Babilon upada lecz jego ocalała religia opanowuje narody

W POPRZEDNICH wydaniach niniejszego czasopisma wyczerpująco omówiliśmy upadek Babilonu, który w roku 539 p.n.e. został opanowany przez Cyrusa Persa. Od tego czasu Babilon przestał już być polityczną potęgą światową. A co stało się z religią babilońską? Czy wygasła wraz z załamaniem się politycznej potęgi Babilonu i przejęciem przez Aryjczyków panowania nad światem z rąk Semitów? Bynajmniej. A dlaczego?

² Przede wszystkim dlatego, że podwaliny praktykowania religii babilońskiej przez wszystkie narody, z wyjątkiem wiernych potomków Sema, założone zostały już podczas budowy wieży Babel za dni Nemroda. Pomieszanie języków za sprawą ponadludzkiej interwencji przyczyniło się do rozproszenia poszczególnych rodzin, ale zabrały one ze sobą fałszywe poglądy religijne.a Pogańskie narody uważały potem Babilon za ośrodek wszelkiej religii. Po drugie, Persowie po zdobyciu Babilonu w roku 539 p.n.e. wypędzili kapłaństwo babilońskie. Kapłani nie dopuścili jednak do zaginięcia tradycyjnego już autorytetu i zwierzchnictwa religii babilońskiej. Mimo iż Babilon utracił przewagę polityczną, zaprowadzona przez Nemroda religia utrzymała się jako ogólnoświatowe imperium religijne panujące nad wszystkimi, z wyjątkiem tych, którzy lgnęli do prawdziwego wielbienia Jehowy w Jeruzalem. Na skutek zręcznych posunięć Szatana Diabła jej zwolennicy przenieśli się na Zachód, gdzie natychmiast ustanowili nowy ośrodek kapłaństwa i następstwa po Balsazarze. Zobaczymy, że faktycznie zasadnicza treść tej religii przeniknęła później do odstępczego chrystianizmu i w gruncie rzeczy opanowała tę część ziemi, którą zaczęto nazywać chrześcijańską.

RELIGIA BABILOŃSKA WKRACZA DO EUROPY

³ Na długo przed upadkiem Babilonu został już przygotowany grunt dla przeniesienia ośrodka religii babilońskiej do Italii. Historyk J.H. Breasted w książce pt. Ancient Times — A History of the Early World (Czasy starożytne — historia dawnego świata) podaje, że około roku 1000 p.n.e. osiedliło się w Italii plemię piratów morskich zwanych Etruskami, którzy prawdopodobnie przybyli z Azji Mniejszej. Gdzieś po roku 800 p.n.e. rozprzestrzenili się oni szeroko w północnych obszarach Italii, a jednym z miast-państw pod władzą etruskiego króla stał się Rzym; inne miasta etruskie leżały na północ od Kapui i sięgały aż do portu Genui. Królowie ci panowali przez dwa i pół stulecia. Wynikałoby z tego, że linię królów Rzymu w latach od około 750 do 500 p.n.e. reprezentowali wyłącznie Etruskowie. Podawana przez tradycję data założenia Rzymu na krótko przed rokiem 750 p.n.e. przypadałaby więc na czas opanowania go i zorganizowania w silne królestwo przez Etrusków. Potwierdzają to dowody archeologiczne, chociaż brak dokumentów pisanych dotyczących tego wczesnego okresu dziejów Rzymu. Mimo że owi etruscy królowie przyczynili się do rozwoju Rzymu, ich okrucieństwo i tyrania doprowadziły w końcu do buntu i około roku 500 p.n.e. skończyła się ich władza nad Rzymem. Dr Breasted podaje, że jednak trwające dwa i pół stulecia panowanie Etrusków pozostawiło w Rzymie niezatarte ślady zarówno w architekturze, jak też w religii, organizacji plemiennej i niektórych innych dziedzinach.

