CYSTERNA

Sztuczny zbiornik, często podziemny i przeznaczony zwykle do przechowywania wody. W odróżnieniu od studni, które kopano, by uzyskać dostęp do naturalnej wody podziemnej, cysterny na ogół służyły do zbierania i przechowywania wody deszczowej lub wypływającej ze źródła. Nie były to zbiorniki otwarte, jak sadzawki; na ogół przykrywano je od góry. Hebrajskie słowo bor, tłumaczone na „cysterna”, czasami oddano jako „dół na wodę”, zwłaszcza gdy kontekst wskazuje, iż akurat był on pusty (Rdz 37:20-29; 2Sm 23:20), „więzienny dół”, gdy był używany w takim celu (Rdz 40:15), lub jako „dół”, gdy występuje w kontekście „Szeolu” (Ps 30:3; Prz 1:12; Eze 31:14, 16).

W Ziemi Obiecanej cysterny odgrywały ważną rolę. Niejednokrotnie stanowiły jedyny sposób na zapewnienie sobie wystarczającej ilości wody, gdyż w tym górzystym kraju nie było wielu studni i źródeł, a te, które istniały, często wysychały pod koniec lata. Sztucznie wykonane cysterny pozwalały na budowanie osiedli nawet na terenach, gdzie brakowało wody, np. w Negebie. Jehowa obiecał swemu ludowi, że po wkroczeniu do Ziemi Obiecanej znajdzie tam gotowe cysterny (Pwt 6:10, 11; Neh 9:25). O królu Uzzjaszu powiedziano, że w całej Judzie „wykuł wiele cystern” (2Kn 26:1, 10). Od północnej Galilei po Negeb istniało dosłownie tysiące cystern, a na niektórych terenach było ich wyjątkowo dużo. Jak się wydaje, każda rodzina pragnęła mieć własną cysternę; było tak nawet wśród Moabitów. Na steli Meszy, pochodzącej z X w. p.n.e., znaleziono następujące słowa tego moabskiego króla: „I nie było żadnej cysterny w obrębie miasta Qarhoh, a więc rzekłem do wszystkich ludzi: ‚Niech każdy z was zrobi sobie cysternę w swoim domu!’” (J. A. Thompson, Biblia i archeologia, tłum. A. i K. Komorniccy, Warszawa 1965, s. 88). Sancherib próbował namówić mieszkańców Jerozolimy do poddania się, obiecując im, że będą mogli pić „każdy wodę z własnej cysterny” (2Kl 18:31; Iz 36:16).

Takie zbiorniki najczęściej wykuwano w skale. Jeśli skała była lita i niepopękana, nie było problemu ze szczelnością. Na znacznej części Palestyny powszechnie występuje jednak porowaty wapień. W wykutych w nim cysternach trzeba było uszczelniać wewnętrzne ściany tynkiem. Cysterny wykopywane w ziemi wykładano od środka cegłami lub kamieniami, a potem tynkowano. Zbiorniki te miały na ogół kształt gruszki — były szerokie u dołu i zwężały się ku górze; czasami górny otwór miał tylko ok. pół metra średnicy. Kiedy na cysterny wykorzystywano naturalne jaskinie lub powiększone pieczary, sklepienie podtrzymywały zachowane skalne kolumny albo budowano w tym celu wewnętrzne łuki, jak np. w niektórych cysternach odkrytych w Negebie. Wodę deszczową do takiego podziemnego zbiornika doprowadzały kanały wykonane na zboczu wzgórza.

W Kaznodziei 12:6 wspomniano o „kole do czerpania wody z cysterny”, ale na ogół wodę wydobywano za pomocą dzbana zawieszonego na sznurze. Takie naczynie czasami ulegało rozbiciu, o czym świadczą fragmenty ceramiki znalezione na dnie większości cystern. Wiele z nich jest też częściowo wypełnionych piaskiem, co w pewnej mierze wynika ze starodawnego zwyczaju wrzucania ziemi do stojącej lub brudnej wody, żeby zanieczyszczenia opadły na dno. Otwór zbiornika przykrywano, co do jakiegoś stopnia chroniło wodę przed zanieczyszczeniem i zabezpieczało przed wpadnięciem do cysterny ludzi lub zwierząt. Gdyby przypadkowo znalazła się w niej padlina, woda nie stawała się ceremonialnie nieczysta, chociaż za nieczystego uważano tego, kto wyciągał padlinę (Wj 21:33; Kpł 11:35, 36). Poza tym przykrycie cysterny pomagało zachować niższą temperaturę wody i zmniejszało straty spowodowane parowaniem (Jer 6:7). Niektóre duże cysterny miały po kilka otworów do czerpania wody. Do wielkich, głęboko położonych cystern prowadziły schody, o długości nawet 30 lub więcej metrów.

Inne zastosowania. Cysterny wykorzystywano też czasem do innych celów niż przechowywanie wody. Jeśli znajdowały się na suchym terenie i były zabezpieczone przed wilgocią, szczurami i owadami, dobrze nadawały się do przechowywania zboża; można je również było łatwo zamaskować przed złodziejami. Niektóre cysterny znalezione w okolicach, gdzie brak naturalnych źródeł wody, najwyraźniej wybudowano jako spichlerze. Pusta cysterna mogła też służyć jako więzienie (Za 9:11). Bracia wrzucili Józefa do takiego dołu na wodę (Rdz 37:20-24), a później w Egipcie trafił on od więziennego dołu (dosł. „cysterny”) (Rdz 40:15, przyp. w NW; 41:14). Dziesiąta plaga zesłana na Egipt dotknęła nawet „pierworodnego potomka jeńca, który był w więziennym dole [dosł. „w domu cysterny”]” (Wj 12:29). Jeremiasza uwięziono w „domu cysterny”, a potem wrzucono do błotnistego dołu (Jer 37:16; 38:6-13). Uciekając przed Filistynami, niektórzy Izraelici chowali się w cysternach; pewnego razu wielka cysterna Asy stała się grobowcem dla 70 ciał (1Sm 13:6; Jer 41:4-9). Jako obiekty trwałe, cysterny stanowiły nieraz punkty orientacyjne (1Sm 19:22; 2Sm 3:26; 2Kl 10:14).

Znaczenie przenośne. W dwóch ciekawych fragmentach słowa „cysterna” użyto w znaczeniu przenośnym. Jehowa powiedział, że ludzie, którzy Go opuścili, szukając ochrony gdzie indziej, porzucili „źródło wody żywej, by wykuć sobie cysterny, popękane cysterny, które nie mogą zatrzymać wody” (Jer 2:13, 18). A Salomon zachęcał do wierności małżeńskiej słowami: „Pij wodę z własnej cysterny” (Prz 5:15).