Twój mózg — cud złożoności

„Mózg ludzki to wielka zagadka: jak kawałek tkanki o konsystencji surowego jajka może odpowiadać za twój ‚umysł’, twoją osobowość, twoje myśli, wspomnienia i uczucia, a także za świadomość?” (profesor Susan A. Greenfield, The Human Mind Explained).

MÓZG steruje funkcjonowaniem twego organizmu. Umożliwia ci przyswajanie nowych pojęć, a nawet uczenie się nowych języków, oraz gromadzi i przywodzi na pamięć wspomnienia z całego życia. Niemniej neurobiolog James Bower przyznał: „Tak naprawdę nie znamy tego urządzenia, jakim jest mózg”. Podobną opinię wyraził neurolog Richard F. Thompson: „Musimy się dowiedzieć jeszcze znacznie więcej, niż wiemy obecnie”. Zainteresowanie odsłanianiem tajemnic mózgu jest tak wielkie, że Kongres USA ogłosił lata dziewięćdziesiąte Dekadą Mózgu.

Co się kryje w twojej głowie

Najbardziej zadziwiająca część mózgu to jego zewnętrzna warstwa — pofałdowana kora mózgowa (patrz rysunek na stronie 4 i ramka na stronie 8). Te różowawoszare płaty grubości kilku milimetrów mieszczą 75 procent neuronów (komórek nerwowych), a jest ich w mózgu od 10 do 100 miliardów. Ale zdaniem niektórych naukowców nawet ta ogromna liczba nie daje zupełnego obrazu złożoności mózgu.

Wiele neuronów ma coś w rodzaju długiego ogonka zwanego aksonem. Inne wypustki to drobne dendryty, które przypominają gałęzie i gałązki młodego drzewka. Zapewniają one typowemu neuronowi tysiące połączeń z innymi komórkami nerwowymi. Neurony właściwie się nie stykają. Przez dzielące je szczeliny, zwane synapsami, przepływają maleńkie ilości związków chemicznych, co czyni całą strukturę mózgu jeszcze bardziej skomplikowaną.

Jak ocenia pewien specjalista, „liczba możliwych różnych połączeń synaptycznych” w mózgu jest „większa niż suma cząstek elementarnych składających się na znany nam wszechświat”.

Kora wypełniona neuronami jest chyba najlepiej znaną częścią mózgu, ale co powiedzieć o obszarach leżących głębiej? Na przykład ciało modzelowate (spoidło wielkie) stanowi ważne połączenie między lewą i prawą półkulą. W pobliżu znajduje się wzgórze, przez które przepływa większość informacji docierających do mózgu. Ze wzgórzem łączy się podwzgórze, regulujące ciśnienie krwi i temperaturę ciała, a jego niewielkie przedłużenie to przysadka mózgowa. Gruczoł ten kieruje układem hormonalnym, wydzielając hormony — związki chemiczne, które wpływają na działanie pozostałych gruczołów dokrewnych w organizmie. Niżej leży most, przetwarzający informacje o wykonywanych przez ciebie ruchach, oraz rdzeń przedłużony, kontrolujący oddychanie, krążenie, czynność serca i metabolizm. Cała ta praca odbywa się w strukturach, których istnienia nawet sobie nie uświadamiasz!

Jak działa mózg, złożony z tylu różnych części? I jak robić z niego najlepszy użytek? Niektóre z możliwych odpowiedzi znajdziesz w kolejnych dwóch artykułach.

[Ramka na stronie 4]

Dlaczego nie potrzebujemy większej głowy

„Gdyby kora ludzkiego mózgu nie była tak pofałdowana, lecz bardziej gładka, musiałby on wielkością przypominać piłkę do koszykówki, a tymczasem ma rozmiary dwóch zaciśniętych pięści, złączonych ze sobą” (profesor Susan A. Greenfield).

[Diagram na stronach 4, 5]

[Patrz publikacja]

NIEKTÓRE CZĘŚCI MÓZGOWIA

Ilustracja naturalnej wielkości

Kora mózgowa

Stosunkowo cienka zewnętrzna warstwa obu półkul mózgowych

Mózg

Duża, zaokrąglona część mózgowia, zajmująca większą część jamy czaszki

Kora wzrokowa

Móżdżek

Leży u podstawy całego mózgu

Most

Rdzeń przedłużony

WNĘTRZE

Ciało modzelowate (spoidło wielkie)

Pasmo włókien nerwowych łączące obie półkule mózgowe

Wzgórze

Podwzgórze

Kontroluje pewne autonomiczne funkcje organizmu

Przysadka

[Prawa własności]

Na podstawie książki profesor Susan A. Greenfield The Human Mind Explained, wydanej w roku 1996