W poszukiwaniu wąskiej drogi

BLISKO 550 lat temu niewielkie grupki chrześcijan z Pragi, a także z miast Chelčice, Vilémov i Klatovy, znajdujących się na terenie dzisiejszej Republiki Czeskiej, opuściły swe domy. Ludzie ci osiedlili się nieopodal wioski Kunwald położonej w dolinie w północno-wschodnich Czechach; tam zbudowali chaty, zaczęli uprawiać ziemię, czytali Biblię i nazwali się Jednotą Braterską (po łacinie Unitas Fratrum).

Wśród osadników były osoby najróżniejszego pokroju — chłopi, szlachcice, studenci, bogaci i biedni, mężczyźni i kobiety, wdowy i sieroty — ale wszystkich łączyło wspólne pragnienie. Napisali później: „Zwróciliśmy się w modlitwie do samego Boga i błagaliśmy Go, by we wszystkim nam objawił swą łaskawą wolę. Chcieliśmy chodzić Jego drogami”. Jednota Braterska — albo bracia czescy, jak później nazwano ową społeczność — poszukiwała „wąskiej drogi prowadzącej do życia” (Mateusza 7:13, 14). Jakie prawdy biblijne udało się zgłębić tym ludziom? Pod jakim względem ich wierzenia różniły się od ogólnie wtedy przyjętych i czego możemy się od nich nauczyć?

Żadnej przemocy — żadnych kompromisów

Do powstania Jednoty Braterskiej w połowie XV stulecia przyczyniło się kilka ruchów religijnych. Jednym z nich byli waldensi — ugrupowanie, które narodziło się już w XII wieku. Początkowo waldensi odcięli się od katolicyzmu, ówczesnej religii państwowej w środkowej Europie, później jednak częściowo powrócili do nauk katolickich. Innym wpływowym ruchem był husytyzm, grupujący zwolenników Jana Husa. Ich poglądy wyznawała większa część społeczeństwa czeskiego, ale husytom daleko było do jedności. Jeden z odłamów walczył o reformy społeczne, a inny wykorzystywał religię do celów politycznych. Na poglądy braci czeskich wpłynęły też nauki ugrupowań chiliastycznych, a także doktryny propagowane przez miejscowych i zagranicznych badaczy Biblii.

Piotr Chelčický (ok. 1390-ok. 1460), czeski badacz Biblii i reformator, dobrze znał nauki waldensów i husytów. Odrzucił on jednak husytyzm ze względu na jego coraz większą wojowniczość, a od waldensów stronił z powodu ich gotowości do kompromisów. Wszelkie wojny potępił jako niechrześcijańskie. Uważał, że dla chrześcijanina nadrzędne powinno być „prawo Chrystusowe”, i to niezależnie od konsekwencji (Galatów 6:2; Mateusza 22:37-39). W roku 1440 Chelčický spisał swe nauki w księdze Sít Víry (Sieć wiary).

Nieco młodszy od Chelčickiego Grzegorz z Pragi był tak poruszony jego naukami, że zerwał z husytyzmem. W roku 1458 przekonał grupę byłych husytów, by opuścili swe domy w różnych miejscach Czech. Podążyli za nim do wsi Kunwald, gdzie założyli nową społeczność religijną. Potem dołączyły do nich grupy czeskich i niemieckich waldensów.

Spojrzenie w przeszłość

W latach 1464-1467 ta młoda, lecz ciągle wzrastająca liczebnie grupa zorganizowała w okolicy Kunwaldu kilka synodów, na których przyjęła postanowienia mające określać charakter nowego ruchu religijnego. Wszystkie decyzje zostały skrupulatnie zapisane w serii ksiąg zachowanych do dzisiaj i znanych pod łacińskim tytułem Acta Unitatis Fratrum (Akta Jednoty Braterskiej). Pozwalają one spojrzeć w przeszłość i uzyskać żywy obraz wierzeń braci czeskich. Zawierają ich listy, teksty przemówień, a także szczegóły toczonych przez nich dyskusji.

