Denga — choroba od ukąszenia

Od naszego korespondenta na Filipinach

NA RĘCE dziewczynki niepostrzeżenie siada komar. Szybko przebija skórę, by dostać się do krwi. Po chwili matka spogląda na córeczkę i dostrzega owada. Jedno machnięcie ręką i komar ginie. Ale czy już po wszystkim? Niekoniecznie. Owad został uśmiercony, lecz to krótkie ukłucie wystarczyło, by w krwiobiegu dziecka pozostały niepożądane mikroorganizmy chorobotwórcze.

Po upływie najwyżej dwóch tygodni mała dostaje dreszczy i wysokiej gorączki, a ponadto męczy ją ból głowy, ból za oczami oraz silne bóle stawów. W miarę postępu choroby pojawia się czerwona wysypka i całkowite wyczerpanie. Dziewczynka zapadła na dengę, chorobę gorączkową spowodowaną ukłuciem komara.

Jeżeli jednak dziecko chorowało już na nią wcześniej, może się rozwinąć groźniejszy typ dengi — zespół gorączki krwotocznej. Słabną wtedy naczynia włosowate, w wyniku czego pojawia się krwotoczna wysypka skórna. Czasem towarzyszy jej też krwawienie wewnętrzne. Bez właściwego leczenia może nastąpić nagły zgon w wyniku ciężkiego wstrząsu i niewydolności krążenia.

Czym dokładnie jest denga? Czy ci zagraża? Jak możesz chronić siebie i swą rodzinę? Przyjrzyjmy się temu bliżej.

Co to za choroba?

Denga, nazywana czasem „gorączką łamiącą kości”, należy do szeregu chorób, które może wywołać jedno ukłucie komara. Rzeczywistą jej przyczyną jest wirus. Zakażony komar (to znaczy taki, który wcześniej ugryzł zakażonego człowieka) przenosi go w gruczołach ślinowych. Kiedy kąsa ludzi, chcąc dostać się do krwi, zaraża ich wirusem.

Istnieją cztery typy wirusa dengi. Zakażenie jednym z nich nie uodparnia na pozostałe trzy. Jeżeli po przebyciu choroby ktoś zostanie ugryziony przez komara przenoszącego inny typ wirusa, może zachorować na gorączkę krwotoczną.

„Dwie piąte ludności świata” w niebezpieczeństwie

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) denga stanowi zagrożenie dla 2,5 miliarda ludzi — „dwóch piątych ludności świata”. Czasopismo Asiaweek donosi: „Z ponad 100 krajów ze strefy zwrotnikowej i podzwrotnikowej dotarły informacje o epidemii zachorowań na dengę; co roku notuje się dziesiątki milionów przypadków, a 95% zarażonych stanowią dzieci”.

Nie wiadomo dokładnie, kiedy po raz pierwszy na świecie rozpoznano dengę. Niewykluczone, że to jej dotyczy informacja o „gorączce kolanowej” w Kairze w 1779 roku. Od tamtej pory z różnych stron świata napływały wieści o dendze. Sporo ludzi choruje na nią zwłaszcza od II wojny światowej, przy czym nasilenie to wystąpiło najpierw w Azji Południowo-Wschodniej. Zaczęły się mnożyć odmiany wirusa, co doprowadziło do powstania groźniejszej postaci tej choroby — gorączki krwotocznej. W pewnej publikacji wydanej przez WHO powiedziano: „Wybuch pierwszej prawdziwej epidemii gorączki krwotocznej w Azji stwierdzono w Manili w roku 1954”. Potem przyszła kolej szczególnie na takie kraje, jak Tajlandia, Wietnam, Malezja i sąsiednie rejony. W tamtym początkowym okresie w Azji Południowo-Wschodniej współczynnik śmiertelności wahał się od 10 do 50 procent, ale zmniejszył się, gdy lepiej poznano tę chorobę.

