Podpatrywanie ptaków — fascynujące hobby dla każdego?

„Życie obserwatora ptaków to nie kończący się ciąg niespodzianek” (W. H. Hudson, The Book of a Naturalist).

NAD zatoką Kosi w RPA, w pobliżu granicy z Mozambikiem, Keith, Evelyn, Jannie i ich przewodnik przewędrowali ponad 20 kilometrów, aby zobaczyć pewnego ptaka. Ale za to jakiego! Szukali palmojada — dużego biało-czarnego sępa o czerwonej skórze wokół oczu. Jego pokarm stanowią martwe ryby i owoce palmy oleistej.

Keith opowiada: „Po długiej wędrówce wracaliśmy rozczarowani, że udało nam się zobaczyć tylko jednego, i to z daleka, w locie. Co zastaliśmy po przybyciu do obozu? Na palmie nad naszymi głowami siedziały trzy palmojady! Pozostały z nami jakieś pół godziny, a następnie poderwały się do lotu, racząc nas wspaniałym widokiem swych rozpostartych skrzydeł. Tego samego dnia po raz pierwszy ujrzeliśmy też sowę rybiarkę. Tak, tak, sowę, która łapie ryby!”

Przygoda dla każdego

Na całym świecie podglądanie i słuchanie ptaków to prawdziwa przyjemność. Jest ich ponad 9600 gatunków, toteż każdy uważny obserwator znajdzie coś dla siebie. Kogóż nie poruszy błysk barwnego upierzenia kolibra lub zimorodka w locie? Któż się nie zatrzyma, urzeczony koncertem przedrzeźniacza, słowika lub australijskiego lirogona wspaniałego bądź też charakterystycznym kukaniem kukułki czy melodyjnym bulgotaniem wrońca australijskiego?

Podpatrywanie ptaków (czyli ornitologia amatorska) to obserwowanie ich w naturalnym środowisku dla przyjemności. Od ciebie zależy, w jakim stopniu oddasz się temu zajęciu. Być może nie masz ochoty brnąć przez mokradła ani wspinać się po górskich zboczach, by wyśledzić rzadkie ptaki. Jednakże wiele ludzi znajduje przyjemność i odprężenie w obserwacjach prowadzonych we własnym ogrodzie czy w okolicy. Wielu wabi ptaki, wystawiając dla nich wodę i karmniki. Takie hobby z roku na rok ma coraz więcej entuzjastów. Kolejne osoby przekonują się, że jest warte wysiłku.

Skąd ta popularność?

Jak czytamy w książce Steve’a H. Murdocka An America Challenged (Wyzwanie rzucone Ameryce), w latach 1990-2050 rzesze obserwatorów ptaków zapewne będą rosnąć szybciej niż liczba ludności USA. Czasopismo New Scientist donosiło, iż „w Indiach coraz więcej ludzi zajmuje się śledzeniem owych pierzastych dwunożnych stworzeń”. A Gordon Holtshausen, prezes komisji zajmującej się publikacjami na temat awifauny RPA, uważa, że „w Republice Południowej Afryki (...) książki [o ptakach] zajmują drugie miejsce po Biblii”.

Kiedy raz spojrzysz na ptaka oczyma obserwatora entuzjasty, ornitologia amatorska na pewno cię wciągnie! Podpatrywanie ptaków jest zaraźliwe. Może stanowić niedrogą rozrywkę, która skłania do zażywania świeżego powietrza i rozwija umysł. Ma w sobie urok bezkrwawego polowania. Sztukę tę szybko opanowują zarówno dorośli, jak i dzieci, toteż można ją uprawiać w gronie rodziny lub przyjaciół, a nawet samotnie. Obserwowanie ptaków to pożyteczny i zdrowy sposób spędzania wolnego czasu — i nie jest uzależnione od pory roku ani od miejsca.

Podstawy obserwowania

Czy zdarza ci się, że zobaczysz jakiegoś ptaka i zastanawiasz się nad jego nazwą? Dużą satysfakcję daje nauczenie się rozpoznawania nie tylko okazałych orłów, pawi i łabędzi, lecz także trudniej zauważalnych lelków i piaskowników. A są jeszcze podobne z wyglądu piaskowce, lasówki o upierzeniu w kolorach jesieni oraz całe mnóstwo pokrewnych gatunków.a

Abyś mógł je rozpoznać, będzie ci potrzebny przewodnik do oznaczania ptaków zamieszkujących twój kraj lub region. Jest to kieszonkowa książeczka zawierająca ilustracje i opisy samca i samiczki każdego gatunku. W bardziej szczegółowych publikacjach zamieszcza się też informacje na temat upierzenia młodych osobników oraz sezonowej zmiany szaty.

