Od Matki-Ziemi do bogiń płodności

CZY poznajesz bóstwo przedstawione na pierwszej stronie tego czasopisma? To Izyda, bogini-matka czczona w starożytnym Egipcie. Jeżeli kiedyś zwiedzałeś muzeum lub przeglądałeś książkę poświęconą historii antycznej, to zapewne widziałeś już podobne bożki. Zastanów się jednak: Czy kłaniałbyś się Izydzie i oddawał jej cześć?

Jeśli jesteś wyznawcą religii chrześcijańskiej, to takie pytanie może cię zdziwić. Prawdopodobnie będziesz obstawał przy tym, że oddajesz cześć Stwórcy, Temu, do którego mówimy: „Ojcze nasz, który jesteś w niebie” (Mateusza 6:9, BT). Pomysł kłaniania się bogini-matce może ci się wydać osobliwy, a nawet odrażający. Niemniej kult ten zawsze był popularny i może będziesz zaskoczony, gdy się dowiesz, kto go uprawia w dobie obecnej.

Zanim to jednak omówimy, zastanówmy się nad jego pochodzeniem oraz zasięgiem w czasach starożytnych. Okazuje się, że była to bardzo wczesna forma religii fałszywej. Archeolodzy odkopali posążki i wizerunki nagiej bogini-matki w siedliskach starożytnych kultur na terenie całej Europy i od Morza Śródziemnego po Indie.

Matkę-Ziemię uważano za niezmienne źródło wszelkich form życia, dające życie i odbierające je z powrotem. Odnoszono się do niej ze czcią, ale też z bojaźnią. Początkowo nie wiązano jej sił rozrodczych z płcią. Później według mitologii urodziła Ojca Niebios i została jego żoną. Para ta dała życie ogromnej liczbie innych bogów i bogiń.

Babiloński pierwowzór

W panteonie babilońskim główną boginią była Isztar, identyczna z sumeryjską boginią płodności Inanną. Choć wydaje się to paradoksalne, była boginią zarówno wojny, jak też miłości i zmysłowości. Francuski uczony Édouard Dhorme pisze o niej w książce Les Religions de Babylonie et d’Assyrie (Religie Babilonii i Asyrii): „Była boginią, panią, miłosierną matką, która wysłuchuje modlitwy, wstawia się u gniewnych bogów i uspokaja ich. (...) Wywyższono ją ponad wszystko, została boginią bogiń, królową bogów, władczynią bogów nieba i ziemi”.

Czciciele Isztar tytułowali ją „Dziewicą”, „Świętą Dziewicą” i „Dziewicą Matką”. Starożytna sumero-akadyjska „Modlitwa błagalna do Isztar” brzmi: „Modlę się do ciebie Pani pań, bogini bogiń. O Isztar, królowo wszystkich ludzi. (...) Posiadająca wszelkie boskie moce, która nosisz koronę panowania. (...) Słuchają cię kaplice, miejsca święte, sanktuaria i świątynie. (...) Gdzież nie ma twoich podobizn? (...) Spójrz na mnie, Pani moja; przyjmij me modlitwy”.a

Kult bogini-matki rozprzestrzenia się

Orientalista Édouard Dhorme mówi o „ekspansji kultu Isztar”. Rozpowszechnił się on w całej Mezopotamii, a prócz tego albo Isztar, albo boginie o innych imionach, lecz podobnych cechach czczono w Egipcie, Fenicji, Kanaanie oraz w Anatolii, Grecji i Italii.

W Egipcie główną boginią była Izyda. Historyk H. G. Wells napisał o niej: „Przyciągała rzesze wyznawców. W świątyniach jej stały wizerunki przedstawiające ją jako Królowę [Królową] Niebios, z dzieciątkiem Horusem na ręku. Zapalano przed nią świece, składano jej dary wotywne” (Historia świata, tłum. J. Parandowskiego). Kult Izydy był niezwykle popularny w Egipcie. Rozprzestrzenił się również w rejonie Morza Śródziemnego, zwłaszcza w Grecji i Rzymie, i dotarł nawet do zachodniej i północnej Europy.

W Kanaanie i Fenicji kult bogini-matki ogniskował się na Asztoreth, czyli Asztarte, uważanej za żonę Baala. Podobnie jak Isztar, stanowiąca jej babiloński odpowiednik, była boginią płodności i wojny. W Egipcie znaleziono dawne inskrypcje, w których nazwano ją panią nieba i królową niebios. Izraelici musieli toczyć nieprzerwaną walkę ze zgubnym wpływem kultu tej bogini.

Na północnym zachodzie, w Anatolii, odpowiednikiem Isztar była Kybele, znana jako Wielka Macierz Bogów. Zwano ją również Wszechrodzicielką, Wszechżywicielką, Matką Wszystkich Błogosławionych. Z Anatolii kult Kybele dotarł najpierw do Grecji, a potem do Rzymu, gdzie przetrwał do naszej ery. Obejmował ekstatyczne tańce, samookaleczanie się kapłanów, kastrację kandydatów do stanu kapłańskiego, a także procesje, podczas których z wielkim przepychem obnoszono posąg bogini.b

Grecy początkowo czcili Matkę-Ziemię, zwaną Gają. Ale w skład ich panteonu też weszły boginie podobne do Isztar, na przykład Afrodyta, bogini płodności i miłości; Atena, bogini wojny, oraz Demeter, bogini rolnictwa.

W Rzymie boginią miłości była Wenus, stanowiąc tym samym odpowiednik greckiej Afrodyty i babilońskiej Isztar. Jednakże Rzymianie czcili również Izydę, Kybele i Minerwę (grecka Atena), które w taki czy inny sposób były odbiciem Isztar, ich babilońskiego prototypu.

Przez tysiące lat kult bogini-matki najwyraźniej rywalizował z czystym wielbieniem wielkiego Stwórcy, Boga Jehowy. Czy w końcu zanikł? A może przetrwał do dziś? Zechciej czytać dalej.

[Przypisy]

[Ilustracja na stronie 3]

Babilońska ISZTAR przedstawiona jako gwiazda

[Prawa własności]

Za uprzejmą zgodą The British Museum

[Ilustracja na stronie 4]

Egipska IZYDA z boskim niemowlęciem Horusem

[Prawa własności]

Musée du Louvre, Paryż