Pomóż swemu dziecku otrząsnąć się ze smutku

W ZATŁOCZONEJ księgarni zrozpaczona matka wykrzyczała do sprzedawczyni: „Macie tu tyle książek, ale ani jednej, która by pomogła mojemu dziecku!”. Szukała jakiegoś poradnika, bo chciała pomóc swemu synkowi dojść do siebie po nagłej stracie bliskiego krewnego.

Frustracja tej matki była uzasadniona. Młodemu człowiekowi niezmiernie trudno jest pogodzić się ze śmiercią bliskiej osoby. Do prawidłowego rozwoju dziecko potrzebuje ciepłych więzi rodzinnych, czasem jednak ktoś, z kim się zżyło, umiera. Jak możesz pomóc swemu dziecku, jeśli doznało takiej straty albo jeśli jest ona nieunikniona?

Oczywiście w całej tej sytuacji zapewne zmagasz się z własnymi emocjami — odczuwasz ból i bezradność. Nie zapominaj jednak, że twoje dziecko naprawdę potrzebuje wsparcia. „Dzieci słyszą strzępy rozmów, a jeżeli są pozostawione same sobie, często zniekształcają lub mylnie interpretują informacje” — zauważono w broszurze wydanej przez pewne hospicjum w amerykańskim stanie Minnesota. Dalej napisano: „Przed dziećmi nie należy ukrywać prawdy”. Mądrze jest powiedzieć dziecku tyle, ile zdoła zrozumieć. Bywa to trudne, gdyż dzieci bardzo się różnią stopniem pojmowania rzeczywistości (1 Koryntian 13:11).

Jak mówić o śmierci

Niektórzy specjaliści radzą, by w rozmowie z dzieckiem o zmarłym uważać na określenia w rodzaju „śpi”, „odszedł” czy „opuścił nas”. Bez dodatkowych wyjaśnień mogłyby one wywołać mętlik w głowie małego dziecka. To prawda, że Jezus przyrównał śmierć do snu. Pamiętaj jednak, że nie mówił tego do dzieci. Poza tym wytłumaczył, co oznacza to porównanie. Powiedział swym uczniom: „Łazarz, nasz przyjaciel, udał się na spoczynek”. Uczniowie — dorośli ludzie — „mniemali, że [Jezus] mówi o odpoczywaniu we śnie”. Dlatego rzekł otwarcie: „Łazarz umarł” (Jana 11:11-14). Skoro takie sprawy trzeba niekiedy objaśniać dorosłym, to o ileż bardziej dzieciom!

„Wyjaśniając dziecku, czym jest śmierć, ojciec bądź matka może dla złagodzenia próbować posługiwać się eufemizmami”, piszą Mary Ann Emswiler i James Emswiler, „ale wtedy w głowie dziecka mogą się zrodzić myśli, które mu zaszkodzą lub je przerażą”. Na przykład mówienie małemu dziecku, iż zmarły po prostu śpi, może wzbudzić w nim obawy, że gdy samo zaśnie, to także się nie obudzi. A słysząc, że zmarły „odszedł”, może się poczuć odrzucone albo opuszczone.

Wielu rodziców zauważyło, że dzieci łatwiej pojmują proste, bezpośrednie słowa opisujące śmierć niż pojęcia abstrakcyjne czy eufemizmy (1 Koryntian 14:9). Znawcy tematu radzą, by zachęcać najmłodszych do zadawania pytań i mówienia o dręczących ich obawach. Częste rozmowy pomogą ci skorygować błędne wyobrażenia dziecka i wskażą jeszcze inne sposoby ukojenia jego smutku.

Wiarygodne źródło rad

W tym szczególnie trudnym okresie dziecko będzie oczekiwało z twojej strony wskazówek, wsparcia i odpowiedzi. Gdzie zatem znaleźć wiarygodne informacje na temat śmierci? Niejeden przekonał się, że warto zajrzeć do Biblii, która zapewnia pokrzepienie i nadzieję. Księga ta dokładnie wyjaśnia, skąd się wzięła śmierć, jaki jest stan umarłych i jaką mają oni nadzieję. Gdy dziecko pozna podstawową prawdę, że „umarli nie są świadomi niczego”, zrozumie, iż dana osoba już nie cierpi (Kaznodziei 9:5). Ponadto zdobędzie biblijną nadzieję na to, że w raju na ziemi ponownie ujrzymy naszych zmarłych bliskich (Jana 5:28, 29).

Korzystając z Pisma Świętego, możesz pokazać synowi lub córce, że zawiera ono praktyczne wskazówki i przynosi pociechę w każdej trudnej sytuacji. Jednocześnie pokażesz, że w ważnych sprawach życiowych polegasz na Słowie Bożym (Przysłów 22:6; 2 Tymoteusza 3:15).