Na temat wierzeń braci czeskich czytamy tam: „Zdecydowani jesteśmy samym Czytaniem [Biblii] się kierować oraz przykładami Chrystusa Pana i świętych apostołów w milczeniu, w pokorze, w cierpliwości, w miłości do nieprzyjaciół, dobro im czyniąc i dobrze życząc, i za nich się modląc”. Z pism tych wynika ponadto, iż początkowo bracia aktywnie głosili. Podróżowali parami, a kobiety z powodzeniem pracowały jako lokalne misjonarki. Bracia czescy nie zajmowali stanowisk politycznych, nie przysięgali i nie mieli nic wspólnego z wojskiem ani nie nosili broni.

Od jedności do podziałów

Po kilkudziesięciu latach okazało się, że wbrew swej nazwie Jednota Braterska bynajmniej nie odznacza się jednością. Spory o to, jak ściśle należy przestrzegać przyjętych wierzeń, doprowadziły do rozłamu. W roku 1494 bracia czescy podzielili się na dwie grupy — jedną nazwano wielką partią, a do drugiej przylgnęła nazwa mała partia. Ci pierwsi rozwodnili początkowe wierzenia, natomiast drudzy nauczali, że bracia nadal powinni trzymać się z dala od polityki i świata (zobacz ramkę „Co się stało z wielką partią”?).

Na przykład pewien członek małej partii oświadczył: „Ludzie chodzący dwoma drogami niewiele mają wspólnego z Bogiem, bo tylko z rzadka i w mniejszych sprawach są gotowi Mu się oddać i podporządkować, większe zaś sobie zostawiają”. A w innym miejscu napisał: „Do tych, którzy umysł mają nieskażony i sumienie czyste — każdego dnia za Chrystusem Panem podążają wąską drogą, niosąc swój krzyż — chcemy się zaliczać”.

Członkowie małej partii uważali, że duch święty jest czynną mocą Boga, Jego „palcem”. Według nich doskonały człowiek Jezus złożył ze swego człowieczego życia okup za to, co stracił grzeszny Adam. Nie oddawali czci Marii, matce Jezusa. Przywrócili naukę o kapłaństwie wszystkich wierzących, bez obowiązku zachowywania celibatu. Wszystkich członków zboru zachęcali do publicznego głoszenia, a zatwardziałych grzeszników wykluczali ze swej społeczności. Ściśle przestrzegali zakazu uczestniczenia w wojnach i zajmowania się polityką (zobacz ramkę „W co wierzyli bracia czescy z małej partii”). Mała partia trzymała się postanowień spisanych w Acta Unitatis Fratrum i uważała się za prawdziwą kontynuatorkę działalności Jednoty Braterskiej.

Śmiali w głoszeniu i prześladowani

Mała partia otwarcie krytykowała inne religie, łącznie z wielką partią. „Dzieci małe wiary własnej niemające chrzcić uczycie”, napisali o takich religiach, „idąc w tym za nakazami niejakiego Dionizego biskupa, który za namową ludzi nalegał na chrzest niemowląt (...). To samo czynią niemal wszyscy nauczyciele i wszyscy doktorowie, Luter, Melanchton, Bucer, Korvín, Jileš, Bullinger, (...) wielka partia, wszyscy ku jednemu ciągną pospołu”.

Nic dziwnego, że mała partia ściągnęła na siebie prześladowania. W roku 1524 jednego z jej przywódców, Jana Kaleneca, ukarano chłostą i przypalaniem twarzy. Później trzech przedstawicieli małej partii spalono na stosie. Ugrupowanie to najprawdopodobniej przestało istnieć około roku 1550, po śmierci ostatniego przywódcy.

Jednakże członkowie małej partii pozostawili po sobie ślad w krajobrazie religijnym średniowiecznej Europy. Co prawda ponieważ w tamtych czasach jeszcze nie nastała obfitość „prawdziwej wiedzy”, nie udało im się rozproszyć wielowiekowych duchowych ciemności (Daniela 12:4). Niemniej ich pragnienie odnalezienia wąskiej drogi i podążania nią mimo sprzeciwu zasługuje na uwagę dzisiejszych chrześcijan.

[Napis na stronie 13]

Uważa się, że członkowie Jednoty Braterskiej wydali 50 z 60 ksiąg wydrukowanych w Czechach w latach 1500-1510

[Ramka na stronie 11]

Co się stało z wielką partią?