⁴ Powyższe potwierdza The Encyclopaedia Britannica, powołując się na historyka Herodota, który donosi, że za panowania Atysa, syna Manesa, w całej Lidii przez osiemnaście lat panował wielki nieurodzaj, a w następstwie tego głód. W końcu odesłał połowę ludności pod wodzą swego syna Tyrrenusa do Smyrny, gdzie zbudowali okręty i wyruszyli nimi na poszukiwanie innego kraju oraz możliwości utrzymania się przy życiu, a po odwiedzeniu wielu narodów przybyli do Umbrii na terenie Italii i tam założyli szereg miast. Wspomniana już Encyclopaedia Britannica podaje o tych ludziach, którzy — według Herodota — zamiast Lidyjczykami nazywali siebie odtąd Tyrreńczykami: „Charakter najdawniejszych pozostałości po nich pozwala ustalić zakładanie przez nich pierwszych stałych osiedli na koniec dziewiątego stulecia.” A jaką religię wyznawali Tyrreńczycy? The Encyclopaedia Britannica wyjaśnia:

Właściwości najdawniejszych dzieł sztuki oraz wiele szczegółów religii i kultu Etrusków dowodzą, że w całej rozciągłości lub przynajmniej w pewnej mierze byli oni ludźmi Bliskiego Wschodu. Sztuka ich wskazuje z jednej strony na bliskie związki z Mezopotamią, Syrią i Cyprem, z drugiej zaś strony z Egiptem. Bóstwa oraz postacie mitologiczne występujące na etruskich wyrobach złotniczych i biżuterii, pochodzących z siódmego wieku, to najwyraźniej bohaterowie i bóstwa z mitologii azjatyckiej. (...) W dziedzinie obrzędów i religii wiele szczegółów wywodzi się bezpośrednio z Mezopotamii, a cała atmosfera i nastrój jest typowo wschodni. Najbardziej uderzające podobieństwa występują w zakresie wróżb i przepowiedni, gdyż zwyczaj wróżenia z wątroby owcy lub lotu ptaków jest czysto chaldejski (patrz: WRÓŻENIE). Gliniane modele wątroby z Mezopotamii, zapisane pismem klinowym, dokładnie przypominają wykonany w brązie model wątroby znaleziony w miejscowości Piacenza [prowincja Emilia we Włoszech]; jest on podzielony na części, z których każda nazwana jest po etrusku imieniem rządzącego nią bóstwa.b

⁵ Tak więc archeologia wyraźnie wskazuje, że Etruskowie przybyli z którejś części Azji Mniejszej i wylądowali na wybrzeżu Toskanii. Jednym z ich głównych ośrodków stało się miasto Veii w Etrurii,c na północ od Rzymu. Etruria została w końcu wchłonięta przez Rzym, ale w szóstym stuleciu istniał związek dwunastu miast, których przedstawiciele gromadzili się co roku przy świątyni Voltummy nad jeziorem bolseńskim (dawne Lacus Volsiniensic). Wydaje się prawdopodobne, że związek ten ograniczał się zasadniczo do akcentowania wspólnoty religijnej. Wszystko to działo się w okresie przed upadkiem Babilonu w szóstym stuleciu (rok 539 p.n.e.).

