KWIRYNIUSZ
Rzymski namiestnik Syrii w czasach, gdy Cezar August zarządził „spis”, dzięki któremu Jezus urodził się w Betlejem (Łk 2:1, 2). Jego pełne nazwisko brzmiało Publiusz Sulpicjusz Kwiryniusz.
„Chronograf z roku 354” zawiera listę konsulów rzymskich, na której Kwiryniusza wymieniono w r. 12 p.n.e. wraz z Mesalą (Chronica Minora, red. T. Mommsen, Monachium 1981, t. I, s. 56). Rzymski historyk Tacyt krótko opisuje dzieje Kwiryniusza: „Rodem był z municypalnego miasta Lanuwium; ale jako niestrudzony wojak i dzięki gorliwej swej służbie osiągnął za boskiego Augusta konsulat, potem odznaki triumfalne, kiedy zdobył fortece Homonadensów w Cylicji; dodany (...) za kierownika Gajuszowi Cezarowi, gdy ten Armenię w zarząd otrzymał” (Roczniki, III, 48). Kwiryniusz umarł w 21 r. n.e.
Tacyt nie wspomina o związkach Kwiryniusza z Syrią. Żydowski historyk Józef Flawiusz mówi, że przybył on do Syrii w charakterze namiestnika w tym samym czasie, gdy Koponiusza wyznaczono na rzymskiego zarządcę Judei: „Tymczasem Kwiryniusz — był to jeden z mężów zasiadających w senacie, który już piastował inne urzędy przechodząc przez wszystkie szczeble kariery urzędniczej aż do konsulatu i cieszył się ogólnie wielkim poważaniem — przybył wraz z niewielką liczbą towarzyszy do Syrii. Wysłał go Cezar dla rozsądzenia spraw w narodzie i przeprowadzenia spisu majątków. Wraz z nim wyprawił także Koponiusza, męża ze stanu rycerskiego, aby objął pełną władzę nad Judejczykami”. Z dalszej relacji dowiadujemy się, że Kwiryniusz przyjechał do Judei, która była poddana jego jurysdykcji, i zarządził spis majątków. Doprowadziło to do licznych protestów i do nieudanej rewolty pod wodzą „Judy z Gaulanitis” (Dawne dzieje Izraela, XVIII, I, 1). Najwyraźniej chodzi o ten sam bunt, o którym wspomina Łukasz w Dziejach Apostolskich 5:37. Według Flawiusza działo się to „w trzydziestym siódmym roku po zwycięstwie Cezara nad Antoniuszem pod Akcjum” (Dawne dzieje Izraela, XVIII, II, 1). Wynikałoby stąd, że Kwiryniusz był namiestnikiem Syrii w 6 r. n.e.
Przez wiele lat było to jedyne świeckie źródło historyczne wspominające o Kwiryniuszu jako namiestniku Syrii. Jednakże w r. 1764 odkryto w Rzymie inskrypcję znaną jako Lapis Tiburtinus, zawierającą informacje dotyczące niewymienionej z imienia postaci, którą według większości historyków mógł być tylko Kwiryniusz (Corpus Inscriptionum Latinarum, red. H. Dessau, Berlin 1887, t. 14, s. 397, nr 3613). Nadmieniono przy tym, że wyruszył on do Syrii, by „po raz drugi” zostać namiestnikiem (legatem). Odkryte w Antiochii inskrypcje z imieniem Kwiryniusza skłaniają wielu badaczy do wniosku, że był on namiestnikiem Syrii także w okresie poprzedzającym nastanie naszej ery.
Historycy nie są jednak pewni, gdzie umieścić Kwiryniusza na liście namiestników Syrii opracowanej na podstawie źródeł świeckich. Flawiusz podaje, że gdy Herod Wielki leżał na łożu śmierci (a także potem), zarządcą Syrii był Kwintyliusz Warus (Dawne dzieje Izraela, XVII, V, 2; XVII, IX, 3). Również Tacyt wspomina, że po śmierci Heroda właśnie Warus pełnił tę funkcję (Dzieje, V, 9). Według Flawiusza poprzednikiem Warusa był Saturnin (G. Sencjusz Saturninus).