Co jeszcze przyda się początkującemu obserwatorowi? Czym dla rybaka wędka lub sieć, tym dla podglądacza ptaków dobra lornetka. Będziesz zdumiony szczegółami, jakie dostrzeżesz, oglądając przez nią ptaki zamieszkujące okolicę. Na przykład w Afryce trudno nie zauważyć potężnego hipopotama. Ale bez lornetki pewnie nie zobaczysz małego bąkojada czerwonodziobego, który uczepiwszy się grzbietu zwierzęcia, wyjada pasożyty.

Nie wszystkie lornetki nadają się do podpatrywania ptaków, a przydatność poszczególnych modeli najlepiej sprawdzić w praktyce. Amatorzy ornitologii najchętniej sięgają po typ o parametrach 7 x 42 oraz 8 x 40. Pierwsza liczba oznacza wielkość powiększenia, a druga — średnicę obiektywu podaną w milimetrach. Przewodnik wydany przez National Geographic wyjaśnia, że lornetka „zazwyczaj ma najlepszą jasność, gdy stosunek powiększenia do wielkości obiektywu wynosi 1 do 5” (Field Guide to the Birds of North America). Daje się wtedy rozróżnić kolory nawet w słabym świetle. Stąd lornetka o silniejszym powiększeniu niekoniecznie musi być lepsza. Chodzi przede wszystkim o ostrość obrazu.

Gdzie zacząć? W najbliższym otoczeniu

Poznanie ptaków z sąsiedztwa stanowi świetne przygotowanie do wypraw w poszukiwaniu ptaków mniej znanych i trudniej zauważalnych. Czy wiesz, jakie gatunki są stałymi bywalcami okolic twego domu? Które widzisz tylko w locie — być może w drodze nad pobliskie jezioro czy mokradło — zupełnie jakby nigdy nie przysiadały? Jakie ptaki wędrowne przelatują tamtędy trasą swych sezonowych podróży? Christopher Leahy w książce The Birdwatcher’s Companion (Przewodnik obserwatora ptaków) napisał: „W Ameryce Północnej [loty migracyjne] odbywa jakieś 80 procent z około 645 gatunków gniazdujących tam ptaków”.

Może niektórzy z tych wędrowców robią sobie przystanek w pobliżu twego domu, by odpocząć i nabrać nowych sił. W pewnych okolicach zapaleni podglądacze zaobserwowali ponad 210 gatunków ptaków, nie opuszczając własnego podwórka! Ciekawe i pouczające może się okazać robienie notatek, w których każdego roku zaznaczysz datę pierwszego i ostatniego pojawienia się osobników danego gatunku.

Jak podpatrywać ptaki

Z lornetką na szyi i przewodnikiem w kieszeni jesteś gotów do wyprawy w dalsze okolice. W parkach i rezerwatach przyrody często można otrzymać wykazy ptaków. Zawierają one zwykle informacje o tym, w jakiej porze roku pojawiają się tam dane gatunki i jakie jest prawdopodobieństwo ich napotkania. Taki opis przydaje się do sprawdzenia tego, co zobaczyłeś. Jeżeli ptak, którego twoim zdaniem właśnie widziałeś, zalicza się do rzadkich, warto dokładnie przeanalizować swe odkrycie, zwłaszcza gdy jesteś początkującym obserwatorem (patrz ramka „Podstawy oznaczania”). Jeśli natomiast figuruje on w spisie jako gatunek pospolity, to najprawdopodobniej rozpoznałeś go prawidłowo.

Zaopatrz się zawczasu w mapę z zaznaczonymi szlakami migracji i rodzajami siedlisk, jakie napotkasz. Tam, gdzie sąsiadują ze sobą dwa siedliska lub więcej, zwykle występuje też większe bogactwo awifauny. Bez względu na to, czy pozostajesz w jednym miejscu, czy też je zmieniasz, staraj się wtopić w otoczenie i czekaj, aż ptaki się do ciebie zbliżą. Bądź cierpliwy.

W niektórych stronach amatorzy podglądania ptaków mogą pod określonym numerem telefonicznym uzyskać informacje o najnowszych interesujących obserwacjach poczynionych na tym terenie.

