„Za dni króla Heroda”

HEROD Wielki, król Judei, chcąc zgładzić niedawno narodzonego Jezusa, rozkazał wymordować wszystkich małych chłopców w Betlejem. Liczne doniesienia historyczne o wydarzeniach „za dni króla Heroda” pozwalają nam lepiej poznać czasy, w których Jezus żył i pełnił służbę (Mateusza 2:1-16).

Dlaczego Herod chciał go zabić? I jak to się stało, że Żydzi mieli króla, gdy Jezus się urodził, ale pod koniec jego ziemskiego życia władzę sprawował Rzymianin, Poncjusz Piłat? Aby uzyskać pełny obraz roli Heroda Wielkiego i zrozumieć, dlaczego postać ta jest ważna dla czytelników Biblii, musimy się dowiedzieć, co się działo w ciągu dziesięcioleci poprzedzających pojawienie się Jezusa.

Walka o władzę nad Judeą

W pierwszej połowie II wieku p.n.e. Judea znajdowała się pod panowaniem syryjskiej dynastii Seleucydów — jednej z czterech, które powstały po rozpadzie imperium Aleksandra Wielkiego. Jednak kiedy około roku 168 p.n.e. król z tej dynastii chciał w świątyni jerozolimskiej zastąpić wielbienie Jehowy kultem Zeusa, Żydzi podnieśli bunt, któremu przewodził ród Machabeuszów. Po przejęciu władzy Machabeusze, zwani również Hasmoneuszami, panowali nad Judeą w latach 142-63 p.n.e.

W roku 66 p.n.e. dwaj książęta z rodu Hasmoneuszów — Jan Hyrkan II i jego brat Arystobul — zaczęli rywalizować o tron. Doszło do wojny domowej i obaj szukali pomocy u rzymskiego wodza Pompejusza, przebywającego w Syrii. Pompejusz skwapliwie wykorzystał tę okazję do interwencji.

Rzymianie poszerzali swe wpływy na wschodzie i w tym czasie kontrolowali już dużą część Azji Mniejszej. Jednak nieudolność kilku kolejnych władców Syrii zdestabilizowała sytuację w regionie i zagrażała pokojowi, który Rzymianie chcieli tam utrzymać. Dlatego Pompejusz wkroczył do Syrii, aby ją zaanektować.

Wódz ten rozwiązał spór Hasmoneuszów, opowiadając się po stronie Hyrkana — w roku 63 p.n.e. zdobył Jerozolimę i właśnie jego osadził na tronie. Hyrkan nie został jednak niezależnym monarchą. Rzym nie zamierzał rezygnować ze zdobytych wpływów. Hyrkana mianowano rzymskim etnarchą, władcą panującym za przyzwoleniem Rzymian, zależnym od ich łaski i poparcia. Sprawami wewnętrznymi mógł zarządzać według swej woli, ale politykę zewnętrzną musiał prowadzić zgodnie z interesami Rzymu.

Na scenie pojawia się Herod

Hyrkan był nieudolnym władcą. Wspierał go jednak Antypater, z pochodzenia Idumejczyk, ojciec Heroda Wielkiego. To on sprawował rzeczywistą władzę. Trzymał w ryzach skłócone żydowskie stronnictwa i w krótkim czasie całkowicie podporządkował sobie Judeę. Pomógł Juliuszowi Cezarowi pokonać wrogów w Egipcie i w nagrodę został mianowany prokuratorem. Odtąd podlegał jedynie Rzymowi. Antypater z kolei powierzył władzę swoim synom: Fazaela ustanowił zarządcą Jerozolimy, a Heroda — Galilei.

Antypater wpajał synom, że niczego nie da się osiągnąć bez zgody Rzymu. Herod wziął sobie tę naukę do serca. Potrafił sprytnie lawirować pomiędzy żądaniami rzymskich przełożonych a oczekiwaniami żydowskich poddanych. Pomogły mu w tym zdolności organizatorskie i talent wojskowy. Kiedy w wieku 25 lat został zarządcą, szybko zjednał sobie uznanie zarówno Żydów, jak i Rzymian, energicznie usuwając bandy rozbójników z podległego mu terytorium.

Gdy w roku 43 p.n.e. przeciwnicy polityczni otruli Antypatra, Herod stał się najbardziej wpływowym dostojnikiem w Judei. Miał jednak wrogów. Jerozolimska arystokracja uważała go za uzurpatora i starała się nakłonić Rzymian do pozbawienia go władzy. Próby te jednak spełzły na niczym. Rzym pamiętał zasługi Antypatra i cenił umiejętności jego syna.

Zostaje królem Judei

Wielu nie mogło się pogodzić z rozwiązaniem, jakie 20 lat wcześniej przeforsował Pompejusz w sprawie sporu Hasmoneuszów. Przegrane stronnictwo raz po raz próbowało przejąć władzę i zdołało tego dokonać w roku 40 p.n.e. z pomocą Partów, wrogów Rzymu. Wykorzystując chaos panujący w Rzymie w związku z wojną domową, najechali oni na Syrię, a potem obalili Hyrkana i osadzili na tronie członka rodziny Hasmoneuszów przeciwnego Rzymianom.