⁶ Tym sposobem religia babilońska znalazła w Europie silny punkt oparcia. Chodziło nie tylko o odległe powiązania z czasów wieży Babel, lecz po prostu o bezpośrednie dziedzictwo. Nas jednak interesuje głównie kapłaństwo Babilonu. Jak sam Szatan Diabeł utworzył przez Nemroda religię babilońską, aby przeciwstawić ją prawdziwemu wielbieniu, tak też jego duch pobudził kapłanów Babilonu do podjęcia wysiłków, żeby nawet wówczas, gdy Babilon już utracił znaczenie stolicy, utrzymać ciągłość zarówno swojej kasty, jak i religijnych następców Balsazara. W dziele zatytułowanym „Lary i Penaty Cylicji” (w jęz. ang.), pióra Barkera i Ainswortha, czytamy w rozdziale 8 na stronie 232, że po obaleniu Babilonu, „pokonani Chaldejczycy uciekli do Azji Mniejszej i założyli centralne kolegium w Pergamos”. Chodzi tu o ten sam Pergamos lub Pergamon, który wymieniony jest w księdze Objawienia 2:12, 13 jako miejscowość, gdzie znacznie później, bo w pierwszym wieku naszej ery, istniał także zbór chrześcijański. Na temat przeniesienia głównej siedziby Chaldejczyków pisze dr Alexander Hislop, co następuje:

Frygia (...) wchodziła w skład królestwa Pergamos. Inną jego część składową stanowiła Mizja, a jej mieszkańcy mieli według „Kroniki paschalnej” wywodzić się od Nemroda. Odnośne słowa brzmią tam: „Nebrod [grecka forma imienia Nemrod], łowca i bohater — od niego pochodzą Mizyjczycy.” (zobacz „Kronikę paschalną”, tom I, strona 50.) Lidia, z której według [historyków] Liwiusza i Herodota przybyli Etruskowie [italscy], również należała do tego królestwa. Okoliczność, że Mizja, Lidia i Frygia stanowiły części składowe królestwa Pergamos, potwierdza „Classical Dictionary” SMITHA, strona 542.d

RELIGIJNY PODBÓJ RZYMU

⁷ Wszystko to, jak się okazuje, wywarło silny wpływ na Rzym. Chociaż obalono władzę etruskich miast i w samym Rzymie ustanowiono republikę (w roku 509 p.n.e.), to jednak Rzymianie przejęli etruskie bóstwa: Jupitera, Junonę, Minerwę i inne, którym nadano teraz po raz pierwszy ludzkie kształty i przydzielono siedziby w świątyniach lub kaplicach. Zostały one przy tym utożsamione z bogami greckimi. Jupiter, „ojciec nieba” u Etrusków, stał się rzymskim odpowiednikiem greckiego Zeus-pater. Mars, bóg wojny, był ulubionym bóstwem wojowniczych Rzymian. Saturnalia zostały później przejęte przez chrześcijan jako święta Bożego Narodzenia, przy czym usiłowano nadać im nowe znaczenie. Pewne nowożytne dzieło historycznee wywodzi zwyczaje rzymskie wprost od Chaldejczyków:

Chaldejczycy poczynili wielkie postępy w badaniach astronomicznych, gdyż usiłowali poznawać przyszłość na podstawie gwiazd. Sztukę tę nazywamy „astrologią”. Babilończycy systematycznie gromadzili wiele informacji, które dały początek astronomii. Po raz pierwszy sporządzono wówczas mapy tych układów gwiezdnych, które noszą teraz nazwę „dwunastu znaków zodiaku”, a znane były również planety: Merkury, Wenus, Mars, Jupiter i Saturn. Ponieważ uważano, że planety te wywierają szczególny wpływ na życie ludzi, więc nazwano je imionami pięciu głównych bóstw. My posługujemy się w odniesieniu do tych planet nazwami rzymskimi, ale Rzymianie przejęli określenia babilońskie i po prostu przetłumaczyli je na swoje, rzymskie odpowiedniki. I tak planeta Isztar, bogini miłości, otrzymała nazwę Wenus, a planeta boga Marduka, została zmieniona na Jupitera.