W latach sześćdziesiątych zaniedbano tępienie komarów przenoszących wirusa, wskutek czego nastąpił raptowny wzrost zachorowań na dengę. Rozprzestrzenia się zarówno jej klasyczna postać, jak i gorączka krwotoczna. Przed rokiem 1970 epidemie zdarzały się tylko w 9 krajach, ale do roku 1995 liczba ta wzrosła do 41. Według ocen WHO corocznie 500 000 pacjentów z gorączką krwotoczną wymaga hospitalizacji.

Chociaż denga jest mniej znana poza tropikami, czasem osoby udające się do zagrożonych nią okolic zostają zakażone i przywożą ją do domu. Na przykład pod koniec 1996 roku gazeta The New York Times informowała o przypadkach tej choroby w USA — w stanie Massachusetts, Nowy Jork, Oregon i Teksas.

Gorączka krwotoczna — wyjątkowo groźna

Jak już wspomniano, życiu zagraża gorączka krwotoczna. Jest tym groźniejsza, że ludzie bagatelizują niebezpieczeństwo. Wielu myli ją z grypą. Tymczasem odkładanie leczenia sprawia, że choroba rozwija się i wchodzi w gorszą fazę, w której gwałtownie zmniejsza się liczba płytek krwi, zaczynają się krwotoki (wewnętrzne lub przez dziąsła, nos czy skórę) i spada ciśnienie krwi. Pacjent może dostać zapaści. Kiedy bliscy uświadamiają sobie, w jak ciężkim jest stanie, ma już objawy wstrząsu. Wtedy chory szybko trafia do szpitala. Tam lekarze stwierdzają u niego niewydolność krążenia. W tej krytycznej sytuacji zarządzają wlewy dożylne.

Jak chronić rodzinę

W jaki sposób ograniczyć do minimum skutki tej choroby? Jeżeli mieszkacie na terenie zagrożonym dengą i ktoś z rodziny ma wysoką gorączkę dłużej niż jeden dzień, mądrze będzie poradzić się lekarza. Jest to szczególnie ważne, gdy u chorego wystąpią też inne objawy dengi, takie jak wysypka, bóle mięśni i stawów lub ból za oczami.

Lekarz może zrobić badanie krwi. Denga klasyczna zapewne będzie wymagać prostego leczenia. Ale jeśli badanie wykaże gorączkę krwotoczną, lekarz przypuszczalnie zaleci skrupulatne uzupełnianie płynów. Służą do tego płyny do nawadniania doustnego, stosowane w przypadkach biegunki, a w groźniejszych sytuacjach — między innymi dożylne wlewy płynu Ringera lub roztworu soli. W razie wstrząsu lekarz może przepisać leki na podwyższenie ciśnienia i liczby płytek krwi.

Jeżeli krwawienie jest silne, lekarze nieraz zalecają transfuzję krwi. Niektórzy postępują tak od razu, nie rozważając w ogóle innych możliwości. Zazwyczaj jednak nie jest to konieczne, nie mówiąc już o tym, że koliduje z prawem Bożym (Dzieje 15:29). Doświadczenie wykazuje, iż w całym procesie leczenia najważniejsze jest staranne uzupełnianie płynów od samego początku choroby. Współpraca między pacjentem i lekarzem pomoże uniknąć sporu o transfuzję krwi. Wszystko to pokazuje, jak istotne jest szybkie działanie, gdy u kogoś podejrzewa się gorączkę krwotoczną (patrz ramka „Jakie są objawy?”).

Zapobieganie

Głównymi przenosicielami wirusa dengi są komary Aedes aegypti. Występują one w całej strefie zwrotnikowej i podzwrotnikowej (patrz mapka). Doskonale czują się w okolicach gęsto zaludnionych. Tępienie ich odgrywa kluczową rolę w walce z dengą.

