PRZYSŁOWIE

Wyraz hebrajski tłumaczony na „przysłowie” lub „przypowieść” (maszál) jest na ogół wywodzony od rdzenia oznaczającego „przyrównać; upodobnić się” (Ps 28:1; 49:12), a wiele przysłów rzeczywiście zawiera różne porównania lub wskazuje na podobieństwo. Niektórzy uczeni łączą ów termin z hebrajskim czasownikiem „panować”; niekiedy może więc chodzić o słowa panującego lub dobitną wypowiedź świadczącą o przewadze intelektualnej. Za takim rozumowaniem przemawia choćby to, że znany z mądrości król Salomon potrafił powiedzieć 3000 przysłów, a wiele z nich utrwalił na piśmie (1Kl 4:32).

Izraelici posługiwali się różnymi utartymi, treściwymi wypowiedziami, które nawiązywały do ich sytuacji życiowej. Na ogół były one bardzo zwięzłe (1Sm 10:12). Nie wszystkie jednak wyrażały właściwe poglądy, a niektórych Jehowa wręcz nie aprobował (Eze 12:22, 23; 18:2, 3).

Niekiedy przysłowia wchodziły do obiegu jako szydercze lub wzgardliwe wyzwiska (Hab 2:6). Mówiono wtedy, że wyśmiewana osoba lub przedmiot ‛jest przysłowiem’. Dlatego Izraelitów ostrzeżono, iż jeśli nie będą słuchać Jehowy i przestrzegać Jego przykazań, to wraz ze swą świątynią ‛staną się przysłowiem’ dla innych ludów (Pwt 28:15, 37; 1Kl 9:7; 2Kn 7:20). O tym, jak traktowano naród, który ‛stał się przysłowiem’, świadczy biblijny kontekst tego sformułowania, wskazujący, że Izrael czekało upokorzenie, że miał być urągowiskiem, pośmiewiskiem, celem kpin (Ps 44:13-15; Jer 24:9). Osoby, które ‛stały się przysłowiem’, były tematem piosenek ludzi pijących odurzający napój, a niekiedy nawet pluto im w twarz (Ps 69:11, 12; Hi 17:6). Najwyraźniej oznaczało to ogromne poniżenie.

Nie wszystkie przysłowia były zawarte w jednym — dwóch zwięzłych zdaniach. W 14 rozdz. Izajasza zapisano obszerniejszą przypowieść, która trafnie i dobitnie opisuje katastrofalne skutki dumy rozpierającej króla Babilonu. Z gryzącą ironią wyśmiano tego, który uważał się za „jaśniejącego, syna jutrzenki”.

Jeżeli użyte porównanie było zakamuflowane lub niezbyt jasne, to takie przysłowie nazywano też zagadką (Ps 78:2). Tak było np. w wypadku natchnionej przypowieści opowiedzianej Izraelitom przez Ezechiela: prorok przyrównał ich postępowanie wobec Babilonu i Egiptu do winorośli, która została zasadzona przez jednego orła, a później ‛łapczywie wyciągnęła korzenie i listowie’ do drugiego (Eze 17:2-18).

Niektóre przypowieści mają formę poetycką — jak choćby te podane przez Hioba (Hi 27:1; 29:1). Poglądy, które wyraził pod wpływem natchnienia, nie zostały ujęte w typowy dla większości przysłów zwięzły sposób, lecz rozbudowane w bardzo pouczające, wypełnione przenośniami teksty poetyckie.

Kilka przypowieści o poetyckim charakterze wypowiedział pod kierownictwem Bożym Balaam (Lb 23:7, 18; 24:3, 15, 20, 21, 23). Nie tylko nie znieważył w nich Izraelitów, ale ‛wielce ich pobłogosławił’, choć innym ludom zwiastował nieszczęście (Lb 23:11). Jego oświadczenia nazwano przypowieściami nie dlatego, że stały się utartymi wypowiedziami, czy dlatego, że nadał im formę sentencji zawierających mądre myśli, lecz ze względu na ich dobitne i głębokie znaczenie, a także na liczne i urozmaicone porównania.