Odpowiedzi na twoje pytania

Pomagając dziecku otrząsnąć się ze smutku, możesz czasem nie wiedzieć, jak się zachować. Co wtedy zrobić?a Rozważmy kilka pytań, które mogą ci się nasunąć.

• Czy ukrywać przed dzieckiem swój smutek? To naturalne, że chcemy chronić dziecko. Ale czy stanie się coś złego, gdy dostrzeże ono twój ból? Wielu rodziców przekonało się, iż najlepiej jest szczerze wyrażać smutek i tym samym pokazywać, że to coś naturalnego. Niektórzy omawiają z dziećmi biblijne przykłady osób pogrążonych w żałobie. Swych uczuć nie skrywał między innymi Jezus — nie powstrzymywał łez, gdy umarł jego przyjaciel Łazarz (Jana 11:35).

• Czy małe dziecko powinno uczestniczyć w ceremonii w domu pogrzebowym lub przy grobie? Jeśli dziecko ma pójść na taką smutną uroczystość, należałoby mu zawczasu wyjaśnić, jak będzie wyglądała i dlaczego się ją urządza. Oczywiście niekiedy rodzice mogą zdecydować, że lepiej oszczędzić mu stresu związanego z udziałem w całej ceremonii lub jej części. Młodzi obecni na pogrzebach organizowanych przez Świadków Jehowy mogą odnieść korzyść z okolicznościowego przemówienia biblijnego. A dzięki „tkliwemu uczuciu” i miłości widocznej wśród obecnych uroczystość ta może wywrzeć — nawet na dziecko — pokrzepiający, kojący wpływ (Rzymian 12:10, 15; Jana 13:34, 35).

• Czy rozmawiać z dzieckiem o zmarłym? Niektórzy specjaliści są zdania, że jeśli całkowicie przemilczysz temat, dziecko może dojść do błędnego wniosku, iż ukrywasz coś o zmarłym lub próbujesz całkowicie wymazać go z pamięci. Na przykład Julia Rathkey uważa: „Trzeba nauczyć dziecko pielęgnować pamięć o zmarłym i się nie bać”. Otwarte rozmowy o zmarłym oraz miłe wspomnienia o nim i o zdarzeniach z jego życia mogą przynieść ulgę. Rodzice będący Świadkami Jehowy pocieszają swe dzieci biblijną nadzieją na zmartwychwstanie do życia w ziemskim raju, w którym już nie będzie chorób ani śmierci (Objawienie 21:4).

• Jak pomóc dziecku pogrążonemu w smutku? Bolejąc nad utratą bliskiej osoby, może się ono nawet rozchorować. Niekiedy z powodu bezsilności i frustracji wpada w złość lub się zamartwia. Nie dziw się też, jeśli czuje się winne, bardziej do ciebie lgnie albo wpada w panikę, gdy się spóźniasz bądź chorujesz. Jak mu pomóc przetrwać ten trudny okres? Nigdy nie sprawiaj wrażenia, że nie zauważasz, co się dzieje. Bądź dobrym i wrażliwym obserwatorem. Staraj się trafnie oceniać sytuację i nie lekceważ tego, jak śmierć bliskiej osoby wpływa na twoje dziecko. Wspieraj je oraz zachęcaj do otwartej rozmowy i zadawania pytań. Czerpiąc „pociechę z Pism”, możesz umocnić nadzieję swego dziecka — a przy okazji również swoją (Rzymian 15:4).

• Kiedy wrócić do normalnego trybu życia? Eksperci radzą w miarę możliwości nie rezygnować z zajmowania się różnymi codziennymi sprawami. Uważa się je za skuteczny środek pomagający uporać się z żalem. Wielu rodziców będących Świadkami Jehowy przekonało się, że zajęcia teokratyczne — między innymi regularne rodzinne studium Biblii i korzystanie z chrześcijańskich zebrań — umacniają rodzinę i wywierają na nią stabilizujący wpływ (Powtórzonego Prawa 6:4-9; Hebrajczyków 10:24, 25).

Dopóki Jehowa nie położy kresu chorobom i śmierci, dzieci będą się stykać z takimi tragediami (Izajasza 25:8). Niemniej dzięki odpowiedniemu wsparciu można im pomóc otrząsnąć się ze smutku po stracie kogoś bliskiego.

[Przypis]

[Napis na stronie 19]

Zachęcaj dziecko do zadawania pytań i mówienia o swoich obawach

[Ilustracja na stronie 20]

Nie rezygnujcie z różnych wspólnych zajęć, między innymi rodzinnego studium Biblii