SUZA

Starożytne miasto, którego ruiny leżą między rzekami Karche i Dez, na wsch. brzegu odgałęzienia tej pierwszej, zwanego Szaʽur, jakieś 350 km na wsch. od Babilonu. Znajdują się tam cztery duże wzgórza. U stóp najważniejszego z nich — tzw. tall akropolu — leży dzisiaj wioska Szusz. Warowna część miasta, „zamek w Suzie”, była tłem jednej z wizji proroka Daniela (Dn 8:2) oraz wydarzeń opisanych w Księdze Estery (Est 1:2, 5, 6; 2:3, 5, 8, 21; 3:2, 15; 8:14; 9:12-15); tam też Nehemiasz usługiwał jako podczaszy króla Artakserksesa I (syna Kserksesa I) (Neh 1:1; 2:1; zob. ELAM 1; PERSJA, PERSOWIE [Stolice perskie]; ZAMEK 1).

Istnieją dowody na to, że Suza była stolicą starożytnego Elamu. W VII w. p.n.e. zdobył ją asyryjski król Asenappar (Asurbanipal) i przesiedlił jej mieszkańców do Samarii (Ezd 4:9, 10). Pod panowaniem perskim Suza pozostała miastem królewskim. W IV w. p.n.e. poddała się Aleksandrowi Wielkiemu, a w końcu zaczęła chylić się ku upadkowi. Dziś pozostały po niej tylko kopce ruin.

Archeolodzy odkryli ruiny pałacu, którego budowę rozpoczął zapewne perski król Dariusz I, a ukończył jego syn Kserkses I (utożsamiany z Aswerusem, mężem Estery). Pewne wyobrażenie o dawnej chwale dają barwne reliefy z glazurowanej cegły oraz kamienne podstawy kolumn. Inskrypcja Dariusza I o wzniesieniu owego pałacu głosi: „To jest pałac Hadisz, który wybudowałem w Suzie. Z daleka sprowadzono to, co go przyozdabia. Głęboko kopano w ziemi, póki nie osiągnąłem skalistego dna. Kiedy wydobyto ziemię, sypano żwir, w jednej części na sześćdziesiąt, w drugiej na trzydzieści stóp głęboko. Na tym żwirze postawiłem pałac. Zaś kopanie ziemi, sypanie żwiru i ułożenie w formach cegieł glinianych było pracą Babilończyków. Drewno cedrowe sprowadzono z góry zwanej Libanem; Asyryjczycy zwieźli je do Babilonu, a z Babilonu Karyjczycy i Jonowie przywieźli do Suzy. Drzewo tekowe sprowadzono z Gandary i Karmanii. Złoto, którego tu użyto, sprowadzono z Sardes i z Baktrii. Kamień — lazuryt i krwawnik — sprowadzono z Sogdiany. Turkus przywieziono z Chorasmii. Srebro i miedź zwieziono z Egiptu. Ozdoby, którymi przystrojono ściany, pochodzą z Jonii. Kość słoniową sprowadzono z Etiopii, z Indii i z Arachozji. Kamienne pilastry z miejscowości zwanej Abiradusz w Elamie. Jonami i Sardami byli rzemieślnicy, którzy ociosywali kamień. Medami i Egipcjanami byli złotnicy, którzy kuli złoto. Ci, którzy układali posadzki, byli Sardami i Egipcjanami. Ci, którzy zdobili paloną cegłą [cegłę] (figurami) byli Babilończykami. Medami i Egipcjanami byli ludzie, którzy przystroili ściany. Tutaj w Suzie nakazane zostało dzieło wspaniałe i zaiste wspaniale zostało wykonane” (A. T. Olmstead, Dzieje imperium perskiego, tłum. K. Wolicki, Warszawa 1974, s. 170; zob. ARCHEOLOGIA [Persja]).