Czy amulety mogą chronić?

KAWAŁEK kryształu w kieszeni Brazylijczyka. Szczęśliwy pens amerykańskiego sportowca. Krzyż świętej Brygidy wiszący nad łóżkiem w irlandzkim domu. Miliony ludzi posługuje się takimi przedmiotami jako talizmanami bądź amuletami. Wierzą, że mogą one strzec od złego i przynosić szczęście.a

Przykładem może być Brazylia. Według czasopisma Veja wielu Brazylijczyków nosi „zwykłe lub półszlachetne kamienie, które rzekomo są dla właściciela źródłem szczęścia i sił witalnych”. Inni mieszkańcy tego kraju, nie chcąc zrazić sobie mocy tajemnych, umieszczają na ścianach mieszkań symbole lub napisy religijne. Dla niektórych odmianą świętego talizmanu jest nawet Biblia — kładzie się ją na stole, otwartą zawsze na Psalmie 91.

Na południu Afryki podobną rolę pełni muti, tradycyjny lek magiczny, stosowany nie ze względu na właściwości lecznicze, ale jako środek chroniący przed nieszczęściem. Często uważa się, że choroby, śmierć, trudności finansowe, a nawet nieszczęśliwa miłość są następstwem uroku rzuconego przez wroga bądź też niezaspokojenia życzeń zmarłych przodków. Muti dostaje się zazwyczaj u wiejskiego czarownika, sporządzającego magiczne mikstury z różnych roślin, drzew i zwierząt. Warto jednak zauważyć, że muti używają nie tylko wieśniacy, ale też wielu mieszkańców miast południowoafrykańskich. Wśród wierzących w skuteczność muti można znaleźć biznesmenów i ludzi z wyższym wykształceniem.

Także Europejczycy szukają sposobów zjednania sobie przychylności losu. W pewnej książce na temat obyczajowości ludowej zauważono: „Trudno znaleźć w Irlandii parafię lub miasteczko, w którym na drzwiach bądź futrynach domów albo budynków gospodarczych nie byłyby umocowane podkowy” (Studies in Folklife Presented to Emyr Estyn Evans). Jeszcze częściej można w tym kraju spotkać krzyże z sitowia, zawieszane nad łóżkami i drzwiami — „na szczęście”. Zdaniem obserwatorów sporo Irlandczyków zdaje się traktować te zabobony z przymrużeniem oka. Ale mało kto nie przywiązuje do nich żadnej wagi.

Poszukiwanie ochrony

Co się kryje za popularnością takich przesądów? Najwidoczniej zaspokajają one jedną z podstawowych potrzeb człowieka: pragnienie poczucia bezpieczeństwa. Ile ludzi czuje się nocą bezpiecznie w swych domach, nie mówiąc już o ulicach? Dodajmy do tego stresy związane z zarabianiem na utrzymanie albo z wychowywaniem dzieci. W Biblii słusznie zauważono, że żyjemy w „czasach niebezpiecznych” (2 Tymoteusza 3:1, Dąbrowski). A zatem to zupełnie naturalne, iż ludzie rozglądają się bacznie za jakąś ochroną.

Dzieje się tak zwłaszcza w społecznościach, w których rozpowszechnione są różne formy magii oraz spirytyzmu. Strach przed rzekomymi duchami zmarłych lub skutkami przekleństwa rzuconego przez wroga może sprawić, że domniemana ochrona, którą zapewniają amulety i talizmany, wyda się wręcz nieodzowna. Jakkolwiek by było, w The World Book Encyclopedia zauważono: „Większość ludzi dręczą obawy ograbiające ich ze spokoju. Przesądy pomagają wyzbyć się takich lęków, dając poczucie bezpieczeństwa. Utwierdzają człowieka w przekonaniu, że otrzyma to, czego pragnie, i że uniknie kłopotów”.

Wątpliwa moc amuletów

Jak widać, na całym świecie ludzie noszą lub umieszczają na widocznych miejscach różnego rodzaju i kształtu amulety bądź talizmany. Czy jednak rozsądna jest wiara, iż takie przedmioty wykonane przez człowieka mogą naprawdę chronić? Popularne talizmany są często produkowane masowo. Czy myśl o tym, że coś wytwarzanego fabrycznie kryje w sobie magiczne siły, nie kłóci się z logiką i zdrowym rozsądkiem? Nawet mikstura specjalnie przyrządzona przez wiejskiego znachora nie jest niczym więcej, jak tylko mieszaniną pospolitych składników — między innymi korzeni oraz ziół. Dlaczegoż to ów preparat miałby się odznaczać cudownymi właściwościami? I czy są jakieś konkretne dowody, że osoby noszące amulety żyją choć trochę dłużej lub są szczęśliwsze od innych? Czyż sami wytwórcy magicznych przedmiotów nie chorują i nie umierają?

Przesądne poleganie na amuletach i talizmanach nie tylko nie zapewnia ludziom prawdziwej ochrony ani poczucia, że sami kierują swym życiem, ale w rzeczywistości odbiera chęć do rozumnego stawiania czoła przeciwnościom, a zachęca do zdania się we wszystkim na szczęśliwy los. Wiara w moc talizmanów potrafi też wzbudzić fałszywe poczucie bezpieczeństwa. Człowiek będący pod wpływem alkoholu może twierdzić, że nie odbija się to na jego umiejętnościach ani na refleksie, ale gdy siądzie za kierownicą, najprawdopodobniej ściągnie nieszczęście na siebie lub drugich. Równie szkodliwe mogłoby się okazać poleganie na mocy talizmanów. W błędnym mniemaniu, iż się korzysta z ochrony, można by podejmować niepotrzebne ryzyko lub nie przemyślane decyzje.

Wiara w moc amuletów wiąże się z jeszcze jednym groźnym niebezpieczeństwem, z którego miliony osób posługujących się nimi wcale nie zdaje sobie sprawy. Co to za niebezpieczeństwo i jak się przed nim ustrzec? Na pytania te odpowie następny artykuł.

[Przypis]