Michael Faraday — uczony, który wierzył w Boga

„Ojciec elektryczności”. „Największy w dziejach naukowiec-eksperymentator”. Takie dwa przydomki nadano Michaelowi Faradayowi, który urodził się w roku 1791 w Anglii. Odkrył on zjawisko indukcji elektromagnetycznej, co umożliwiło skonstruowanie silnika elektrycznego i prądnicy.

FARADAY często wygłaszał wykłady z chemii i fizyki w Królewskim Instytucie Nauk (Royal Institution) w Londynie. Swymi wykładami popularyzującymi naukę pomagał młodym ludziom zrozumieć skomplikowane pojęcia. Otrzymał dowody uznania od wielu uniwersytetów. Unikał jednak rozgłosu. Był głęboko religijny i najlepiej czuł się w zaciszu swego trzypokojowego mieszkania, w gronie rodziny i współwyznawców. Jak sam to określił, należał do „bardzo małej i pogardzanej sekty chrześcijan, znanych (...) jako sandemanianie”. Kim byli ci ludzie? Jakie wyznawali poglądy? Jak wpłynęły one na Faradaya?

Sandemanianie

„Kontakty rodziny Faradayów z sandemanianami zainicjowali dziadkowie Michaela” — zauważa Geoffrey Cantor, autor książki Michael Faraday: Sandemanian and Scientist (Michael Faraday — sandemanianin i uczony). Przyłączyli się do zwolenników pewnego wędrownego nonkonformistycznego kaznodziei, krzewiących wierzenia sandemanianów.

Robert Sandeman (1718-1771) studiował matematykę, a także grekę i inne języki na uniwersytecie w Edynburgu. Pewnego dnia usłyszał kazanie byłego duchownego prezbiteriańskiego Johna Glassa. To, czego się dowiedział, skłoniło go do zrezygnowania ze studiów i powrotu do rodzinnego Perth, gdzie przyłączył się do Glassa i jego towarzyszy.

W latach dwudziestych XVIII wieku John Glass zaczął podawać w wątpliwość niektóre nauki Kościoła Szkocji. Studiując Słowo Boże, doszedł do wniosku, że biblijny Izrael był pierwowzorem narodu duchowego, którego obywatele pochodzą z różnych narodowości. Nigdzie nie znalazł podstaw do tworzenia odrębnych kościołów narodowych.

Ponieważ prowadzenie parafii w Tealing na przedmieściach szkockiego miasta Dundee odbierało Glassowi spokój, opuścił Kościół Szkocji i sam zaczął organizować spotkania. Przyłączyło się do niego około stu zwolenników, którzy od początku dostrzegali potrzebę dbania o jedność w swych szeregach. Postanowili wyjaśniać wszelkie nieporozumienia zgodnie ze wskazówkami Chrystusa zawartymi w Ewangelii według Mateusza, rozdziale 18, a wersetach od 15 do 17. Później urządzali cotygodniowe zebrania, których celem była modlitwa i wzajemna wymiana zachęt między osobami wyznającymi takie same przekonania religijne.

Kiedy w poszczególnych grupach wzrosła liczba stałych uczestników zebrań, potrzebni stali się odpowiedzialni mężczyźni do sprawowania przewodnictwa w wielbieniu Boga. Ale kto się do tego nadawał? John Glass i jego towarzysze ze szczególną uwagą zbadali, co na ten temat napisał apostoł Paweł (1 Tymoteusza 3:1-7; Tytusa 1:5-9). Nie znaleźli żadnej wzmianki o wykształceniu uniwersyteckim lub o potrzebie znajomości hebrajszczyzny i greki. Dlatego po rozważeniu z modlitwą wskazówek biblijnych wyznaczyli na starszych mężczyzn mających odpowiednie kwalifikacje. Osoby lojalne wobec Kościoła Szkocji poczytały to „niemal za bluźnierstwo”, by niewykształceni ludzie „wychowani do posługiwania się krosnem, igłą czy pługiem” twierdzili, iż pojmują Biblię, i głosili zawarte w niej orędzie. Kiedy w roku 1733 Glass i jego współwyznawcy wybudowali w Perth własną salę spotkań, miejscowi duchowni starali się wymóc na władzach wypędzenie ich z miasta. Zabiegi te spełzły na niczym, a nowy ruch się rozrastał.

Robert Sandeman ożenił się z najstarszą córką Glassa i w wieku 26 lat został starszym zboru glassytów w Perth. Obowiązki starszego były tak poważne, iż postanowił poświęcić cały swój czas na pracę pasterską. Gdy później zmarła mu żona, „chętnie zgodził się służyć Panu, gdziekolwiek rzuci go los” — czytamy w pewnej nocie biograficznej.

