Pszczelarstwo — „słodkie” zajęcie

Od naszego korespondenta w Grecji

ŚWIT nieśmiało maluje niebo pastelową poświatą. W chłodny, mglisty poranek na poboczu drogi u stóp górskiego stoku cicho zatrzymuje się pikap. Wyłaniają się z niego dwie niewyraźne postaci ubrane w rękawice, wysokie buty, bawełniane kombinezony i osłonięte siatką kapelusze o szerokich rondach. Ostrożnie, ale energicznie ładują na pikapa sporo drewnianych skrzynek. Para złodziei zagarniająca łatwy łup? Skądże, to dwoje pszczelarzy, którzy troskliwie opiekują się armią cennych pszczół. Są już gotowi wyruszyć w drogę do kolejnego skupiska „przetwórni” nektaru.

Pszczelarze to szczególny rodzaj ludzi, szczycący się zażyłością z wyjątkowym gatunkiem owadów. Jedną stroną tego związku jest pszczoła miodna, owad o największej chyba wartości gospodarczej, wytwarzający miód i wosk oraz zapylający rośliny najróżniejszych odmian. Druga strona to ludzie, którzy z trudem zarabiają na życie, hodując pszczoły, a jednocześnie kochają te stworzonka i „rozumieją, czego im potrzeba”, jak to wyraził jeden z nich.

Opiekun ‛codziennych cudów’

Mogłoby się zdawać, że nietrudno zostać pszczelarzem — wystarczy nabyć kilka uli zamieszkanych przez roje pszczół, umieścić je w miododajnej okolicy i wrócić po kilku miesiącach, by zebrać gotowe produkty. Nie jest to jednak takie proste. Na naszą prośbę zawodowi pszczelarze John i Maria z przyjemnością opowiedzą nam, z czym się wiąże ich ulubione zajęcie.

„Pszczelarz codziennie ma do czynienia z cudami” — mówi John, pochylając się nad otwartym ulem. „Jak dotąd nikt do końca nie poznał wysoko zorganizowanego życia społecznego, skomplikowanych technik porozumiewania się i znakomitego systemu pracy pszczoły miodnej”.

Sięgając do historii pszczelarstwa, John opowiada, że dawniej w celu zebrania miodu bartnicy niszczyli roje, które gnieździły się w dziuplach i innych wnękach. Jednakże w 1851 roku amerykański pszczelarz Lorenzo Lorraine Langstroth odkrył, iż pszczoły pozostawiają między plastrami mniej więcej sześciomilimetrowe przestrzenie. Udało się więc zbudować drewniany ul, w którym w podobnych odstępach ustawiono ramki do budowy plastrów. Dzięki temu możliwe stało się wyjmowanie z ula poszczególnych ramek i wybieranie miodu i wosku bez niszczenia roju.

„Dobry pszczelarz musi bardzo kochać swoje pszczele rodziny” — ciągnie John. „Traktuje je jak ojciec i sądzę, że pszczoły to czują i się odwdzięczają. Jest też ich lekarzem, opiekunem i żywicielem w ciężkim okresie zimowym”.

Maria dodaje: „Dobremu pszczelarzowi wystarczy jeden rzut oka na ul, w którym mieszka zwykle od 8 do 80 tysięcy pszczół, by uzyskać mnóstwo informacji. Doświadczony fachowiec po brzęczeniu wydobywającym się z otwartego ula potrafi ocenić, czy rój ma się dobrze, wydajnie pracuje i jest ‚szczęśliwy’, czy nie jest głodny, ‚osierocony’ z powodu śmierci matki bądź rozdrażniony czymś nieprzyjemnym i tak dalej”.

Czynniki decydujące o powodzeniu hodowli pszczół

„Istotne znaczenie ma staranny wybór miejsca na założenie pasieki” — wyjaśnia John. „Zabiegamy o to, by znaleźć tereny z obfitością kwiatów, które dostarczą pszczołom pożywienia.

„Chcąc zapewnić swym podopiecznym dużo pracy, pszczelarz może się rozejrzeć za okolicą, gdzie kwitnie dużo drzew pomarańczowych oraz lip. Latem i jesienią na obszarach porośniętych sosnami i jodłami powstaje miód o wysokiej jakości i przejrzystej czerwonawej barwie, bardzo ceniony na rynku. Kwitnące pola dzikiej macierzanki są źródłem surowca do produkcji najlepszego gatunku miodu — króla miodów, jak go nazywają pszczelarze. Pszczoły lubią też koniczynę białą, nostrzyk żółty i lucernę siewną”.

Najważniejszy jest zdrowy rozsądek. Maria wyjaśnia: „W terenie górzystym najkorzystniej jest umieścić ule gdzieś u podnóża góry. Pszczoły lecą wtedy do okwieconych drzew pod górę, a obciążone nektarem wracają do uli łatwiejszą drogą — w dół. Gdyby ule stały wysoko na zboczu powyżej drzew, pszczoły męczyłyby się, co obniżałoby wydajność roju”.

