Jak wykonać dobry portret fotograficzny

Niewiele rzeczy jest nam tak drogich, jak portrety serdecznych przyjaciół i krewnych. Ale udany portret to coś więcej niż zwykłe zdjęcie — to obraz, który w jakimś stopniu oddaje najważniejsze cechy czyjejś osobowości.

Szkopuł jednak w tym, że profesjonalny portret jest zazwyczaj drogi, więc nie każdy może sobie na niego pozwolić. A znów gdy sami próbujemy kogoś sportretować, szybko odkrywamy, iż nie wystarczy ustawić aparat i nacisnąć przycisk. O dobrym portrecie nie decyduje bowiem sam model, lecz również oświetlenie, tło, kompozycja, poza, wyraz twarzy i kolory.

Niemniej gdy masz aparat fotograficzny i gotów jesteś opanować kilka podstawowych zasad portretowania, zrobisz niejeden udany portret. Jak się do tego zabrać? Zapytaliśmy o to zawodowego fotografika portrecistę, mającego w tej dziedzinie ponaddziesięcioletnie doświadczenie.

• Przede wszystkim, jak wywołać uśmiech na twarzy osoby fotografowanej? Upewnij się, czy model ma ochotę pozować do portretu! Przypuśćmy, iż chcesz zrobić zdjęcie jakiejś dziewczynce. Jeśli jest zmęczona lub głodna, trudno jej będzie pozować. Ponadto zmęczenie uwidoczni się na twarzy i w oczach, przez co portret straci na wartości. Dlatego zachęć ją, żeby się najpierw przespała albo coś przekąsiła.

Dobrze byłoby też porozmawiać z osobą pozującą. Stwórz miłą atmosferę. Gawędząc z nią, dąż do tego, by się odprężyła, ale nie pobudzaj jej do gwałtownego śmiechu, który powoduje mrużenie oczu i zaczerwienienie twarzy. Staraj się sfotografować różne miny. Im więcej zrobisz zdjęć, tym większe będą szanse, że uchwycisz charakterystyczny wyraz twarzy modela.

• Na co trzeba zwracać uwagę, jeśli chodzi o ubiór i uczesanie? W fotografiach grupowych ważne jest zgranie barw. Jeśli na przykład robisz portret rodzinie, zaproponuj, żeby poszczególne osoby włożyły rzeczy kolorystycznie harmonizujące ze sobą. Albo niech mają ubiory w tych samych kolorach. Ale pamiętaj: ludzie otyli wyglądają najkorzystniej w ciemnych strojach, a szczupli w jasnych.

Trzeba również zwracać uwagę na szczegóły: Czy odzież dobrze leży i nie jest zbyt pofałdowana? Czy krawat się nie przekrzywił? Czy fryzura jest staranna? Ty mógłbyś przeoczyć potargane włosy, aparat ich jednak nie pominie! Jeżeli modelem jest kobieta, czy ma odpowiedni makijaż?

• A gdy ktoś nosi okulary? Trudność polega na tym, że nieraz pojawia się odblask. Aby się przekonać, czy nie ma niepożądanego odbicia światła, spójrz najpierw w celownik. Jeśli coś zauważysz, niech model powoli obraca głowę, aż refleks oddali się od środka oka lub zupełnie zniknie. Czasami pomaga pochylenie twarzy, ale ostrożne, żeby się nie pokazał drugi podbródek!

• Czy ma jakieś znaczenie tło? Oczywiście! Jeżeli znajdują się w nim takie obiekty, jak linie elektryczne, drogi, samochody, to tylko popsują zdjęcie. Staraj się dobrać ciekawe tło, które podkreśli interesujące cechy modela — na przykład drzewo, kwitnący krzew, drewniany płot bądź ścianę starej stodoły.

• A jeśli wykonuje się portret w zamkniętym pomieszczeniu? Możesz poprosić fotografowaną osobę, by usiadła na krześle czy kanapie na tle jasnej ściany albo rośliny doniczkowej. Szczególnie korzystnie wygląda się na zdjęciach zrobionych przy pracy lub w czasie ulubionych zajęć — wśród rozłożonych narzędzi, stosu materiałów do szycia lub przy biurku.

• Co zrobić, gdy nie można znaleźć atrakcyjnego tła? Spróbuj zrobić zdjęcie tak, by tło było rozmazane. Taki efekt najłatwiej uzyskać na otwartej przestrzeni, gdzie portretowaną osobę można umieścić w sporej odległości od tła. Trzeba odpowiednio ustawić przysłonę obiektywu. Jeśli otwór przysłony jest duży — na przykład 5,6 — obraz osoby będzie ostry, a tło zamglone (patrz zdjęcie 1).