Rozprzestrzenianie się sandemanizmu

Sandeman gorliwie pełnił służbę nie tylko w Szkocji, ale też w Anglii, gdzie tworzyły się nowe grupy wyznawców. W tym czasie angielscy kalwiniści toczyli między sobą spory. Niektórzy wierzyli, że zbawienie zostało im przeznaczone. Natomiast Sandeman stanął po stronie osób uznających, iż niezbędnym warunkiem zbawienia jest wiara. Na poparcie tego poglądu opublikował książkę, która doczekała się czterech wznowień, a także dwóch wydań amerykańskich. Zdaniem Geoffreya Cantora wydanie tego dzieła było „przełomowym wydarzeniem, pozwalającym sekcie [sandemanianów] wydobyć się ze szkockiego zaścianka, w którym się narodziła”.

W roku 1764 Sandeman w towarzystwie innych starszych zboru glassytów udał się do Ameryki. Wywołało to wiele kontrowersji i protestów, zaowocowało jednak założeniem grupy podobnie usposobionych chrześcijan w Danbury w stanie Connecticut.a Tam też Sandeman zmarł w roku 1771.

Przekonania religijne Faradaya

Młody Michael przyjął poglądy Sandemana od swych rodziców. Wiedział, że sandemanianie stronią od osób nie stosujących się do nauk biblijnych. Nie brali na przykład anglikańskiego ślubu kościelnego, ograniczając się do spełnienia formalności wymaganych przez prawo.

Cechą charakterystyczną sandemanianów było podporządkowanie się władzy połączone z neutralnością w sprawach politycznych. Byli poważanymi członkami społeczności, ale rzadko godzili się objąć jakiś urząd. A jeśli już go przyjmowali, trzymali się z dala od partii politycznych. Taką postawą ściągnęli na siebie niechęć otoczenia (porównaj Jana 17:14). Za doskonałą formę rządu uważali niebiańskie Królestwo Boże. O polityce mówili, że jest „banalną, brudną grą, wyzutą z moralności” — pisze Cantor.

Chociaż sandemanianie wyróżniali się spośród innych ludzi, nie przejawiali faryzejskiego nastawienia. Oświadczyli: „Uważamy to za absolutnie konieczne unikać ducha i postępowania starożytnych faryzeuszy — by nie stwarzać więcej grzechów i obowiązków, niż znajdujemy w Piśmie Świętym, i by nie unieważniać Boskich przykazań ludzką tradycją lub rozumowymi wykrętami”.

Poza tym przejęli biblijny zwyczaj wykluczania ze swego grona każdego, kto stał się pijakiem, zdziercą, rozpustnikiem lub popełniał inne poważne grzechy. Jeżeli grzesznik okazywał szczerą skruchę, próbowali mu pomóc. W przeciwnym wypadku słuchali podanego w Piśmie Świętym zalecenia: „Usuńcie niegodziwego spośród siebie” (1 Koryntian 5:5, 11, 13).

Sandemanianie przestrzegali biblijnego nakazu, by powstrzymywać się od krwi (Dzieje 15:29). John Glass dowodził, iż ograniczenia dotyczące krwi są dla sług Bożych równie wiążące, jak dla pierwszych ludzi zakaz spożywania owoców z drzewa poznania dobra i zła (1 Mojżeszowa 2:16, 17). Złamanie przykazania co do krwi byłoby równoznaczne z odrzuceniem właściwego zastosowania krwi Chrystusa, która dokonuje przebłagania za grzechy. Glass wyciągnął następujący wniosek: „Ów zakaz spożywania krwi zawsze miał i wciąż ma pierwszorzędne i zasadnicze znaczenie”.

Dzięki badaniu Pisma Świętego sandemanianie uniknęli wielu pułapek. Na przykład w sprawie rozrywek kierowali się wskazówkami Chrystusa. „Nie ośmielamy się ustanawiać praw, jeśli w danej dziedzinie nie ustanowił ich Chrystus”, mówili, „ani łamać tych, które on nadał. Skoro więc nigdzie nie znajdujemy zakazu urządzania zabaw publicznych czy prywatnych, za dozwoloną uważamy każdą rozrywkę, której nie towarzyszą grzeszne okoliczności”.

Chociaż sandemanianie przyjęli wiele ściśle biblijnych poglądów, nie pojmowali znaczenia najbardziej znamiennej działalności prawdziwych chrześcijan, mianowicie tego, że każdy powinien głosić drugim dobrą nowinę o Królestwie (Mateusza 24:14). Niemniej ich spotkania miały charakter otwarty, a oni sami starali się uzasadniać swą nadzieję wszystkim, którzy o to prosili (1 Piotra 3:15).

Jak te wierzenia wpłynęły na uczonego Michaela Faradaya?