Herod zbiegł do Rzymu, gdzie powitano go z otwartymi ramionami. Rzymianom zależało na usunięciu Partów z Judei, odzyskaniu nad nią kontroli i ustanowieniu tam odpowiadającego im władcy. Potrzebny był zaufany sprzymierzeniec i za kogoś takiego uważali właśnie Heroda. Rzymski senat koronował go więc na króla Judei. Herod w akcie zapowiadającym liczne kompromisy, na które miał pójść, by się utrzymać u władzy, poprowadził procesję od siedziby senatu do świątyni Jowisza, gdzie złożył ofiary pogańskim bóstwom.

Wspierany przez rzymskie legiony, Herod pokonał swych wrogów w Judei i zasiadł na tronie. Okrutnie zemścił się na przeciwnikach. Pozbył się Hasmoneuszów, ich stronników z żydowskiej arystokracji oraz innych ludzi, którym nie odpowiadało zwierzchnictwo przyjaciela Rzymian.

Umacnia swą władzę

Po bitwie pod Akcjum, stoczonej w roku 31 p.n.e. przez armie Marka Antoniusza i Oktawiana, ten drugi został niekwestionowanym władcą Rzymu. Herod zdawał sobie sprawę, że ze względu na wieloletnią przyjaźń z Markiem Antoniuszem może popaść w niełaskę. Pośpieszył więc zapewnić Oktawiana o swojej lojalności. Nowy władca potwierdził pozycję Heroda jako króla Judei, a nawet dał mu we władanie kolejne krainy.

W następnych latach Herod umocnił i wzbogacił swoje królestwo, a z Jerozolimy uczynił centrum kultury hellenistycznej. Zainicjował wielkie przedsięwzięcia inżynieryjne — wznosił pałace, wybudował portowe miasto Cezarea oraz wspaniałe nowe obiekty kompleksu świątynnego w Jerozolimie. Równocześnie jego polityczne zabiegi były obliczone na zachowanie dobrych relacji z Rzymem, w którym miał główne oparcie.

Herod całkowicie kontrolował Judeę i sprawował władzę absolutną. Manipulował na przykład urzędem arcykapłana, powierzając go wybranym przez siebie osobom.

Mordercza zazdrość

Prywatne życie Heroda było burzliwe. Niemal każda z jego dziesięciu żon chciała, by to jeden z jej synów odziedziczył tron. Intrygi pałacowe rozbudziły w królu podejrzliwość i okrucieństwo. W napadzie zazdrości doprowadził do uśmiercenia swej ukochanej żony, Mariamne, a później oskarżył dwóch jej synów o spisek i kazał ich udusić. Doniesienie ewangelisty Mateusza o rzezi w Betlejem pasuje do naszej wiedzy o gwałtownym usposobieniu Heroda i o jego próbach wyeliminowania wszystkich potencjalnych rywali.

Podobno władca ten, zdając sobie sprawę, że jest znienawidzony i że jego śmierć wywoła radość, obmyślił coś, co miało temu zapobiec. Uwięził szanowanych mieszkańców Judei i kazał ich zabić, gdy zostanie ogłoszony jego zgon. Rozkazu tego nigdy nie wykonano.

Spuścizna po Herodzie Wielkim

Po śmierci Heroda Rzymianie osadzili na tronie Judei jego syna Archelausa. Dwóch innych jego synów ustanowili niezależnymi książętami: Antypas został tetrarchą Galilei i Perei, a Filip — Iturei oraz Trachonu. Archelaus nie zadowolił jednak ani poddanych, ani swych protektorów. Po dziesięciu latach jego nieudolnych rządów Rzymianie usunęli go ze stanowiska i mianowali własnego namiestnika. Takim namiestnikiem został później Poncjusz Piłat. Tymczasem Filip oraz Antypas, którego Łukasz nazywa po prostu Herodem, nadal panowali w tetrarchiach. Tak właśnie wyglądała sytuacja na początku służby Jezusa (Łukasza 3:1).

Herod Wielki był przenikliwym politykiem i bezwzględnym mordercą. Jedną z jego najgorszych zbrodni była próba uśmiercenia małego Jezusa. Przeanalizowanie roli, jaką w historii odegrał ten władca, może bardzo pomóc czytelnikom Biblii. Rzuca światło na najważniejsze wydarzenia tamtych czasów, wyjaśnia, jak Żydzi dostali się pod dominację Rzymian, oraz ukazuje tło ziemskiego życia i służby Jezusa.

[Mapa na stronie 15]

[Patrz publikacja]

Palestyna i okoliczne krainy w czasach Heroda

SYRIA

ITUREA

GALILEA

TRACHON

Morze Galilejskie

Jordan

Cezarea

SAMARIA

PEREA

Jerozolima

Betlejem

JUDEA

Morze Słone (Martwe)

IDUMEA

[Ilustracje na stronie 13]

Herod był jednym z władców, którzy panowali w Judei w ciągu dwóch stuleci poprzedzających pojawienie się Jezusa