W skali światowej zwalczanie komarów nie jest łatwe. Ale z całą pewnością można zmniejszyć zagrożenie wokół własnego domu. Samica komara składa jaja w wodzie. Larwy mogą się rozwijać w każdym zbiorniku, w którym woda stoi około tygodnia, na przykład w wyrzuconych oponach, puszkach, butelkach lub skorupach orzechów kokosowych. Usuwając takie przedmioty, likwiduje się lęgowiska komarów. Poza tym warto odwracać wiadra lub łodzie do góry dnem. Pomocne może być też wylewanie stojącej wody z rynien. Rzecz ciekawa, iż na początku roku szkolnego 1997/98 Ministerstwo Zdrowia na Filipinach zaleciło również, by w klasach nie trzymać doniczek.

Jeżeli ktoś w domu zachoruje na dengę, starajcie się nie dopuścić do tego, żeby pogryzły go inne komary, które mogłyby przenieść chorobę na pozostałych członków rodziny. Pewnym zabezpieczeniem są odpowiednie osłony lub klimatyzacja w budynku.

A co ze szczepionką? Nie jest jeszcze dostępna. Prowadzi się badania nad jej przygotowaniem, lecz prace te utrudnia okoliczność, że całkowite bezpieczeństwo zapewniałoby dopiero uodpornienie na wszystkie cztery typy dengi. Szczepienie przeciw tylko jednej odmianie zwiększyłoby ryzyko zachorowania na gorączkę krwotoczną. Uczeni przewidują udostępnienie skutecznej szczepionki w ciągu najbliższych pięciu do dziesięciu lat.

Niektórzy naukowcy próbują zastosować inną metodę. Za pomocą inżynierii genetycznej chcą uniemożliwić replikację wirusa dengi w ślinie komara. Jeśli się to powiedzie, zmienione genetycznie komary będą przekazywać swemu potomstwu odporność na tę chorobę. Mimo pewnego postępu w tej dziedzinie wciąż nie wiadomo, jak dalece działania te będą skuteczne.

Na razie całkowite zlikwidowanie dengi nie wydaje się możliwe. Ale zachowanie pewnych środków ostrożności pomoże tobie i twym bliskim uniknąć śmiertelnie groźnych powikłań związanych z tą chorobą od ukąszenia.

[Ramka na stronie 22]

Jakie są objawy?

Objawy dengi klasycznej oraz gorączki krwotocznej

• nagły wzrost ciepłoty ciała

• silny ból głowya

• ból za oczami

• bóle stawów i mięśni

• obrzęk węzłów chłonnych

• wysypka

• wyczerpanie

Objawy występujące częściej w gorączce krwotocznej

• nagła zapaść

• krwotoczna wysypka skórna

• krwawienia

• zimna, wilgotna skóra

• niepokój

• wstrząs, słabe tętno

W razie zauważenia takich objawów niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem. Szczególnie zagrożone są dzieci

[Przypis]

[Ramka na stronie 23]

Wskazówki dla podróżnych

Osoby udające się do krajów tropikalnych czasem zarażają się dengą. Ale znacznie rzadziej chorują na gorączkę krwotoczną, na którą zazwyczaj zapada ktoś, kto już przebył jedną infekcję. Oto kilka wskazówek służących bezpieczeństwu podróżnych:

• noś koszule z długimi rękawami i długie spodnie

• stosuj środki przeciw komarom

• zatrzymuj się z dala od rejonów gęsto zaludnionych

• wybieraj kwatery, w których można zamknąć okna i nie wpuścić komarów

• gdybyś po powrocie do domu dostał gorączki, powiedz lekarzowi, dokąd podróżowałeś

[Mapa i ilustracja na stronie 23]

Rejony, w których ostatnio występowała denga

Rejony zagrożone epidemią dengi

Zasięg występowania komara „Aedes aegypti”, przenosiciela dengi

[Prawa własności]

Źródło: Centers for Disease Control and Prevention, 1997

© Dr Leonard E. Munstermann/Fran Heyl Associates, NYC

[Ilustracje na stronie 24]

Komary lęgną się w 1) starych oponach, 2) rynnach, 3) doniczkach, 4) wiadrach lub innych pojemnikach, 5) wyrzuconych puszkach i 6) beczkach

[Prawa własności do ilustracji, strona 21]

© Dr Leonard E. Munstermann/Fran Heyl Associates, NYC