Faraday — sandemanianin

Szanowany, otaczany szczególnymi względami, wielce poważany za swe niezwykłe osiągnięcia Michael Faraday prowadził proste życie. Od osób zaangażowanych w życie publiczne oczekiwano przybycia na pogrzeb znanych ludzi, tymczasem Faraday świecił nieobecnością, ponieważ sumienie nie pozwalało mu uczestniczyć w nabożeństwach anglikańskich.

Jako naukowiec, Faraday ściśle trzymał się tego, co potrafił udowodnić. Dlatego unikał bliskich kontaktów z uczonymi, którzy propagowali własne teorie i wdawali się w polemiki. Kiedyś publicznie powiedział, iż ‛niezbity fakt nigdy nas nie zawodzi — zawsze zostanie potwierdzony prawdziwymi dowodami’. Za podstawę nauki uważał ‛dokładne obserwowanie faktów’. Kończąc pewien wykład na temat podstawowych sił przyrody, zachęcił słuchaczy do rozmyślania o „Tym, który je stworzył”. Następnie zacytował słowa chrześcijańskiego apostoła Pawła: „Gdyż niewidzialne jego przymioty, od stworzenia świata, przez zrozumienie tych rzeczy, które są uczynione, bywają poznane, wieczna też moc jego i bóstwo” (Rzymian 1:20, Wujek).

Faraday bardzo różnił się od wielu innych uczonych tym, że pragnął czerpać wiedzę nie tylko z księgi natury, ale też z innej księgi — z natchnionego Słowa Bożego. „Dzięki poglądom Sandemana pojął, jak prowadzić życie zgodne z Bożym prawem moralnym i z obietnicą życia wiecznego” — wyjaśnia Cantor. „Dzięki pracy naukowej zapoznał się z prawami fizycznymi, które Bóg wyznaczył do rządzenia wszechświatem”. Faraday był przekonany, iż „nauka nie podważy absolutnego autorytetu Biblii, przeciwnie — jeśli do badań naukowych podejdzie się naprawdę po chrześcijańsku, mogą one przydać blasku drugiej Boskiej księdze”.

Faraday skromnie rezygnował z licznych zaszczytów, którymi chciano go obdarzyć. Konsekwentnie odmawiał przyjęcia tytułu szlacheckiego. Chciał pozostać ‛zwykłym panem Faradayem’. Wiele czasu poświęcał na usługiwanie w charakterze starszego, na przykład regularnie jeździł ze stolicy do pewnej wioski w hrabstwie Norfolk, by opiekować się grupką mieszkających tam współwyznawców.

Michael Faraday zmarł 25 sierpnia 1867 roku i został pochowany na cmentarzu Highgate w północnej części Londynu. Jak pisze biograf John Thomas, Faraday „przekazał potomnym większy zbiór rzetelnych osiągnięć naukowych niż którykolwiek inny fizyk, a praktyczne rezultaty jego odkryć miały decydujący wpływ na kształt cywilizacji”. Wdowa po Faradayu, Sarah, oświadczyła: „Mogę powiedzieć, że jego wyłącznym przewodnikiem i kodeksem był Nowy Testament, gdyż uważał go za Słowo Boże, (...) tak samo obowiązujące chrześcijan obecnie jak wtedy, gdy je spisano”. Cóż za wymowne świadectwo o wybitnym uczonym, który prowadził bogobojne życie zgodne ze swą wiarą!

[Przypis]

[Ramka na stronie 29]

Będąc wykładowcą w brytyjskim Królewskim Instytucie Nauk, Michael Faraday popularyzował naukę w sposób zrozumiały nawet dla młodzieży. Innym wykładowcom udzielał praktycznych wskazówek, które z pewnością przydadzą się też dzisiejszym chrześcijańskim mówcom publicznym.

◻ „Nie należy mówić szybko ani pośpiesznie i w rezultacie niewyraźnie, lecz powoli i z namysłem”.

◻ Mówca powinien starać się rozbudzić zainteresowanie słuchaczy „na początku wykładu i — jak długo wymaga tego temat — podsycać je co jakiś czas w sposób niezauważalny dla obecnych”.

◻ „Zniżanie się do zabiegania o oklaski i pochwały wielce uwłacza godności wykładowcy”.

◻ O korzystaniu ze szkicu: „Zawsze czuję się zobowiązany (...) do przygotowania na papierze planu [wykładu] i omawiania poszczególnych części przez przywodzenie ich na myśl za pomocą skojarzeń lub w inny sposób. (...) Mam szereg punktów, głównych i pomniejszych, ułożonych według porządku, i na ich podstawie rozwijam temat”.

[Prawa własności do ilustracji, strona 26]

Oba zdjęcia: dzięki uprzejmości Royal Institution