Spór o kult wizerunków
MIESZKANIEC Polski wybiera się w drogę. Zanim wyruszy, musi jeszcze zrobić jedną ważną rzecz: klęka przed wizerunkiem Chrystusa i modli się o ochronę w czasie podróży.
Tysiące kilometrów dalej, w Bangkoku — stolicy Tajlandii — w czasie majowej pełni księżyca odbywa się pierwsze święto w buddyjskim cyklu rocznym. Z tej okazji po ulicach miasta obnoszony jest wizerunek Buddy.
Niewątpliwie zdajesz sobie sprawę, jak powszechny jest taki kult obrazów i figur religijnych. Kłaniają się im miliardy ludzi. Przez tysiące lat mniemano, że takie przedmioty pomagają zbliżyć się do Boga.
A jakie jest twoje zdanie? Czy uważasz kult wizerunków za rzecz dobrą czy złą? I co w tej sprawie ma do powiedzenia Bóg? Czy coś wskazuje na to, iż taka forma wielbienia cieszy się Jego uznaniem? Może jeszcze nigdy się nie zastanawiałeś nad takimi pytaniami, ale jeśli cenisz sobie więź z Bogiem, powinieneś znaleźć na nie odpowiedzi.
Trzeba przyznać, że dla wielu ludzi nie była to łatwa sprawa. Przez całe tysiąclecia dochodziło na tym tle do ożywionych, czasami nawet gwałtownych kontrowersji. Na przykład w 1513 roku p.n.e. hebrajski przywódca Mojżesz zniszczył złotego cielca i kazał zabić mieczem około 3000 osób, które oddały cześć temu posągowi (Wyjścia [2 Mojżeszowa], rozdział 32).
Nie tylko Żydzi sprzeciwiali się używaniu obrazów i figur religijnych. Starożytni historycy świeccy przekazali legendę o perskim władcy Tachmurupie, który setki lat przed Mojżeszem miał prowadzić zakrojone na szeroką skalę kampanie przeciw kultowi wizerunków. Podobno w starożytności pewien król Chin rozkazał wojsku uderzyć na posągi różnych bogów. Po ich zniszczeniu nazwał głupotą oddawanie czci glinianym bożkom. Później, kiedy Mahomet był jeszcze dzieckiem, przeciwko posługiwaniu się wizerunkami występowali Arabowie. Ich wpływ przyczynił się do ukształtowania stanowiska Mahometa w kwestii bałwochwalstwa. Koran uczy, że jest to grzech niewybaczalny i że nie należy się modlić za bałwochwalców, a małżeństwa z nimi są zabronione.
Nawet w chrześcijaństwie ważne postacie życia religijnego z II, III, IV i V wieku, takie jak Ireneusz, Orygenes, Euzebiusz z Cezarei, Epifaniusz i Augustyn, były przeciwne wielbieniu Boga za pomocą obrazów. Na początku czwartego stulecia odbył się w Elwirze, na terenie Hiszpanii, synod biskupów, na którym powzięto kilka doniosłych postanowień w sprawie kultu wizerunków. Na tym słynnym synodzie zabroniono umieszczania w kościołach obrazów i malowideł oraz ustanowiono surowe kary dla osób oddających im cześć.
Ikonoklaści
Taki rozwój wydarzeń doprowadził w wiekach VIII i IX do jednej z największych polemik w całej historii, związanej z działalnością ikonoklastów (obrazoburców). Zdaniem pewnego historyka „ten zawzięty spór trwał półtora wieku i przysporzył nieopisanych cierpień”, a ponadto stał się „jedną z głównych przyczyn rozbieżności między cesarstwami wschodnim i zachodnim”.
Wyraz „ikonoklasta” pochodzi od greckich słów eikon — „obraz” i klastes — „łamiący, rozbijający”. Zgodnie z nazwą swego ruchu ikonoklaści doprowadzili do niszczenia obrazów i figur religijnych w całej Europie. Wydano szereg obrazoburczych edyktów. Zażarty spór o kult wizerunków wciągnął cesarzy, papieży, generałów i biskupów w istną wojnę teologiczną.
Nie była to tylko walka na słowa. Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature (Encyklopedia literatury biblijnej, teologicznej i kościelnej) pod redakcją McClintocka i Stronga podaje, że gdy cesarz Leon III zakazał umieszczania wizerunków w kościołach, ludność „masowo wystąpiła przeciw temu edyktowi”; na porządku dziennym były „gwałtowne rozruchy, zwłaszcza w Konstantynopolu”. Starcia ludności z wojskiem cesarskim prowadziły do rzezi i egzekucji. Okrutnie prześladowano mnichów. Setki lat później, w XVI wieku, w Zurychu zorganizowano kilka publicznych debat na temat przedmiotów kultu religijnego. W rezultacie nakazano usunąć z kościołów wszelkie figury i obrazy. Niektórzy działacze okresu reformacji zasłynęli jako zagorzali przeciwnicy kultu obrazów.
Nawet dzisiaj teologowie bardzo różnią się w poglądach na wielbienie Boga za pomocą wizerunków. Następny artykuł pomoże ci zrozumieć, czy obrazy i figury religijne są w stanie zbliżyć człowieka do Boga.