Biblijny punkt widzenia
Czy możesz iść za głosem swego sumienia?
IDĄC ruchliwą ulicą, mijasz elegancko ubraną kobietę, która nie zauważyła, że wypadł jej zwitek banknotów. Kiedy się pochylasz, by go podnieść, widzisz, jak kobieta pośpiesznie wsiada do jakiejś limuzyny. Co zrobisz? Krzykniesz za nią, czy szybko schowasz pieniądze do kieszeni?
Reakcja zależy od twojego sumienia. Co ci ono podpowie? A co ważniejsze, czy możesz mu zaufać? Czy spokojnie możesz pójść za jego głosem?
Co to jest
Sumienie definiuje się jako naturalne poczucie tego, co jest dobre, a co złe, sprawiedliwe albo niesprawiedliwe, moralne lub niemoralne. Działanie sumienia Biblia opisuje w Rzymian 2:14, 15: „Skoro bowiem poganie, którzy nie mają zakonu, z natury czynią to, co zakon nakazuje, są sami dla siebie zakonem, chociaż zakonu nie mają; dowodzą też oni, że treść zakonu jest zapisana w ich sercach; wszak świadczy o tym sumienie ich oraz myśli, które nawzajem się oskarżają lub też biorą w obronę”. A zatem sumienie ma ci pomóc w ocenie sytuacji, dokonaniu właściwego wyboru i osądzeniu podjętych decyzji. Ale czy możesz na nim polegać?
To zależy. Istnieje sporo dowodów na to, że niewłaściwie wyszkolone sumienie może aprobować złe postępowanie. Jeżeli nawet się nie odzywa, nie znaczy to jeszcze, iż Bóg usprawiedliwi dany czyn. Na przykład zanim Saul z Tarsu został chrześcijaninem, wiódł prym w prześladowaniu uczniów Chrystusa. Nie tylko pochwalał zamordowanie chrześcijańskiego męczennika Szczepana, ale sam brał w tym udział. I nie miał wyrzutów sumienia (Dzieje 7:58, 59; Galacjan 1:13, 14; 1 Tymoteusza 1:12-16).
Podczas drugiej wojny światowej wielu esesmanów w hitlerowskich Niemczech uważało, że wysyłając miliony ludzi na tortury i śmierć w obozach koncentracyjnych, po prostu wykonują rozkazy. Sumienie im na to pozwalało. Ale świat — nie mówiąc już o Bogu — nie usprawiedliwił ich poczynań. Przeciwnie, słusznie je potępił.
Dlaczego nie funkcjonuje właściwie?
Dlaczego coś, co stworzył Bóg, miałoby funkcjonować niewłaściwie? Wyjaśnia to Biblia. Ponieważ wskutek nieposłuszeństwa Adama ludzie popadli w grzech, można nawet powiedzieć, iż „króluje” on nad nimi oraz popycha do ulegania własnym pragnieniom (Rzymian 5:12; 6:12, BT). Sumienie, które pierwotnie było doskonałe, zostało wypaczone; rywalizuje z nim teraz przemożna skłonność do grzechu (Rzymian 7:18-20). Jest to przyczyną dobrze nam znanego konfliktu: „Znajduję tedy w sobie zakon, że gdy chcę czynić dobrze, trzyma się mnie złe (...) A w członkach swoich dostrzegam inny zakon, który walczy przeciwko zakonowi, uznanemu przez mój rozum i bierze mnie w niewolę zakonu grzechu, który jest w członkach moich” (Rzymian 7:21-23).
Poza odziedziczonymi słabościami na sumienie mają wpływ również czynniki zewnętrzne. Na przykład presja otoczenia najwyraźniej wypaczyła albo zagłuszyła sumienie wspomnianych esesmanów (porównaj Przypowieści 29:25). Podobne efekty przynosi napełnianie umysłu szkodliwą treścią, taką jak niemoralność i przemoc na ekranach telewizorów i kin oraz w książkach. Jeżeli regularnie wystawiamy się na działanie takiego materiału, to z czasem przestanie nam się wydawać zły i nasze sumienie się znieczuli. Innymi słowy, „złe towarzystwo psuje pożyteczne zwyczaje” (1 Koryntian 15:33, NW).
Niewątpliwie osoba, która poznała i respektuje prawa Boże, może spokojniej niż inni polegać na swoim sumieniu. Ale nawet jeśli odznacza się zrozumieniem i szczerym docenianiem mierników Bożych, może dojść do wniosku, że na skutek odziedziczonego grzechu i niedoskonałości bądź z powodu czynników zewnętrznych nie zawsze powinna ufać głosowi swego sumienia.
Co możemy zrobić?
Czy sumienie można ukształtować, wyczulić na właściwe zasady? Otóż tak. Paweł poradził chrześcijanom, żeby ‛przez długie używanie mieli władze poznawcze wyćwiczone do rozróżniania dobrego i złego’ (Hebrajczyków 5:11-14). W zakres takiego używania i ćwiczenia wchodzi studiowanie Biblii, a zwłaszcza analizowanie doskonałego przykładu, jaki dał Jezus Chrystus (1 Piotra 2:21, 22). W miarę używania władz poznawczych nasze sumienie będzie przy podejmowaniu decyzji coraz skuteczniej chronić nas przed złymi myślami i czynami, a pobudzać do czynienia tego, co godne i słuszne.
Nawet w takiej sytuacji nie wolno nam jednak popaść w zarozumiałość i uważać, że skoro nasze sumienie się nie odzywa, to wszystko jest w porządku. W jaki sposób niedoskonały człowiek może umiejętnie i bezpiecznie korzystać z pomocy sumienia, ilustruje przykład przezornego kierowcy. Kiedy chce zmienić pas ruchu, najpierw instynktownie spogląda w lusterko. Jeżeli widzi samochód, wie, że manewr grozi niebezpieczeństwem. Ale nawet gdy nie dostrzega żadnego pojazdu, rozważny kierowca zdaje sobie sprawę, że istnieją pewne obszary, które w lusterku nie zawsze da się zobaczyć. Dlatego nie tylko w nie zerka, ale też odwraca głowę i patrzy do tyłu, by przed wykonaniem manewru upewnić się, że pas jest wolny. Podobnie ma się rzecz z sumieniem. Jeżeli cię ostrzega, posłuchaj go! Ale nawet jeśli od razu cię nie alarmuje, zachowaj się jak mądry kierowca — upewnij się, że nie ma niebezpieczeństwa.
Przeanalizuj swój sposób myślenia, by sprawdzić, czy harmonizuje on z poglądami Boga. Niech Jego Słowo posłuży ci za miernik oceny tego, co ci podpowiada sumienie. W Przypowieściach 3:5, 6 znajdujemy mądrą radę: „Zaufaj Panu z całego swojego serca i nie polegaj na własnym rozumie! Pamiętaj o nim na wszystkich swoich drogach, a On prostować będzie twoje ścieżki!”
A zatem słuchanie głosu sumienia świadczy o mądrości. Ale niewątpliwie postąpimy jeszcze mądrzej, gdy zawsze będziemy się upewniać, czy nasze postępowanie jest zgodne z wolą Boga, objawioną w Jego Słowie. Tylko wtedy będziemy mogli z przekonaniem powiedzieć: „Ufamy, że mamy czyste sumienie” (Hebrajczyków 13:18, NW; 2 Koryntian 1:12).
[Ilustracja na stronie 26]
„Nawrócenie św. Pawła”
[Prawa własności]
Obraz Caravaggia: Scala/Art Resource, N.Y.