Przypis

c Określenia łacińskie dotyczące usługiwania zaczęły się popularyzować wśród chrześcijan mówiących i czytających w tym języku co najmniej od roku 383 n.e., kiedy Hieronim ze Strydonu przystąpił do pracy nad Wulgatą, to jest łacińskim przekładem Pisma Świętego z języków pierwotnych. Rzeczownika „minister” (sługa) użył on po raz pierwszy w Ewangelii według Mateusza 20:26, rzeczownika „ministerium” (usługiwanie) w Ewangelii według Łukasza 10:40, a z czasownikiem „ministrare” (usługiwać) spotykamy się począwszy od Ewangelii według Mateusza 4:11.

Łaciną posługiwano się jako międzynarodowym językiem dyplomatycznym na całym Zachodzie. W roku 1378, gdy na tle sporów o papieża doszło do „wielkiej schizmy zachodniej”, Jan Wiklif opublikował swój przekład Nowego Testamentu (Chrześcijańskich Pism Greckich). „Wiklif tłumaczył bezpośrednio z Wulgaty, ponieważ uznał, że nie jest dostatecznie przygotowany do oparcia się na oryginale hebrajskim i greckim. Wersja jego jest dość prosta i dosłowna, a przy tym sztywna i zlatynizowana, choć mniej niż wiele innych dzieł Wiklifa” (M’Clintock i Strong: „Cyclopaedia”, tom X, strona 1043, kolumna 1, pod hasłem „Wycliffe”). Zatem już w XIV wieku Wiklif używał słowa „minister” w sensie religijnym. Wiadomo również o Williamie Tyndalu, że „często stosował je w swoim tłumaczeniu z języków oryginału”.