Dzieci, którym trudno się uczyć

Dla sześcioletniego Dawida najpiękniejsze chwile dnia to czas poświęcony bajkom. Ogromnie lubi, kiedy mama mu je czyta, i z łatwością zapamiętuje ich treść. Ale ma pewien kłopot. Sam nie potrafi czytać. Irytują go wszelkie zadania wymagające zdolności wizualnych.

Sara chodzi do trzeciej klasy i bardzo nieporządnie pisze. Litery są niezdarne, niektóre odwrócone tyłem do przodu. Rodzice bardzo się martwią, bo Sara ma trudności nawet z napisaniem własnego imienia.

Josh to nastolatek, który nieźle sobie radzi ze wszystkimi przedmiotami szkolnymi z wyjątkiem matematyki. Pojęcie wartości liczbowych jest mu zupełnie obce. Josha denerwuje już samo patrzenie na cyfry, a kiedy zabiera się do odrobienia zadania domowego z matematyki, natychmiast wpada w zły nastrój.

W CZYM tkwi problem Dawida, Sary i Josha? Czy po prostu są leniwi, uparci lub tępi? Bynajmniej. Każde z tych dzieci cechuje przeciętna lub nawet ponadprzeciętna inteligencja. Ale wszystkie cierpią na jakiś rodzaj zaburzenia zdolności uczenia się. Dawid ma dysleksję: terminem tym obejmuje się różne zaburzenia umiejętności czytania. Ogromne trudności Sary w pisaniu to inaczej dysgrafia. A niezdolność Josha do zrozumienia podstawowych pojęć matematycznych zwana jest dyskalkulią. To zaledwie trzy postacie upośledzenia zdolności uczenia się. Jest ich znacznie więcej i według ocen niektórych specjalistów na zaburzenia te cierpi w USA co najmniej 10 procent dzieci.

Jak zdefiniować zaburzenia zdolności uczenia się

Co prawda większość uczniów miewa od czasu do czasu kłopoty z nauką, najczęściej jednak nie są one wynikiem jakiegoś zaburzenia, lecz po prostu dowodem na to, że każde dziecko wykazuje w pewnych dziedzinach większe, w innych zaś mniejsze zdolności. Jedne mają dobrą pamięć słuchową — łatwo przyswajają informacje docierające przez słuch. Drugie cechuje lepsza pamięć wzrokowa — najłatwiej się uczą, gdy czytają. Niemniej w szkole uczniowie są zgrupowani w klasy i od wszystkich wymaga się postępów, bez względu na zastosowaną metodę nauczania. Dlatego część dzieci niewątpliwie będzie mieć trudności w przyswajaniu wiedzy.

Niektórzy znawcy twierdzą jednak, że zachodzi różnica pomiędzy zwykłymi kłopotami z nauką a zaburzeniami zdolności uczenia się. Ich zdaniem z trudności w nauce można jakoś wybrnąć dzięki cierpliwości i staraniom. Tymczasem zaburzenia uczenia się mają podobno głębsze przyczyny. „Jak się zdaje, umysł dziecka z upośledzeniem zdolności uczenia się nieprawidłowo przyjmuje, przetwarza i zapamiętuje informacje z określonych dziedzin” — piszą dr dr Esther i Paul Wenderowie.a

Niekoniecznie jednak dziecko z zaburzeniem zdolności uczenia się jest tym samym upośledzone umysłowo. Aby to wyjaśnić, Wenderowie porównują takie dzieci do ludzi nie odróżniających wysokości dźwięków muzycznych. Piszą: „Ludzie pozbawieni słuchu muzycznego nie są upośledzeni umysłowo ani głusi. Nikt nie twierdzi, że taki brak słuchu wynika z lenistwa, złych metod nauczania lub braku motywacji”. Tak samo jest z osobami cierpiącymi na zaburzenie zdolności uczenia się. Trudności dotyczą zwykle określonej dziedziny.