„Każdy pszczelarz zdaje sobie sprawę, że pomyślność i wydajność roju w ogromnej mierze zależy od królowej” — mówi John, ostrożnie unosząc jedną z ramek ula z usadowioną na środku młodą matką. „W ulach, z których uzyskuje się skromne ilości miodu i czerwia, matkę trzeba zabić i zastąpić inną. Najwięcej miodu wytwarzają rodziny z młodymi matkami. Kiedy chcemy założyć nowy rój, z podwójnego ula zamieszkanego przez zdrową pszczelą rodzinę zdejmujemy górną połowę. Matka pozostaje w jednej części ula, więc w drugiej umieszczamy młodą zapłodnioną matkę. Zanim kwiaty zaczną kwitnąć, nowa matka powinna już składać jaja i napełniać ul młodymi pszczołami robotnicami”.

Jak długo żyje pszczoła? Otóż długość życia robotnicy jest odwrotnie proporcjonalna do jej pracowitości. Latem, gdy około 15 godzin dziennie buszuje w kwiatach, latając z prędkością jakichś 20 kilometrów na godzinę, żyje tylko sześć tygodni. Okres zimowy jest dla pszczół mniej wyczerpujący, ponieważ pracują tylko dwie do trzech godzin dziennie, toteż mogą przeżyć kilka miesięcy.

Różnorodne produkty

Kiedy mowa o pszczelarstwie, pierwszą rzeczą, która przychodzi na myśl, jest oczywiście miód. Ta słodka, gęsta ciecz to nektar przetworzony przez pszczoły robotnice. Z jednego ula uzyskuje się go średnio 30 kilogramów rocznie. Innym cennym produktem ubocznym działalności pszczół jest wosk. Plaster pełni swą funkcję jakieś pięć do sześciu lat. Po tym czasie nabiera ciemnej barwy pod wpływem drobnoustrojów i pasożytów, więc musi zostać wymieniony. Ze zużytych plastrów wytapia się wosk pszczeli. Produkcja wosku wynosi 10 — 20 kilogramów na każdą tonę zebranego miodu.

Podstawowym źródłem białka, witamin, tłuszczu i związków mineralnych niezbędnych do rozwoju matki, robotnic i trutni jest pyłek kwiatowy, a mnóstwo ludzi chwali go sobie jako świetny naturalny lek na wiele dolegliwości. Z jednego ula uzyskuje się około pięciu kilogramów pyłku rocznie. Z kolei kit pszczeli (propolis) służy pszczołom do uszczelniania gniazda i powlekania ciał intruzów, których ze względu na zbyt duże rozmiary nie są w stanie usunąć.

Produkcja czwartej części spożywanej przez nas żywności jest bezpośrednio lub pośrednio związana ze zdolnością pszczół miodnych do zapylania roślin. Dzięki niej rosną jabłka, migdały, arbuzy, śliwki, gruszki, ogórki i różne gatunki jagód. Z usług zapylania korzystają też słoneczniki oraz takie warzywa, jak cebula i marchew. Pszczoły mają także wpływ na produkcję mięsa i nabiału, ponieważ zapylają lucernę siewną, która stanowi paszę dla zwierząt domowych.

„Instynktowna mądrość”

„Sądzę, że większość pszczelarzy wierzy w Boga” — mówi Maria, przypominając, jak mało wiemy o zawiłościach struktury społecznej pszczół, fascynującym systemie skomplikowanych zasad rządzących ich rodziną oraz znakomitej orientacji i umiejętnościach porozumiewania się. Wielu ludzi, którzy prowadzą badania nad pszczołami i się nimi opiekują, bez wahania przypisuje to wszystko „instynktownej mądrości”, jaką hojnie obdarzył te owady nasz Wielki Stwórca, Jehowa Bóg (porównaj Przysłów [Przypowieści] 30:24, NW).

[Ramka i ilustracje na stronie 26]

Z kwiatu na stół

1 Pszczoła zbieraczka odwiedza kwiat i zbiera nektar

Pszczoły zbierają nektar do wola miodowego, stanowiącego rozszerzenie ich przełyku. Aby je napełnić, muszą odwiedzić od 1000 do 1500 pojedynczych kwiatków.

2 Po powrocie do ula nektar umieszcza się w plastrze

Po przylocie do ula pszczoła zbieraczka przekazuje zawartość swego wola miodowego wprost do otworu gębowego młodej pszczoły robotnicy. Ta z kolei składa nektar w komórce plastra i wykonuje wszystkie czynności niezbędne do przekształcenia go w miód.

3 Pszczelarz zbiera miód

Ogrzanym ostrzem ścina wosk, który w każdej ramce zasklepia komórki plastra. Następnie wkłada ramki do miodarki i odwirowuje miód, wykorzystując działanie siły odśrodkowej.

4 Miód wlewa się do słoików lub mniejszych opakowań

Etykietki na słoikach informują, z jakich roślin pochodził nektar. Jeżeli słoik jest przezroczysty, można ocenić jakość miodu po jego barwie.

5 Miód jest bardzo zdrowy!

Miód jest łatwo przyswajany przez organizm i szybko przetwarzany na energię. Pozytywnie wpływa na gojenie oparzeń i różnego rodzaju ran.