Syntetyczne substancje chemiczne zalewają świat
BIEŻĄCE stulecie zasługuje na miano wieku chemii. Substancje stworzone przez człowieka zmieniły nasze życie. Pełno ich w naszych mieszkaniach, biurach i fabrykach — z długiej listy wymieńmy choćby aerozole, barwniki, czynniki chłodnicze, farby drukarskie i inne, a także farmaceutyki, kosmetyki, masy plastyczne, pestycydy, syntetyczne środki słodzące czy wreszcie włókna sztuczne.
Jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), w celu zaspokojenia popytu na te wyroby w ciągu roku na całym świecie produkuje się związki chemiczne wartości około półtora biliarda dolarów. Według WHO na rynku dostępnych jest jakieś 100 000 substancji chemicznych, a ich liczba wzrasta co rok o 1000 — 2000.
Ale taki zalew związków chemicznych rodzi pytania co do tego, jak oddziałują one na środowisko naturalne i na nasze zdrowie. Najwyraźniej wypływamy na nieznane wody. Zdaniem pewnej lekarki „wszyscy należymy do eksperymentalnego pokolenia, a ostateczne rezultaty pozostaną niewiadomą jeszcze przez dziesiątki lat”.
Więcej chemii, więcej zagrożeń?
Według WHO najbardziej narażeni na działanie szkodliwych substancji chemicznych są „ubodzy, niepiśmienni ludzie, całkiem lub prawie całkiem pozbawieni dostępu do wykształcenia bądź też do podstawowych informacji na temat zagrożeń powodowanych przez substancje, z którymi bezpośrednio albo pośrednio stykają się na co dzień”. Dotyczy to zwłaszcza pestycydów. Jednakże my wszyscy też jesteśmy wystawieni na wpływ różnych związków chemicznych.
Jak poinformowano w książce A Green History of the World (Zielona historia świata), około 20 procent ujęć wody na terenie Kalifornii wykazuje wyższy od dopuszczalnego poziom zanieczyszczenia, między innymi pestycydami. „Na Florydzie z powodu skażenia zamknięto 1000 studni; na Węgrzech woda w 773 miasteczkach i wsiach nie nadaje się do picia; w Wielkiej Brytanii skażenie dziesięciu procent warstw wodonośnych przekracza normy przyjęte przez Światową Organizację Zdrowia, a w niektórych rejonach Wielkiej Brytanii i USA nie wolno podawać niemowlętom wody z kranu ze względu na zbyt dużą zawartość azotanów”.
Inną pożyteczną, lecz toksyczną substancją jest rtęć. Przedostaje się ona do środowiska z najrozmaitszych źródeł — od kominów fabrycznych po miliardy świetlówek. W wielu produktach, na przykład paliwach czy farbach, można też znaleźć ołów. Ale i on, podobnie jak rtęć, może spowodować zatrucie, zwłaszcza u najmłodszych. W pewnym doniesieniu z Kairu podano, że u przeciętnego dziecka narażonego na działanie związków ołowiu „iloraz inteligencji może się obniżyć nawet o cztery punkty”.
Jak informuje oenzetowski Program Ochrony Środowiska (UNEP), każdego roku do Morza Śródziemnego trafia wskutek działalności człowieka około 100 ton rtęci, 3800 ton ołowiu, 3600 ton fosforanów i 60 000 ton detergentów. Nic więc dziwnego, iż morze to jest poważnie zagrożone. Niestety, nie tylko ono. Dlatego ONZ ogłosiła rok 1998 Międzynarodowym Rokiem Oceanu. Stan wszystkich oceanów świata budzi niepokój, zwłaszcza z powodu zanieczyszczeń.
Chociaż więc chemii zawdzięczamy mnóstwo pożytecznych produktów, to wykorzystywanie wielu z nich, a także ich usuwanie, często odbywa się ze znaczną szkodą dla środowiska naturalnego. Czy zatem, mówiąc słowami pewnego publicysty, nie staliśmy się „zakładnikami postępu”?
[Ramka na stronie 4]
Substancje i reakcje chemiczne
Substancje chemiczne, budulec otaczającego nas świata, dzielą się na substancje proste, czyli pierwiastki — jest ich ponad sto, a należą do nich między innymi żelazo, ołów, rtęć, węgiel, tlen i azot — oraz na substancje złożone, czyli chemiczne połączenia różnych pierwiastków, takie jak woda, kwasy, sole czy alkohol. Wiele spośród tych związków chemicznych występuje w przyrodzie.
Reakcja chemiczna to „przemiana jednych substancji (substratów) w inne (produkty)” (Słownik języka polskiego pod redakcją M. Szymczaka). Przykładem mogą być procesy zachodzące podczas spalania: substancje palne, takie jak papier, benzyna czy wodór, ulegają całkowitej przemianie w inne substancje. Wiele reakcji chemicznych — zarówno wokół nas, jak i w naszych organizmach — przebiega w sposób ciągły.
[Ilustracja na stronie 3]
Najwięcej szkód chemia wyrządza ubogim