A co się stało z wielką partią? Po zniknięciu małej partii ten odłam dalej istniał jako ruch religijny, występujący pod nazwą Jednota Braterska. Z czasem grupa ta zmodyfikowała swe początkowe wierzenia. Pod koniec XVI wieku Jednota Braterska połączyła się z czeskimi utrakwistami,a którzy w gruncie rzeczy byli luteranami. Bracia czescy nadal prowadzili działalność, tłumacząc i wydając Biblie oraz inne książki religijne. Co ciekawe, na stronie tytułowej ich wczesnych wydawnictw widniał tetragram — cztery hebrajskie litery oznaczające osobiste imię Boga.

W roku 1620 Królestwo Czech ponownie dostało się w orbitę wpływów Kościoła katolickiego. W rezultacie wielu braci czeskich z wielkiej partii opuściło kraj i kontynuowało działalność gdzie indziej. Później ugrupowanie to stało się znane jako Kościół morawski (Morawy to region w Czechach), który istnieje po dziś dzień.

[Przypis]

[Ramka na stronie 12]

W co wierzyli bracia czescy z małej partii

Poniższe cytaty ze spisanego w XV i XVI wieku dzieła Acta Unitatis Fratrum (Akta Jednoty Braterskiej) dają wgląd w niektóre wierzenia małej partii. Fragmenty te, autorstwa przywódców ugrupowania, zawierają głównie krytykę zwolenników wielkiej partii.

Trójca: „Choćbyś całą Biblię przejrzał, nie znajdziesz w niej, jakoby Bóg był rozdzielony na jakąś Trójcę, a wedle imion na trzy osoby, jak to sobie sprytnie wymyślili”.

Duch święty: „Jest palcem, darem Bożym, czyli pocieszycielem albo mocą Bożą, która od Ojca przez zasługi Chrystusa dawana bywa wierzącym. W Piśmie Świętym nie znajdziemy, żeby duch święty miał być zwany Bogiem lub Osobą. Także nauka apostolska tego nie ukazuje”.

Kapłaństwo: „Bezprawnie wam nadali to miano, żeście ‚księżmi’; bez tonsury i pomazania palcem nic więcej nie znaczylibyście nad najzwyklejszego laika. Święty Piotr wszystkich chrześcijan nazywa kapłanami i rzecze: Wyście kapłaństwo święte, ofiarujące duchowe ofiary (1 Piotra 2)”.

Chrzest: „Chrystus Pan rzekł swym apostołom: Idąc na wszystek świat, każcie Ewangelię wszystkiemu stworzeniu, które uwierzy (Marka, rozdział 16). A po tych słowach dodaje: i ochrzci się, zbawion będzie. Wy zaś dzieci małe wiary własnej niemające chrzcić uczycie”.

Neutralność: „To, co pierwsi wasi bracia za złe mieli i nieczyste — iść na wojnę i mordować albo chodzić po drogach z bronią — dla was wszystko jest dobre (...). Uważamy więc, że razem z innymi nauczycielami lewym tylko okiem patrzycie na prorocze słowa, które wskazują: Tam połamał mocności łuków, tarczą, miecz, i wojnę (Psalm 75 [Psalm 76, Wujek]). I jeszcze: Nie będą szkodzić ani zabijać po wszystkiej górze świętej mojej; bo napełniona jest ziemia znajomości Pańskiej — i tak dalej (Izajasza, rozdział 11)”.

Głoszenie: „Dobrze wiemy, że dawniej niewiasty do pokuty przywiodły więcej ludzi niż teraz wszyscy księża z biskupem na czele. A teraz księża osiedli na swych miejscach i w swoich parafiach — mimo tego: Idźcie na wszystek świat. Każcie Ewangelię wszystkiemu stworzeniu”.

[Mapy na stronie 10]

[Patrz publikacja]

NIEMCY

POLSKA

REPUBLIKA CZESKA

CZECHY

Łaba

PRAGA

Wełtawa

Klatovy

Chelčice

Kunwald

Vilémov

MORAWY

Dunaj

[Ilustracje na stronach 10, 11]

Po lewej: Piotr Chelčický; poniżej: strona z księgi „Sieć wiary”

[Ilustracja na stronie 11]

Grzegorz z Pragi

[Prawa własności do ilustracji, strona 13]

Wszystkie ilustracje: Za uprzejmą zgodą biblioteki muzeum narodowego w Pradze