Wcześniejsze przygotowanie popłaca

Wyśledzenie wybranych ptaków daje dużo zadowolenia, ale warto wcześniej nieco poczytać na temat tych, które chciałbyś zobaczyć. Jeżeli przebywasz w jednym z krajów karaibskich, może postanowiłeś odnaleźć płaskodzióbka — kubańskiego, portorykańskiego lub jamajskiego. Jest to maleńki, krępy ptaszek, który ze względu na jaskrawe zielono-czerwone upierzenie przypomina klejnot. W książce Guide to The Birds of Puerto Rico and the Virgin Islands (Przewodnik do oznaczania ptaków Portoryko i Wysp Dziewiczych) Herbert Raffaele pisze, że „trudno go zobaczyć, ale często się go słyszy”. Płaskodzióbki kubańskie są znane ze swej żarłoczności i szybkości, z jaką karmią pisklęta. Po opisie ich zwyczajów żywieniowych Raffaele radzi: „Często udaje się je zwabić, uderzając kamieniem o kamień”.

Może zechcesz wybrać się na wędrówkę przyrodniczą w takim czasie, by zobaczyć określony epizod z życia danego gatunku, na przykład niezwykłe ewolucje powietrzne, które wykonuje wczesną wiosną pewna słonka. Albo tłumny zlot bocianów białych w Gibraltarze lub nad Bosforem, przygotowujących się do jesiennej wyprawy do Afryki. Albo też migracyjny przelot ptaków nad Izraelem.

Co prawda szukanie rzadkiego ptaka nie przypomina zwiedzania zabytków, o których wiesz, że zawsze będą na miejscu. Ptaki ciągle się przemieszczają. Są pełne życia. Zaskakują też swą rozmaitością. Ale wysiłek i czas włożony w ich tropienie naprawdę się opłaca!

Wszystko to czyni z obserwowania ptaków fascynującą przygodę. Mimo obmyślonego planu działania może się jednak okazać, że ptaki nie pojawią się tam, gdzie się ich spodziewasz — albo nie będą to te, o które ci chodziło. Ale któż przewidzi, jakie inne niespodziewane odkrycia cię czekają? Jednego możesz być pewny — ptaki nigdy cię nie rozczarują. Bądź tylko cierpliwy. Udanych obserwacji! I nie zapominaj o Projektancie tych stworzeń! (Rodzaju 1:20; 2:19; Hioba 39:13-18, 27-29).

[Przypis]

[Ramka na stronie 26]

Podstawy oznaczania

Kiedy po raz pierwszy widzisz jakiegoś nie znanego ci ptaka, odpowiedz sobie na kilka z poniższych pytań:

1. Jak jest ubarwiony — jednolicie, czy może ma pręgi, plamy lub cętki?

2. Gdzie go widziałeś — nad wodą, na moczarach, bagnach, na łące czy w lesie?

3. Jakiej jest wielkości? Porównaj go z jakimś znanym ci ptakiem — wróblem, rudzikiem, gołębiem lub jastrzębiem.

4. Jak się zachowuje? Ugania się za owadami, szybuje, kiwa ogonem, ma ogon zadarty czy opuszczony, a może spaceruje po ziemi?

5. Jak wygląda jego dziób — jeśli jest krótki, to czy spiczasty, czy też gruby, a może długi, wygięty bądź zakrzywiony?

Zwracając uwagę na te znaki charakterystyczne i sięgając do prostego przewodnika, nawet nowicjusz nauczy się rozpoznawać znane gatunki ptaków (Exhibit Guide, Merrill Creek Reservoir, New Jersey, USA).

[Prawa własności do ilustracji, strona 23]

Rysunki ptaków na stronach 23-27: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck

[Mapa i ilustracje na stronach 24, 25]

[Patrz publikacja]

ŚNIEŻYCA

Ameryka Północna

KOLIBER

Ameryka Północna i Centralna

SÓJKA BŁĘKITNA

Ameryka Północna

ARARAUNA

Ameryka Centralna i Południowa

BIELIK AMERYKAŃSKI

Ameryka Północna

KARDYNAŁ

Ameryka Północna i Centralna

PELIKAN

Obie Ameryki

ORZEŁ STEPOWY

Afryka, Azja

TUKAN

Ameryka Południowa

IBIS SZKARŁATNY

Ameryka Południowa

MEWA BIAŁOPRĘGA

Obie Ameryki

CZAPLA BIAŁA

Cały świat

ZIĘBA

Europa, Afryka Północna

MANDARYNKA

Chiny

BOCIAN BIAŁY

Europa, Afryka, Azja

FLAMING

Tropiki

ŻURAW KORONIASTY

Afryka

AMADYNA WSPANIAŁA

Australia

KUKABURA

Australia

PAW

Cały świat

STRUŚ

Afryka

ROZELLA

Australia

[Prawa własności]

U.S. Fish and Wildlife Service, Washington, D.C./​Glen Smart

Dzięki uprzejmości Green Chimney’s Farm

Dzięki uprzejmości San Diego Wild Animal Park

Mapa: The Complete Encyclopedia of Illustration/​J. G. Heck

Dzięki uprzejmości San Diego Wild Animal Park