Arystoteles

Szeroki wachlarz zainteresowań

Arystoteles pisał o astronomii, oddziaływaniu magnetycznym, ruchu, biologii, metafizyce, etyce, języku, prawie, logice, przyjemnościach, sztuce, poezji, polityce, psychologii i retoryce oraz o duszy, którą uważał za śmiertelną. Źródłem jego sławy są jednak w głównej mierze dzieła poświęcone biologii i logice.

Starożytni uczeni greccy starali się zrozumieć otaczający ich świat, korzystając ze zdolności obserwacji oraz dedukcji i logiki. Za punkt wyjścia obierali pewne prawdy, które uznawali za oczywiste. Uważali, że oparte na tych prawdach staranne i logiczne rozumowanie pozwoli im dojść do właściwych wniosków.

Dzięki stosowaniu tej metody rzeczywiście udało im się dojść do wielu rozsądnych konkluzji — dostrzegli na przykład, że we Wszechświecie panuje porządek. Problem w tym, że ich obserwacje były ograniczone tylko do tego, co potrafili dostrzec za pomocą zmysłów. Z tego powodu wielu światłych ludzi, w tym Arystoteles, opierało swoje rozumowanie na błędnych założeniach. Wierzyli oni na przykład, że planety i gwiazdy krążą wokół Ziemi. W tamtych czasach uważano to za rzecz oczywistą. W pewnej książce napisano: „Rozsądek i doświadczenie zdawały się potwierdzać pogląd Greków, że Ziemia znajduje się w centrum Wszechświata” (C. Freeman, The Closing of the Western Mind).

Nie pociągnęłoby to za sobą poważniejszych skutków, gdyby ten błędny pogląd pozostał tylko w dziedzinie rozważań naukowych. Jednak stało się inaczej.

Nauki Arystotelesa a katolicyzm

W średniowiecznej „chrześcijańskiej” Europie niektóre poglądy Arystotelesa traktowano jak prawdy objawione — wszyscy w nie wierzyli. Katoliccy teologowie, w szczególności Tomasz z Akwinu (ok. 1224-1274), włączyli je do swoich nauk. W ten sposób wprowadzona przez Arystotelesa koncepcja nieruchomej Ziemi znajdującej się w centrum Wszechświata stała się częścią doktryny katolickiej. Została przyjęta także przez przywódców protestanckich, takich jak Kalwin i Luter, którzy twierdzili, że jest to nauka biblijna (zobacz ramkę „Sidło nadinterpretacji”).

Cytowany już pisarz Charles Freeman skomentował: „W pewnych dziedzinach praktycznie nie da się dostrzec różnicy pomiędzy naukami Arystotelesa a katolicyzmem”. Dlatego mówi się, że Tomasz z Akwinu „ochrzcił” Arystotelesa w wierze katolickiej. Ale jak zauważa ten autor, tak naprawdę to „Tomasz z Akwinu nawrócił się na arystotelizm”. Można by dodać, że w pewnej mierze zrobił to także sam Kościół. W rezultacie, kiedy włoski astronom i matematyk Galileusz odważył się przedstawić obserwacyjny dowód na to, że Ziemia krąży wokół Słońca, wezwano go przed trybunał inkwizycji i zmuszono do wyparcia się swoich przekonańa. Paradoksalnie, sam Arystoteles uważał, że nauka stale robi postępy, więc trzeba być gotowym rewidować pewne poglądy. Gdyby tylko religie przyjęły podobną postawę!