⁸ W roku 133 p.n.e. król Attalos III na łożu śmierci zapisał w testamencie Rzymianom sam Pergamon i cały do niego przynależny obszar. Teren ten stał się później rzymską prowincją zwaną Azją. Ów król Attalos był przez chaldejskich magów wybrany na następcę Balsazara, jak o tym podaje dr Hislop:

Królowie Pergamos, którzy na swych terytoriach udzielili azylu magom chaldejskim, byli najwidoczniej przez nich [tj. przez magów] i cały sympatyzujący z nimi świat pogański powołani na opróżnione miejsce, zajmowane kiedyś przez Balsazara i jego poprzedników. Wysławiano ich jako orędowników dawnego boga babilońskiego. Wynika to jasno z wypowiedzi Pausaniasa. (...) Attolos, w którego posiadłościach magowie mieli główną siedzibę, był uznawany za Naczelnika Magów w tym samym znaczeniu, co Bachus. W ten sposób wypełniono wolne miejsce po Balsazarze i na nowo spięto przerwany ciąg dostojników chaldejskich. — „The Two Babylons” (Dwa Babilony), strony 240, 241.

SKĄD WYWODZI SIĘ URZĄD PONTIFEKSA MAKSIMUSA?

⁹ W dobie obecnej, gdy religie świata z Kościołem rzymskokatolickim na czele podają się za środek mogący sprowadzić pokój ogólnoświatowy, czujemy się zobowiązani wobec siebie samych, żeby bez uprzedzeń zbadać pochodzenie rzymskiego urzędu Pontifeksa Maksimusa. Dr Hislop omawia jego historię na stronach 239 i 240 swej książki The Two Babylons:

Pewna grupa kolonistów etruskich, gorąco przywiązanych do chaldejskiego bałwochwalstwa, wywędrowała, jak twierdzą niektórzy, z Azji Mniejszej [gdzie znajdował się Pergamon], a według innych z Grecji, i osiedliła się w bezpośrednim sąsiedztwie Rzymu. W końcu zostali wcieleni do państwa rzymskiego, ale już na długo przed tym politycznym zjednoczeniem wywierali bardzo silny wpływ na religię Rzymian. Ich zręczność w dziedzinie wróżenia i wypowiadania wyroczni oraz cała — prawdziwa czy fałszywa — wiedza zmonopolizowana przez wróżbitów i wieszczków (augurów) sprawiła, że Rzymianie od samego początku odnosili się do nich z szacunkiem. Wszyscy zgadzają się co do tego, że Rzymianie nauczyli się umiejętności wróżenia (...) głównie od Tusków, to znaczy od ludności w Etrurii; pierwotnie tylko ludzie stamtąd pochodzący mieli prawo piastować urząd haruspeksa, który czuwał nad wszystkimi obrzędami, a zwłaszcza nad związanymi ze składaniem ofiar. (...) Młodzież z najznamienitszych rodów rzymskich wysyłano do Etrurii, aby nabyła świętej wiedzy, jaka tam kwitła.

¹⁰ Kolegiumf arcykapłanów (pontifeksów) założył w Rzymie Numa Pompiliusz, drugi z jego legendarnych królów, a dr Hislop pisze w związku z tym: „Ów bóg zwany był w Babilonie Nebo, w Egipcie Nub lub Num, a wśród Rzymian Numa, gdyż Numa Pompiliusz, arcykapłan i król Rzymian, zajmował stanowisko dokładnie odpowiadające babilońskiemu bożkowi Nebo.”g Naczelny arcykapłan (pontifeks maksimus), który przewodniczył temu kolegium i w każdym zasadniczym szczególe kierował wszystkimi publicznymi i prywatnymi obrzędami religijnymi ludu rzymskiego, stawał się w myśli i w czynie kapłanem etruskim. Dr Hislop pisze ponadto:

Zasadnicza siedziba prawowitego arcykapłana babilońskiego znajdowała się poza granicami cesarstwa rzymskiego [które nigdy nie zawojowało południowej Mezopotamii, czyli Chaldei]. Po śmierci Balsazara i wygnaniu kapłanów chaldejskich z Babilonu przez królów medoperskich siedziba ta mieściła się w Pergamos, gdzie później działał jeden z siedmiu kościołów Azji.h

