„Jehowa” czy „Jahwe”?

„MIESZANIEC”, „hybryda”, „dziwoląg”. Co skłania znawców biblijnej hebrajszczyzny do stosowania tak dosadnych określeń? W grę wchodzi kwestia, czy forma „Jehowa” jest poprawnym brzmieniem imienia Bożego. Spór ten trwa już przeszło 100 lat. Obecnie większość uczonych woli dwusylabowy wyraz „Jahwe”. Ale czy forma „Jehowa” rzeczywiście jest takim „dziwolągiem”?

Korzenie sporu

Z Biblii dowiadujemy się, że Bóg osobiście objawił ludzkości swe imię (Wyjścia 3:15). Ponadto z Księgi tej wyraźnie wynika, iż starożytni słudzy Boży często go używali (Rodzaju 12:8; Rut 2:4). Imię Boże poznały również inne ludy (Jozuego 2:9). Stało się tak zwłaszcza wtedy, gdy Żydzi po powrocie z wygnania w Babilonie nawiązali stosunki z członkami różnych narodów (Psalm 96:2-10; Izajasza 12:4; Malachiasza 1:11). W pewnym słowniku biblijnym czytamy: „Wiele wskazuje na to, że po niewoli babilońskiej liczni cudzoziemcy przyjęli religię Żydów” (The Interpreter’s Dictionary of the Bible). Jednakże przed I wiekiem n.e. zrodził się przesąd dotyczący imienia Bożego. Ostatecznie Żydzi przestali się nim swobodnie posługiwać, a niektórzy wręcz całkowicie zakazywali je wymawiać. Właściwe brzmienie tego imienia się zatraciło — chociaż czy rzeczywiście?

Co kryją w sobie imiona?

W języku hebrajskim imię Boże jest zapisywane w postaci יהוה. Te cztery znaki, które należy odczytywać od strony prawej do lewej, są powszechnie nazywane tetragramem. Wiele imion osób, a także nazw miejsc wymienionych w Biblii zawiera skróconą formę imienia Bożego. Czy na podstawie tych imion i nazw własnych można wyciągnąć jakieś wnioski co do wymowy imienia Boga?

Taki pogląd wyznaje George Buchanan, emerytowany profesor z Seminarium Teologicznego im. Wesleya w Waszyngtonie. Wyjaśnia on: „W czasach starożytnych rodzice często nadawali dzieciom imiona pochodzące od imion bóstw. Znaczy to, że imiona dzieci wymawiali tak, jak imię odpowiedniego bóstwa. Tetragram również wchodził w skład różnych imion, a w nich zawsze występowała środkowa samogłoska”.

Rozważmy kilka przykładów biblijnych imion własnych, które zawierają skróconą formę imienia Bożego. Profesor Buchanan podaje, że imię Jonatan, w Biblii hebrajskiej zapisywane jako Jonatán lub Jehonatán, znaczy „Jaho lub Jahowa dał”. Imię proroka Eliasza po hebrajsku brzmi ʼElijáh lub ʼElijáhu. Zdaniem profesora oznacza ono „moim Bogiem jest Jahu lub Jahu-wa”. Podobnie hebrajskie imię Jehoszafát można przetłumaczyć „Jaho osądził”.

Gdyby tetragram był wymawiany jako dwusylabowe słowo „Jahwe”, w imieniu Bożym nie byłoby miejsca na samogłoskę o. Tymczasem w wielu imionach biblijnych, w których skład wchodzi imię Boże, występuje ta środkowa samogłoska, zarówno w pełnej nazwie, jak i skróconej, na przykład Jehonatan i Jonatan. Dlatego profesor Buchanan mówi na temat imienia Bożego: „Nigdy nie pomijano samogłoski u czy o. Słowo to mogło przybrać skrótową formę ‚Ja’, ale nigdy ‚Ja-we’. (...) Kiedy tetragram był wymawiany jako jedna sylaba, brzmiało to ‚Jah’ lub ‚Jo’. Gdy wymawiano go w trzech sylabach, powstawała zapewne forma ‚Jahowa’ lub ‚Jahuwa’. Jeżeli kiedykolwiek używano dwusylabowego skrótu, musiał on brzmieć ‚Jaho’” (Biblical Archaeology Review).

Słowa te pomagają nam zrozumieć wypowiedź XIX-wiecznego hebraisty Geseniusa, zamieszczone w opracowanym przez niego leksykonie: „Ci, którzy uważają formę יְהוָֹה [Je-ho-wa] za właściwe brzmienie [imienia Bożego], nie są całkowicie pozbawieni argumentów. Takie założenie pozwala bardziej satysfakcjonująco wyjaśnić, dlaczego na początku wielu imion własnych pojawiają się skrócone sylaby יְהוֹ [Je-ho] i יוֹ [Jo]” (Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament Scriptures).

Jednakże Everett Fox we wstępie do swego niedawnego tłumaczenia zatytułowanego The Five Books of Moses (Pięć Ksiąg Mojżeszowych) zauważa: „Zarówno dawne, jak i ostatnie próby zrekonstruowania ‚poprawnego’ brzmienia hebrajskiego imienia [Bożego] spełzły na niczym; nie można jednoznacznie udowodnić ani słyszanej nieraz wymowy ‚Jehowa’, ani preferowanej przez uczonych formy ‚Jahwe’”.

Naukowe debaty niewątpliwie będą trwały. Żydzi przestali wymawiać imię prawdziwego Boga, zanim masoreci stworzyli system oznaczania samogłosek. Dlatego trudno zdecydowanie rozstrzygnąć, jakie samogłoski towarzyszyły spółgłoskom JHWH (יהוה). Ale imiona postaci biblijnych — których właściwe brzmienie nigdy się nie zatraciło — dostarczają wyraźnych wskazówek co do starożytnej wymowy imienia Bożego. Z tego względu przynajmniej część uczonych przyznaje, że forma „Jehowa” wcale nie jest takim „dziwolągiem”.

[Ilustracje na stronie 31]

Forma „Jehowa” była najpowszechniej znanym brzmieniem imienia Bożego