Osobliwa para — wigilia dnia Wszystkich Świętych i sam ten dzień

W WIELU krajach obchodzi się wigilię dnia Wszystkich Świętych, który według kalendarza kościelnego przypada na 1 listopada. Ale jak doszło do skojarzenia nocy pełnej duchów, czarownic, kościotrupów i mnóstwa innych dziwactw ciemności z obchodzonym przez Kościół rzymskokatolicki dniem Wszystkich „Świętych”? Jest to historia, która wskazuje, jak wąska granica oddziela pogańskie obrzędy ludowe od praktyk kościelnych.

SKĄD SIĘ WZIĘŁA WIGILIA DNIA WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH

W języku angielskim święto to nazywa się „Halloween” od staroangielskich słów All Hallows E’en, to znaczy wigilia (dosł. „wieczór”) Wszystkich Świętych. W „Encyclopaedia Britannica” czytamy pod hasłem „Halloween”: „Zarówno w czasach celtyckich, jak i anglosaskich w dniu 31 października przypadała wigilia nowego roku; w dniu tym obchodzono również jedno ze starodawnych świąt ku czci ognia. (...) Ponieważ listopad zapoczątkowuje najciemniejszą i najnieurodzajniejszą połowę roku, jesienne święto nabrało złowieszczego znaczenia — wszędzie włóczyły się duchy, czarownice, straszydła, wróżki i wszelkiego rodzaju demony”.

Święto to obchodzono na cześć Samhaina, celtyckiego władcy zmarłych, który — jak wierzono — miał zezwalać duszom zmarłych w poprzednim roku, żeby na ten wieczór powróciły do domu.a Podczas tych uroczystości rozpalano olbrzymie ogniska, żeby przepędzić czarownice i demony. Dla uspokojenia dusz zmarłych składano na ofiarę płody ziemi i zwierzęta. Zajmowano się też wróżeniem i przywdziewano stroje wykonywane z głów i skór zwierzęcych.

Rzymianie również wnieśli niektóre ze swoich pogańskich obrzędów do zwyczajów pokonanych Celtów. Z jednego z rzymskich świąt jesiennych, obchodzonego na cześć Pomony, bogini drzew i owoców, prawdopodobnie pochodzi charakterystyczny dla uroczystości wigilijnych Wszystkich Świętych zwyczaj używania jabłek, na przykład wieszania ich na sznurku.

A CO Z DNIEM WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH?

W Panteonie, świątyni poświęconej bogini Cybele i innym bóstwom rzymskim, Rzymianie przez całe wieki modlili się za zmarłych. Później, około roku 610 n.e., cesarz Fokas ofiarował tę świątynię papieżowi Bonifacemu IV, który w dniu 13 maja, kiedy to Kościół obchodził święto dla uczczenia swych męczenników, poświęcił ją ponownie, tym razem Marii i męczennikom Kościoła. Od tej pory rzymscy neofici mogli uczęszczać do tej samej świątyni na modlitwy za zmarłych, ale teraz już w imię Marii i męczenników, a nie w imię Cybele ani innych bóstw. Gdzieś po 200 latach obchody rocznicy tego poświęcenia stały się główną uroczystością w „schrystianizowanym” Panteonie. Zdaniem wielu autorytetów stały się one poprzednikiem dnia Wszystkich Świętych.

JAK DOSZŁO DO SKOJARZENIA TEJ PARY?

Potrzebnym ogniwem łączącym było zwycięstwo Rzymian nad Celtami, którzy następnie zostali „chrześcijanami”. Jednakże Celtowie dalej obstawali przy wielu starych zwyczajach, nie wyłączając święta zmarłych przypadającego na 31 października. Toteż zgodnie z taktyką Kościoła, żeby raczej przyswajać i „chrystianizować” praktyki neofitów, niż je znosić, papież Grzegorz IV nakazał w roku 837 n.e. obchodzenie w całym Kościele dnia 1 listopada ku czci wszystkich „świętych”. W ten sposób za jednym zamachem kościelnej dyplomacji całkowicie pogańskie święto wraz z wszystkimi jego elementami rytualnymi skojarzono z upowszechnionym już w Kościele odwiecznym pogańskim kultem zmarłych. Odtąd wigilia Wszystkich Świętych i sam ten dzień stanowią osobliwą parę, nierozerwalnie ze sobą związaną.

[Przypis]