¹¹ Rzeczą nader interesującą będzie teraz dla nas prześledzenie w tym krótkim rozważaniu historycznym, jak powiązania religijne między Pergamonem a Rzymem, który w pierwszym stuleciu p.n.e. stał się szóstą kolejną potęgą światową, znajdują swe odzwierciedlenie w urzędzie Pontifeksa Maksimusa. W każdym razie jest pewne, że tytuł „Pontifex Maximus”, nadawany papieżom rzymskim, ma swoje źródło w religii babilońskiej. Książka The Two Babylons wyjaśnia:

Początkowo arcykapłan rzymski nie był bezpośrednio związany z Pergamos ani z tamtejszą hierarchią; dopiero z biegiem czasu skojarzono pontyfikaty Rzymu i Pergamos. Sam Pergamos wcielono do państwa rzymskiego, gdy w roku 133 przed Chr. ostatni król Attalos III przed śmiercią dobrowolnie przekazał ludowi rzymskiemu wszystkie swoje obszary. (...) Kiedy Juliusz Cezar, obrany już poprzednio Pontifeksem Maksimusem, stał się jako imperator także najwyższą władzą cywilną Rzymian, wtedy będąc głową państwa i religii ostatecznie skupił w swoich rękach cały autorytet i wszystkie funkcje prawowitego arcykapłana babilońskiego oraz uznał, że potrafi im sprostać. Wydaje się, że w dążeniu do ześrodkowania wszystkiego na swojej osobie pretendował do boskiej godności Attalosa, którą ten cieszył się w królestwie zapisanym potem w testamencie Rzymianom (...) Później, sprawując swój wysoki urząd pontyfikalny ukazywał się przy pewnych okazjach oczywiście w całym przepychu babilońskiego stroju, jak kiedyś choćby sam Balsazar, w purpurowych szatach, z pastorałem Nemroda w ręku, z infułą Dagona [boga-ryby] na głowie oraz z kluczami Janusa [boga o dwóch głowach] i Cybele [bogini — „matki”]

(...) aż do panowania [w zachodnim imperium] Gracjana, który — jak o tym wspomina [historyk] Gibbon — jako pierwszy zaniechał strojenia się w bałwochwalcze szaty pontyfikalne i nie występował w roli Pontifeksa. (...)

Zaledwie kilka lat po zniesieniu tego pogańskiego tytułu Pontifeksa został on ponownie wskrzeszony (...) i wraz ze wszystkimi należącymi do niego pogańskimi przydatkami nadany biskupowi Rzymu, który od tego czasu stał się głównym rzecznikiem przenoszenia do rzekomego chrześcijaństwa (...) wszystkich innych nauk pogańskich, pochodzących ze starożytnego Babilonu. (...)

Okoliczności, wśród jakich papież Damazy zdobył ten pogański tytuł, byłyby poważną próbą wiary i nienaganności nawet dla człowieka znacznie bardziej wartościowego niż on. Chociaż w zachodniej części imperium rzymskiego pogaństwo było prawnie zniesione, to jednak w samym mieście Siedmiu Pagórków kwitło ono nadal, do tego stopnia, że Hieronim [tłumacz łacińskiej Wulgaty], który dobrze o tym wiedział, pisząc o ówczesnym Rzymie nazwał go „grzęzawiskiem wszelkich zabobonów”. Następstwa tego były takie, że podczas gdy na terenie całego imperium respektowano cesarski edykt o zniesieniu pogaństwa, w samym Rzymie pozostał on w znacznym stopniu martwą literą. (...)

