Tak było w przypadku Christine, wspomnianej na początku. W czwartek poddano ją zabiegowi, w piątek wróciła do domu, a już w poniedziałek poszła do szkoły.

Co się dzieje z malformacją tętniczo-żylną?

Radioterapia nie niszczy natychmiast malformacji tętniczo-żylnej. Pobudza komórki wyściełające naczynia do mnożenia się, co w konsekwencji zmniejsza dopływ krwi do chorego obszaru. Dzięki temu po upływie roku lub dwóch następuje całkowite zablokowanie wadliwych naczyń. Wówczas kurczą się i w końcu zostają wchłonięte przez organizm.

Noża gamma używa się także do leczenia małych guzów złośliwych o wyraźnie określonych granicach oraz niektórych guzów powstałych w mózgu w wyniku przerzutów nowotworu umiejscowionego w innej części ciała. Obiecujące rezultaty dało też zastosowanie noża gamma w leczeniu nerwobólu nerwu trójdzielnego (bolesnego schorzenia nerwu twarzy), padaczki, choroby Parkinsona i bólów trudnych do uśmierzenia.

Oczywiście niektórych guzów mózgu i innych schorzeń nie da się leczyć nożem gamma. Czas pokaże, czy postępy w dziedzinie neurochirurgii zaowocują jeszcze skuteczniejszymi metodami leczenia. Na razie radioterapia z zastosowaniem noża gamma wlała nadzieję w serca wielu chorych z nowotworem mózgu.

[Przypis]

[Ramka na stronie 21]

Osiągnięcia radioterapii

Nóż gamma skonstruowali niecałe 50 lat temu neurochirurg Lars Leksell i biofizyk Börje Larsson. Leksell odkrył, że pojedyncza silna dawka promieniowania może niszczyć chore tkanki umiejscowione głęboko w mózgu, co pozwala uniknąć cięcia — a więc także krwawienia oraz ryzyka zakażenia.

Leksell nazwał nową metodę radioterapią stereotaktyczną. Wreszcie lekarze otrzymali do ręki narzędzie do leczenia niedostępnych wcześniej obszarów mózgu. Nie musieli już używać w tym celu skalpela, którym dotąd brutalnie penetrowali labirynt delikatnych nerwów i tkanki mózgowej. Jednakże z zastosowaniem tej nowej metody trzeba było zaczekać wiele lat do czasu opracowania nowoczesnych technik obrazowania, takich jak tomografia komputerowa i rezonansowa, umożliwiające chirurgom precyzyjne nakierowanie promieniowania. Pierwszy nóż gamma zainstalowano w Sztokholmie w 1968 roku.

[Ilustracje na stronie 20]

Cztery etapy radioterapii z użyciem noża gamma

1. Założenie ramki

2. Wykonanie zdjęć mózgu

3. Obrazy komputerowe pomagają w opracowaniu planu leczenia

4. Sesja terapeutyczna

[Prawa własności]

Zdjęcia dzięki uprzejmości Elekta Instruments, Inc., producentów Gamma Knife® (noża gamma)