Biorąc pod uwagę świadectwa potwierdzające, iż Kwiryniusz już wcześniej był namiestnikiem, wielu uczonych uznaje, że sprawował ten urząd w latach 3-2 p.n.e. Co prawda mogłoby to harmonizować ze sprawozdaniem biblijnym, ale badacze ci opierają się na błędnych założeniach. Uważają mianowicie, że Kwiryniusz pełnił funkcję namiestnika po Warusie i co za tym idzie po śmierci Heroda Wielkiego, którą mylnie — choć zgodnie z popularnym poglądem — datują na 4 r. p.n.e. (zob. CHRONOLOGIA; HEROD 1 [Kiedy umarł]). (Na podstawie tego samego niepotwierdzonego założenia, że Herod umarł w r. 4 p.n.e., przyjmują, iż Warus był namiestnikiem od 6 do 4 r. p.n.e. Tymczasem jest to tylko domysł, gdyż Flawiusz nie podaje dokładnie, kiedy otrzymał on tę godność ani kiedy skończył ją piastować). Najmocniejsze dowody wskazują na to, że Jezus urodził się w 2 r. p.n.e. A zatem Kwiryniusz musiał być namiestnikiem przynajmniej w ciągu kilku miesięcy tego roku.
Niektórzy uczeni zwracają uwagę na to, że słowo użyte przez Łukasza i oddawane zwykle przez „namiestnik” brzmi hegemòn. Jego podstawowe znaczenie to „przewodnik”, „dowódca, wódz”, a określano nim rzymskich legatów, prokuratorów i prokonsulów. Uważa się więc, iż w okresie „pierwszego spisu” — jak go nazywa Łukasz — Kwiryniusz służył w Syrii jako specjalny wysłannik cesarza wyposażony w nadzwyczajne uprawnienia. W zrozumieniu tej sprawy może też pomóc Flawiusz, który wyraźnie wspomina o dwuwładzy w Syrii, gdyż mówi, iż Saturnin i Wolumniusz byli w tym samym czasie jej „zarządcami” (Dawne dzieje Izraela, XVI, IX, 1; XVI, X, 8). Jeżeli zatem Flawiusz poprawnie wymienia Saturnina i Warusa jako kolejnych namiestników Syrii, to Kwiryniusz mógł służyć jednocześnie albo z Saturninem (jak Wolumniusz), albo z Warusem w okresie poprzedzającym śmierć Heroda, która nastąpiła prawdopodobnie w 1 r. p.n.e. The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge (1957, t. IX, ss. 375, 376) podaje: „Kwiryniusz zajmował wobec Warusa, namiestnika Syrii, dokładnie taką samą pozycję, jak w późniejszych czasach Wespazjan wobec Mucjanusa. Wespazjan prowadził wojnę w Palestynie, podczas gdy Mucjanus był namiestnikiem Syrii, a obaj mieli dokładnie taką samą rangę i nosili identyczny tytuł — legatus Augusti”.
Wzmiankę o spisie ludności przeprowadzonym przez Kwiryniusza w Syrii zawiera inskrypcja odnaleziona w Wenecji (Lapis Venetus). Nie pozwala ona jednak ustalić, czy był wtedy namiestnikiem po raz pierwszy, czy po raz drugi (Corpus Inscriptionum Latinarum, red. T. Mommsen, O. Hirschfeld i A. Domaszewski, 1902, t. 3, s. 1222, nr 6687).
Sprawdzona skrupulatność Łukasza w kwestiach historycznych pozwala polegać na jego stwierdzeniu, iż Kwiryniusz był namiestnikiem Syrii w okresie urodzin Jezusa. Pamiętajmy, że w gruncie rzeczy jedyne pozabiblijne informacje na ten temat pochodzą od Józefa Flawiusza, który urodził się dopiero w 37 r. n.e., a więc prawie 40 lat później. W r. 49, gdy Łukasz był już lekarzem i podróżował z apostołem Pawłem, Flawiusz miał zaledwie 12 lat. Już z tego powodu Łukasz jest bardziej wiarogodnym źródłem informacji w sprawie zarządzania Syrią w czasach poprzedzających urodziny Jezusa. Justyn Męczennik, który żył w Palestynie w II w. n.e., powoływał się na rzymskie zapiski potwierdzające relację Łukasza, iż Kwiryniusz był namiestnikiem w okresie narodzin Jezusa (A Catholic Commentary on Holy Scripture, red. B. Orchard, 1953, s. 943). Nic nie wskazuje na to, by starożytni historycy, a nawet krytycy tacy jak Celsus, kiedykolwiek podawali w wątpliwość sprawozdanie Łukasza.