Człowiek ów, papież Damazy I, który jak łotr i rozbójnik doszedł do biskupstwa Rzymu po trupach ponad stu przeciwników, nie mógł się wahać co do wyboru, wobec jakiego stanął. Rezultaty jego poczynań wykazują, że niezależnie od tego, jakie ofiary poniosła prawda przy jego dążeniu do usprawiedliwienia w oczach pogan swoich roszczeń do tytułu Pontifeksa — działał on rzeczywiście jako prawowity przedstawiciel ich długiej linii arcykapłanów. (...)i

Przy końcu czwartego stulecia, podobnie jak obecnie, papież był jedynym przedstawicielem Balsazara i zarazem Nemroda na ziemi, gdyż pogaństwo otwarcie go za takiego uznało. (...) W roku 606 po Chr., gdy wstrząsy i zamieszanie wśród narodów rzucały nimi jak wzburzone morze, papież rzymski stał się Biskupem Powszechnym; dziesięć głównych królestw Europy uznało go wtedy za zastępcę Chrystusa na ziemi, jedyny ośrodek jedności, wyłączną podstawę trwałości ich tronów.j

RELIGIA BABILOŃSKA W KOŃCU PRZEMINIE

¹² W ten sposób Babilon dokonał podboju świata zachodniego. Ogólnoświatowa dziedzina panowania religii babilońskiej jest w Słowie Bożym nazwana ‚Babilonem Wielkim, matką wszetecznic i obrzydliwości ziemi’. (Obj. 17:5, NW) To religijne imperium panowało nad Pergamonem, nawet nad Rzymem, ale bez porównania większe skutki wywarło jego panowanie na chrześcijaństwie. „Córki” tej „matki”, czyli poszczególne organizacje religijne, są tak samo jak ona całe wszetecznicami, utrzymując nierządne stosunki z politycznymi elementami tego świata. Jej doktryny i drogi, po których prowadzi potęgi świata, są równie odrażające, równie szkodliwe dla ludzkości i śmiercionośne, jak sam starożytny Babilon. Dawny Babilon pozostawił po sobie dla wszystkich pokoleń imię pełne wzgardy. Nowożytny Babilon uczył swych zwolenników ufać ludzkim wysiłkom zmierzającym do zapewnienia światu pokoju, a innych doprowadził do rozgoryczenia swym zepsuciem i obłudą, którą wiedzie świat do walki przeciw Królestwu Bożemu. Dzięki dobroci Bożej Biblia ujawnia nam prawdziwy obraz rzeczy. Ma to posłużyć naszemu bezpieczeństwu i ułatwić podjęcie rozsądnego postępowania; przy tym fakty historyczne potwierdzają ten obraz aż do najmniejszych szczegółów. Z jakiejże racji miałby ktoś się wahać, czy posłuchać tego, co Stwórca rodzaju ludzkiego mówi dla jego bezpieczeństwa? Dzięki niezasłużonej dobroci Jehowy wobec nas Babilon został zdemaskowany. Zatem uciekaj z nowożytnego Babilonu Wielkiego, poznaj prawdę o rychłej jego zagładzie i skorzystaj z wolności, jaką to zapewni ludzkości pod panowaniem Królestwa Bożego! (Obj. 18:4, 5, 20) W następnych wydaniach rozważymy obrazowe dramaty, jakie Bóg stwarzał, aby szczerym ludziom pomóc do wyjścia z Babilonu i umożliwić ocalenie. (B-31)

[Przypisy]

W Pergamonie znajdowała się słynna i licznie odwiedzana świątynia Eskulapa (Asklepiosa). Eskulapa nazywano bogiem Pergamonu, a mitologia związana z jego kultem ma w sobie cechy religii Babilonu. Czczono go pod postacią żywego węża, karmionego w świątyni i uważanego za jej bóstwo.

„Damazy I, papież (...) nastał jako biskup Rzymu po Liberiuszu w roku 366 po Chr. Przeciwnikiem jego był Ursyn, który twierdził, że wybory wypadły na jego korzyść, i podczas ich haniebnych sporów zamordowano mnóstwo ludzi. (...) Cesarz Gracjan w roku 378 nadał Damazemu prawo sądzenia duchownych strony przeciwnej, którą wyparto z Rzymu, i na prośbę synodu odbytego w Rzymie tego samego roku polecił władzom świeckim udzielać mu potrzebnej pomocy. (...)

