Czy Piotr był pierwszym papieżem?

MILIONY katolików na całym świecie uznają twierdzenie sformułowane w roku 1870 przez pierwszy Sobór Watykański za kościelny dogmat, niepodważalną naukę. Zachodzi jednak pytanie: Czy nauka ta znajduje poparcie w Piśmie Świętym? A co za tym idzie, czy papież Franciszek rzeczywiście jest następcą apostoła Piotra? I czy Piotr był pierwszym papieżem?

„NA TEJ SKALE ZBUDUJĘ MÓJ KOŚCIÓŁ”

Dogmat ogłoszony w roku 1870 przez pierwszy Sobór Watykański oparto głównie na interpretacji fragmentów z Ewangelii według Mateusza 16:16-19 oraz Jana 21:15-17. Utrwalone w nich dwie rozmowy między Jezusem a Piotrem, a także inne relacje biblijne, wskazują, że apostoł ten odegrał w historii pierwszych chrześcijan ważną rolę. Już podczas pierwszego spotkania z Piotrem Jezus przepowiedział, że będzie on odznaczał się niektórymi cechami skały (Jana 1:42). Jednak czy Chrystus powierzył Piotrowi prymat?

W Ewangelii według Mateusza 16:17, 18 znajdujemy słowa Jezusa skierowane do Piotra: „Ja ci mówię, że Ty jesteś Piotr [którego imię znaczy „odłam skalny”], na tej skale zbuduję mój Kościół”a. Czy Jezus chciał przez to powiedzieć, że jego „Kościół” — inaczej mówiąc, zbór — będzie zbudowany na Piotrze? Czy miał on zostać głową wszystkich chrześcijan? Jak słowa Jezusa rozumieli inni apostołowie, będący świadkami tej rozmowy? Z Ewangelii wynika, że później kilkakrotnie spierali się o to, który z nich jest największy (Mateusza 20:20-27; Marka 9:33-35; Łukasza 22:24-26). Jeżeli Piotr już wcześniej otrzymałby od Jezusa prymat, czyli zwierzchnictwo, to czy taka kwestia w ogóle by się między nimi wyłoniła?

A jak sam Piotr rozumiał słowa Jezusa? Jako Izraelita z pewnością znał hebrajskie proroctwa mówiące o „kamieniu” czy też „kamieniu węgielnym” (Izajasza 8:13, 14; 28:16, Biblia lubelska; Zachariasza 3:9). Jedno z nich zacytował w swoim liście do współwyznawców i wyjaśnił, że przepowiedzianym „kamieniem węgielnym” okazał się Pan Jezus Chrystus, Mesjasz. Piotr posłużył się greckim wyrazem pétra (tym samym, który znajduje się w słowach Jezusa z Ewangelii według Mateusza 16:18) tylko i wyłącznie w odniesieniu do Chrystusa (1 Piotra 2:4-8).

Innym wiernym naśladowcą Jezusa był apostoł Paweł. Czy wierzył on, że Jezus przyznał Piotrowi prymat? Nawiązując do pozycji, jaką Piotr zajmował w zborze wczesnochrześcijańskim, Paweł napisał, że należał on do tych, którzy byli „uważani za filary”. Tak więc według Pawła istniał więcej niż jeden „filar” (Galatów 2:9). Ponadto jeżeli Piotr zostałby wyznaczony przez Jezusa na głowę zboru, to dlaczego miałby być jedynie uważany za filar, innymi słowy, mieć taką opinię?

Pisząc o pewnej niekonsekwencji w sposobie, w jaki Piotr traktował drugich, Paweł z szacunkiem, lecz szczerze, oświadczył: „Sprzeciwiłem się mu otwarcie, ponieważ sobie na to zasłużył” (Galatów 2:11-14). Paweł nie uważał, że Chrystus zbudował swój Kościół, czyli zbór, na Piotrze ani na żadnym innym niedoskonałym człowieku. Przeciwnie, wierzył, że fundamentem, na którym został zbudowany zbór, jest Jezus. Napisał: „Skałą był Chrystus” (1 Koryntian 3:9-11; 10:4, Biblia Tysiąclecia, wyd. V).

„TY JESTEŚ PIOTR...”

Jaki zatem jest sens słów: „Ty jesteś Piotr, na tej skale zbuduję mój Kościół”? Aby poprawnie zrozumieć jakiś fragment, musimy wziąć pod uwagę jego kontekst. O czym więc rozmawiali Jezus i Piotr? Tuż przedtem Jezus zapytał uczniów: „A wy za kogo mnie uważacie?”. Piotr bez wahania odpowiedział: „Ty jesteś Mesjasz, Syn Boga żyjącego”. Jezus pochwalił Piotra, a następnie dodał, że zbuduje swój Kościół, czyli zbór, na jeszcze trwalszej „skale” — tej, co do której Piotr właśnie wyraził swą wiarę — czyli na samym sobie (Mateusza 16:15-18).

Z wnioskiem, że „skałą” wspomnianą w Ewangelii według Mateusza 16:18 jest Chrystus, zgadzało się wielu tak zwanych Ojców Kościoła. Na przykład Augustyn, żyjący na przełomie IV i V wieku n.e., napisał: „Bardzo często wyjaśniałem słowa wypowiedziane przez Pana: ‚Ty jesteś Piotr (czyli skała), i na tej skale zbuduję Kościół mój’, rozumiejąc tak, aby myślano, iż Kościół został zbudowany na Tym, w którego wiarę wyraził Piotr słowami: ‚Ty jesteś Mesjasz, Syn Boga żywego’”. Augustyn wielokrotnie powtarzał, że „Skałą (...) był Chrystus” (O nauce chrześcijańskiej. Sprostowania, tłum. J. Sulowski).

Gdyby Augustyna i innych oceniano według obowiązującej katolickiej doktryny, zostaliby uznani za heretyków. Zdaniem szwajcarskiego teologa Ulricha Luza pogląd panujący w tej sprawie wśród dzisiejszych biblistów Sobór Watykański z roku 1870 potępiłby jako herezję.

PAPIEŻ — NASTĘPCA PIOTRA?

Tytuł „papież” był Piotrowi zupełnie obcy. Do IX wieku n.e. oprócz biskupa Rzymu odnosiło go do siebie wielu innych biskupów. Tak czy inaczej, do końca XI wieku określenie to rzadko stosowano jako oficjalny tytuł. Co więcej, pierwsi chrześcijanie wcale nie uważali, że Piotr, który rzekomo otrzymał prymat, powinien mieć następców. Dlatego uczony Martin Hengel stwierdził, że „z historycznego i teologicznego punktu widzenia nie istnieje dostateczne uzasadnienie tego, co później stało się znane jako ‚prymat’ papieski” (Der unterschätzte Petrus: zwei Studien).

Podsumowując: Czy Piotr był pierwszym papieżem? Czy miał jakichś następców? Czy katolicki dogmat o prymacie papieskim opiera się na Piśmie Świętym? Odpowiedź na wszystkie te pytania brzmi: nie. Bez wątpienia Jezus zbudował swój Kościół, czyli prawdziwy zbór, na samym sobie (Efezjan 2:20). W związku z tym każdy z nas powinien zadać sobie istotne pytanie: „Czy znalazłem ten prawdziwy zbór?”.