ROZDZIERANIE SZAT

Gest, za pomocą którego zarówno Żydzi, jak i inni mieszkańcy Wschodu często wyrażali smutek, zwłaszcza na wieść o śmierci kogoś bliskiego. Nierzadko polegał nie tyle na całkowitym rozerwaniu i zniszczeniu szaty, ile na rozdarciu jej przedniej części w celu obnażenia piersi.

Pierwsza zapisana w Biblii wzmianka o tym zwyczaju dotyczy najstarszego syna Jakuba, Rubena, który nie znalazłszy Józefa w dole na wodę, rozdarł swoje szaty i wykrzyknął: „Dziecko przepadło! A ja — gdzież mam się udać?” Jako pierworodny, Ruben ponosił szczególną odpowiedzialność za młodszego brata. Kiedy Jakub usłyszał o rzekomej śmierci syna, również rozdarł swoje płaszcze i włożył na siebie żałobny wór (Rdz 37:29, 30, 34). A gdy później w Egipcie oskarżono Beniamina o kradzież, przyrodni bracia Józefa na znak smutku także rozdarli swe szaty (Rdz 44:13).

Z drugiej strony gdy Jehowa ukarał śmiercią występek dwóch starszych synów Aarona, Nadaba i Abihu, Mojżesz polecił Aaronowi i dwom jego pozostałym synom: „Niech włosy na waszych głowach nie będą rozwichrzone i nie wolno wam rozdzierać swych szat, żebyście nie pomarli” (Kpł 10:6). W innych sytuacjach zwykłym kapłanom z rodu Aarona wolno było w taki sposób okazywać żal po śmierci bliskich krewnych, jednakże arcykapłan nie mógł wichrzyć włosów na głowie ani rozdzierać szat (Kpł 21:1-4, 10, 11).

Biblia opisuje wiele innych przykładów rozdzierania szat: Hiob rozdarł swój płaszcz bez rękawów, kiedy dowiedział się o śmierci dzieci (Hi 1:20), a gdy zachorował, jego trzej rzekomi przyjaciele, ujrzawszy go, zaczęli na dowód smutku płakać, rzucać proch w powietrze i rozdzierać swe szaty (Hi 2:12). Podobnie postąpił Jozue po porażce pod Aj (Joz 7:6), młody człowiek, który przyniósł wieść o śmierci króla Saula (2Sm 1:2), Dawid po otrzymaniu nieprawdziwej wiadomości o zamordowaniu wszystkich jego synów przez Absaloma (2Sm 13:30, 31) oraz król Ezechiasz i jego słudzy, gdy usłyszeli słowa asyryjskiego rabszaka skierowane przeciwko Jehowie i Jerozolimie (Iz 37:1; 36:22). Kiedy królowa Atalia uświadomiła sobie, że utraci bezprawnie zagarnięty tron, również „rozdarła swe szaty i zaczęła krzyczeć: ‚Spisek! Spisek!’” (2Kl 11:14).

W końcowym okresie istnienia królestwa Judy król Jehojakim i jego książęta okazali zatwardziałość serca i brak wrażliwości, gdyż po usłyszeniu proroctwa Jeremiasza i zawartych w nim ostrzeżeń o wyrokach Jehowy nie odczuli strachu ani ‛nie rozdarli swych szat’ (Jer 36:24).

Taki publiczny gest mógł być jednak obłudny lub obliczony na pokaz, dlatego rzeczywistą wartość miał jedynie wtedy, gdy towarzyszył mu szczery smutek, o czym świadczą słowa Jehowy skierowane do mieszkańców Judy za pośrednictwem proroka Joela: „Rozdzierajcie swe serca, a nie szaty, i wróćcie do Jehowy, swego Boga” (Jl 2:13).

Arcykapłan Kajfasz ostentacyjnie rozdarł szaty, by zademonstrować oburzenie i gniew, gdy Jezus przyznał, że jest Synem Bożym (Mt 26:65). Natomiast Paweł i Barnabas, chrześcijańscy naśladowcy Jezusa, wyrazili szczery niepokój i zakłopotanie, rozdzierając swe szaty wierzchnie, gdy zobaczyli, że mieszkańcy Listry chcą im oddać boską cześć (Dz 14:8-18).

Prawo wymagało od trędowatych, by nosili rozdarte szaty (Kpł 13:45), być może dlatego, że Hebrajczykom ta straszna choroba kojarzyła się ze śmiercią; np. o dotkniętej trądem Miriam powiedziano, że jest „jak umarły” (Lb 12:12). A zatem nosząc odmienny strój, trędowaci niejako opłakiwali swój stan przypominający żywe trupy.

Znaczenie symboliczne. Niekiedy szaty rozdzierano też po to, żeby coś zilustrować, np. prorok Achijasz porozdzierał swą szatę na 12 kawałków i kazał Jeroboamowi zabrać 10 z nich, co miało symbolizować podział królestwa Salomona (1Kl 11:29-39). Podobnie Samuel nawiązał do swego płaszcza naderwanego przez Saula, by unaocznić odrzucenie jego domu przez Jehowę (1Sm 15:26-28).