[Pytania do studium]

1. (a) Jaką sytuację polityczną przyniósł Babilonowi rok 539 p.n. e.? (b) Czego chcemy się wobec tego dowiedzieć o religii babilońskiej?

2. (a) Dlaczego religia babilońska nie wygasła z chwilą upadku Babilonu? (b) W jakim kierunku przesunął się obszar jej szczególnego oddziaływania?

3. (a) Jak daleko rozprzestrzenili się Etruskowie w Italii i między innymi jakie miasta zajęli? (b) Skąd pochodzili królowie Rzymu i jakie dowody to potwierdzają? (c) Jak skończyła się władza Etrusków nad Rzymem i jakie ślady pozostawiło ich panowanie w Rzymie?

4. (a) Jak doszło do tego, że niektórzy Lidyjczycy opuścili swój rodzinny kraj i gdzie się w końcu zatrzymali? (b) Jaką nadali sobie nazwę i kiedy osiedlili się na stałe? (c) Jakie istnieją dowody potwierdzające pochodzenie Etrusków? (d) Jakie przedstawione tu świadectwa wskazują na ich związki z Mezopotamią?

5. (a) Co łączyło wszystkich Etrusków? (b) Kiedy już istniał u nich związek dwunastu miast?

6. (a) Do czego Szatan pobudził kapłanów chaldejskich po upadku Babilonu? (b) Gdzie osiedlili się najpierw pokonani Chaldejczycy? (c) Co pisze dr. A. Hislop o związkach królestwa pergameńskiego z Babilonem i z Etruskami? (d) Jaki jeszcze inny kult uprawiany w Pergamonie nawiązywał do religii babilońskiej?

7. (a) Jakie bóstwa przejęli Rzymianie i z czym je utożsamili? (b) Jak Chaldejczycy rozwinęli „sztukę” zwaną astrologią i jaki związek miała ona z kultem bogów? (c) Skąd ostatecznie wywodzą się bóstwa rzymskie?

8. (a) W jaki sposób Pergamon przypadł Rzymowi? (b) Jaką godność religijną nadali byli królom Pergamonu przebywający tam magowie chaldejscy?

9. (a) Dlaczego warto zbadać pochodzenie urzędu Pontifeksa Maksimusa? (b) Jak na ogół odnosili się Rzymianie do Etrusków i dlaczego?

10. (a) Miejsce jakiego boga babilońskiego zajmował rzymski kapłan i król Numa Pompiliusz? (b) Kto przewodniczył założonemu przez Numę kolegium arcykapłanów? (c) Gdzie rezydowali babilońscy naczelnicy religijni po śmierci Balsazara?

11. (a) Jaki początkowo był stosunek arcykapłana rzymskiego do Pergamos, a jaki później? (b) Jakie stanowiska objął Juliusz Cezar i w jakim stroju ukazywał się przy odpowiednich okazjach? (c) Jak do piastowania urzędu i noszenia tytułu Pontifeksa ustosunkował się cesarz Gracjan a kto wręcz przeciwnie? (d) Czy wówczas w Rzymie istniało jeszcze pogaństwo i jak odniosło się ono do papieża Damazego w roli Pontifeksa Maksimusa? (e) Jak Damazy zdobył władzę biskupią w Rzymie i jak ją umocnił? (f) Jaką rolę w Europie i na ziemi odgrywali papieże od końca czwartego stulecia?

12. (a) Do czego doprowadziło panowanie Babilonu Wielkiego i nierząd tej matki wszetecznic oraz jej „córek”? (b) Co szczerzy ludzie powinni czynić teraz po zdemaskowaniu Babilonu?

[Mapa na str. 9]

ETRURIA

Rzym

LIDIA

Pergamon

AZJA MNIEJSZA

Babilon