ON

Imię człowieka i nazwa miejsca.

1. („Siła rozrodcza; dynamiczna energia”). Syn Peleta; jeden z naczelników plemienia Rubena (Lb 16:1). Znalazł się wśród mężczyzn, którzy wzniecili bunt przeciw Mojżeszowi i Aaronowi, ale w późniejszym opisie rozmów buntowników z Mojżeszem oraz zagłady sprowadzonej na nich przez Jehowę nie jest już wymieniany (Lb 16:2, 3, 12-14, 23-35). Być może odegrał znikomą rolę w tym buncie albo nawet wycofał się, gdy Mojżesz po raz pierwszy potępił spiskowców.

2. Znane miasto w starożytnym Egipcie, leżące na wsch. brzegu Nilu na pn. wsch. od Kairu, niedaleko miejsca, w którym wody rzeki się rozdzielają i zaczyna się delta. W dokumentach egipskich występuje jako Junu, a w inskrypcjach asyryjsko-babilońskich — Ana lub Unu. Nazwa egipska prawdopodobnie znaczyła „miasto słupa” i mogła nawiązywać do tamtejszych słynnych obelisków (wysokich, zwężających się ku górze słupów, ściętych u szczytu w formie ostrosłupa) albo do świętego kamienia (zwanego benben), mającego związek z kultem boga słońca Ra (Re). Grecy nazwali to miasto Heliopolis, co znaczy „miasto słońca”, ponieważ było głównym ośrodkiem egipskiego kultu słońca.

Po raz pierwszy o On wspomniano w Biblii jako o mieście kapłana Potifery, którego córka Asenat została żoną Józefa (Rdz 41:45, 50). Samo imię Potifera zawiera w sobie cząstkę Ra — imię boga słońca.

Z czasem kapłani z On bardzo się wzbogacili — dorównywali kapłanom z Memfis, a ustępowali jedynie kapłanom z Teb (biblijne No-Amon). Przy świątyni słońca istniała szkoła sztuki kapłańskiej i medycyny. Przybywali tam greccy filozofowie i uczeni, by zgłębiać nauki kapłanów, toteż On zasłynęło jako ośrodek egipskiej mądrości.

Prorok Jeremiasz pod natchnieniem zapowiedział, że król Nebukadneccar (Nebukadreccar) pokona Egipt i „porozbija kolumny w Bet-Szemesz, które jest w ziemi egipskiej” (Jer 43:10-13). Określenie Bet-Szemesz przypomina grecką nazwę Heliopolis, gdyż znaczy „dom słońca”. Dlatego najprawdopodobniej chodzi tu o miasto On, a „kolumny”, które miały zostać porozbijane, to zapewne liczne obeliski otaczające tamtejszą świątynię słońca.

Analogiczne ostrzeżenie zawiera proroctwo Ezechiela (30:10, 17). Ale tutaj w nazwie miasta występują inne hebrajskie znaki samogłoskowe niż we wspomnianym powyżej wersecie z Księgi Rodzaju i stąd dosłownie brzmi ona Awen (hebr. ʼáwen). Niektórzy uczeni sugerują, że była to celowa gra słów, ponieważ Awen znaczy „nikczemność; krzywda”, a On było przecież ośrodkiem bałwochwalstwa.

Podobnie może być w wypadku Izajasza 19:18, gdzie w tekście masoreckim jedno z „pięciu miast mówiących językiem Kanaanu i przysięgających na Jehowę Zastępów” zostało nazwane „Miastem Zburzenia [hebr. ʽIr ha-Héres]”. W zwoju Księgi Izajasza znalezionym nad Morzem Martwym występuje w tym miejscu nazwa ʽIr ha-Chéres (co znaczy „miasto słońca”), wskazująca na On (Heliopolis). Ponownie mogło chodzić o zamierzoną grę słów: Chéres (po hebr. „słońce”, określenie używane rzadziej niż szémesz) zastąpiono słowem Héres („zburzenie”), ponieważ Jehowa postanowił zniszczyć bałwochwalcze On. W aramejskich targumach fragment ten sparafrazowano następująco: „Przeznaczony(-e) na zagładę (miasto) dom(-u) słońca”.

Po zapowiedzianej niszczycielskiej inwazji Nebukadneccara On (Heliopolis) najwyraźniej ucierpiało również podczas podboju Egiptu przez Kambyzesa II (o czym donosi Strabon, grecki geograf żyjący na przełomie er) (Geografika, 17, I, 27). Do czasów Strabona straciło swą znaczącą pozycję i częściowo opustoszało. Obecnie na skraju terenu zajmowanego przez to starożytne miasto leży wioska Al-Matarija, a jedynym świadectwem jego dawnej świetności jest obelisk z czerwonego granitu pochodzący z okresu panowania Senusereta (Sesostrisa) I. Inne obeliski z Heliopolis można dziś zobaczyć w Nowym Jorku, Londynie i Rzymie.