• Może jakieś wskazówki dotyczące kompozycji? Przede wszystkim warto umieścić aparat na statywie — wówczas łatwiej się skupić na kompozycji. Ogólnie rzecz biorąc, zdjęcia portretowe dzielą się na przedstawiające całą postać, trzy czwarte postaci (od pasa w górę) oraz zbliżenia (głowa i ramiona lub sama głowa) (patrz zdjęcie 2). Do portretowania doskonale nadają się obiektywy o ogniskowej wynoszącej od 105 do 150 milimetrów. Jeśli w swoim aparacie nie możesz zmieniać wielkości ogniskowej ani założyć innego obiektywu, spróbuj zbliżać się do modela lub oddalać, aż uzyskasz pożądany obraz. Nie zapominaj też, że nad głową, wokół postaci i pod jej nogami dobrze jest zostawić trochę miejsca. Dzięki temu unika się ucinania głowy, stóp albo tułowia przy powiększaniu zdjęcia, ponieważ im bardziej się je powiększa, tym bardziej trzeba je okroić.

Ponadto istnieje praktyczna wskazówka zwana złotym podziałem. Chodzi o umieszczenie twarzy lub oczu modela w odległości jednej trzeciej długości lub szerokości zdjęcia — mierzonej od krawędzi górnej, dolnej lub bocznej (patrz zdjęcie 3). Nieraz jednak dobre rezultaty daje umieszczenie twarzy w środku portretu.

• Jak ustawić portretowaną osobę? Niech model przybierze swobodną pozę — może siedzieć, stać lub półleżeć, ale niech zwróci się lekko bokiem. Jeżeli ma zbyt okrągłą twarz, może nieco odwrócić głowę albo skręcić tułów, żeby oświetlona była tylko część twarzy. Część ocieniona powinna się znaleźć bliżej obiektywu. Dzięki temu twarz wyda się węższa. Jeśli natomiast ma wyglądać na pełniejszą, niech model obróci głowę lub całe ciało w ten sposób, żeby światło padało na całą twarz.

Zwróć szczególną uwagę na ręce. Powinny być ułożone swobodnie, w sposób naturalny dla osoby portretowanej, na przykład mogą podpierać lekko podbródek lub dotykać policzka. Jeżeli model stoi, należy unikać często popełnianego błędu: rąk opuszczonych wzdłuż tułowia. Lepiej niech coś trzyma lub wykonuje niewymuszony gest.

• O czym pamiętać przy fotografowaniu par? Poproś pozujących, żeby lekko skłonili ku sobie głowy. Zazwyczaj nie wygląda korzystnie, gdy obie głowy znajdują się na tym samym poziomie. Postaraj się, by oczy jednej osoby były na wysokości nosa drugiej (patrz zdjęcie 4).

• Pomówmy o oświetleniu. O jakiej porze dnia najlepiej udają się zdjęcia w plenerze? Późnym popołudniem. Zwykle nie wieje wtedy wiatr, a światło słoneczne ma cieplejszą barwę. Spróbuj tak ustawić portretowaną osobę, żeby promienie padały na jedną stronę twarzy, a druga pozostawała w cieniu — nie licząc niewielkiej plamki świetlnej. Zapobiegnie to mrużeniu oczu. Jeżeli chcesz zrobić zdjęcie z profilu, stań z aparatem po ocienionej stronie twarzy fotografowanego. Przy okazji warto wspomnieć, że obiektyw powinien być osłonięty przed światłem słonecznym.

• A jeśli światło jest zbyt ostre? Możesz tak ustawić pozującego, by słońce było za nim.

• Czy wtedy twarz nie znajdzie się w cieniu? Tak, ale do rozświetlenia cienia można użyć lampy błyskowej. W niektórych aparatach flesze działają automatycznie. Można też poprosić kogoś, by za pomocą uniesionego ekranu, czyli dużego arkusza białego kartonu, skierował rozproszone światło słoneczne na twarz portretowanej osoby.

• A jakie oświetlenie stosować w pomieszczeniach? Nieraz wykorzystuje się naturalne światło, prosząc pozującą osobę o zajęcie miejsca przy oknie. Do rozproszenia światła może posłużyć firanka. Jeśli miejscami twarz wydaje się słabo oświetlona, niekiedy zajdzie potrzeba użycia flesza lub kartonowego ekranu odbijającego światło (patrz zdjęcie 5).

• Co zrobić, gdy jest za ciemno? Trzeba wtedy zastosować lampę błyskową. Niech portrerowany stanie tak, by z boku miał jakąś białą ścianę. Światło flesza powinno się od niej odbić. To boczne oświetlenie ułatwi ocenę, w jakim stopniu oświetlona jest twarz.

Niewątpliwie do pożądanych wyników dochodzi się metodą prób i błędów. Ale podstawowe zasady fotografii portretowej nie są zawiłe. Dzięki starannym przygotowaniom i dbałości o detale zdołasz nawet najprostszym aparatem zrobić dobry portret, który przez całe lata będzie stanowił dla ciebie i twoich bliskich cenną pamiątkę!