To tłumaczy, dlaczego wiele dzieci z upośledzeniem zdolności poznawczych odznacza się przeciętnym lub ponadprzeciętnym poziomem inteligencji, a niektóre są naprawdę wyjątkowo bystre. Właśnie ten paradoks często każe specjalistom podejrzewać, iż mają do czynienia z omawianym zaburzeniem. W książce Why Is My Child Having Trouble at School? (Dlaczego moje dziecko ma kłopoty w szkole?) B. Novick i M. Arnold wyjaśniają: „Dziecko z zaburzeniem uczenia się jest opóźnione o dwa lata lub więcej w stosunku do stopnia rozwoju oczekiwanego w jego wieku i przypisanego mu ilorazu inteligencji”. Innymi słowy, rzecz nie polega tylko na tym, iż dziecko nie nadąża za swoimi rówieśnikami. Chodzi raczej o to, że jego postępy są niewspółmierne do jego własnych możliwości.

Niezbędna pomoc

Sytuację często komplikuje to, iż zaburzenia zdolności poznawczych wywierają wpływ na sferę emocjonalną. Kiedy dotknięte nimi dziecko ma kłopoty w szkole, nauczyciele i rówieśnicy, a nawet członkowie rodziny uważają je nieraz za niedorajdę. Niestety, w świadomości wielu takich uczniów powstaje negatywny obraz ich samych, który może utrwalić się na długie lata. Nie jest to bez znaczenia, ponieważ upośledzenie zdolności uczenia się na ogół nie mija z wiekiem.b Doktor Larry B. Silver pisze: „Zaburzenia umiejętności uczenia się pozostają do końca życia. Te same zaburzenia, które utrudniają naukę czytania, pisania i arytmetyki, przeszkadzają również w uprawianiu sportu, wykonywaniu różnych prac, prowadzeniu życia rodzinnego bądź utrzymywaniu dobrych stosunków z przyjaciółmi”.

Dla dzieci z upośledzeniem zdolności poznawczych ogromne znaczenie ma zatem wsparcie rodziców. „Jeśli dziecko ma w rodzicach niezawodną podporę, może na tym fundamencie zbudować szacunek dla siebie i poczucie, że coś potrafi” — piszą C. G. Tuttle i P. Paquette w książce Parenting a Child With a Learning Disability (Wychowywanie dziecka z zaburzeniem zdolności uczenia się).

Ale chcąc być taką podporą, rodzice powinni przeanalizować swoje uczucia. Niektórzy oskarżają siebie, uważają bowiem, że ponoszą jakąś winę za stan dzieci. Innych ogarnia panika i bezsilność na myśl o przeszkodach, które przyjdzie im pokonywać. Taka postawa przynosi więcej szkody niż pożytku. Paraliżuje działania rodziców, a dziecko pozbawia niezbędnej pomocy.

Jeśli więc doświadczony specjalista stwierdzi u twojego syna lub córki zaburzenie zdolności uczenia się, nie rozpaczaj. Pamiętaj, że dziecku trzeba po prostu udzielić dodatkowego wsparcia w określonym zakresie. Poświęć czas na zapoznanie się z wszelkimi dostępnymi programami pomocy takim dzieciom. Obecnie wiele szkół jest lepiej przygotowanych do pracy z takimi uczniami niż kilka lat temu.

Specjaliści podkreślają znaczenie chwalenia dzieci za każde osiągnięcie, nawet najmniejsze. Bądź szczodry w wyrażaniu uznania. Zarazem nie zaniedbuj karcenia. Dziecku potrzebne jest wytyczenie określonych granic, tym bardziej gdy ma trudności z nauką. Powinno wiedzieć, czego oczekujesz, i przestrzegać podanych przez ciebie zasad.

Staraj się też realistycznie oceniać swą sytuację. W książce Parenting a Child With a Learning Disability tak to unaoczniono: „Wyobraź sobie, że idziesz do ulubionej restauracji i zamawiasz kotlet cielęcy. Kiedy jednak kelner kładzie przed tobą talerz, widzisz na nim antrykot z jagnięcia. To także wyborne danie, ale przecież spodziewałeś się cielęciny. Wielu rodziców musi zmienić sposób myślenia. Może nie oczekiwałeś potrawy z jagnięcia, niemniej okazuje się smakowita. Tak też bywa z wychowywaniem dzieci mających szczególne potrzeby”.

[Przypisy]