Co oznacza zasada „oko za oko”?

Biblijna odpowiedź

Zasada „oko za oko” wchodziła w skład Prawa, które Bóg dał starożytnemu Izraelowi za pośrednictwem Mojżesza. Jezus zacytował ją w swoim Kazaniu na Górze (Mateusza 5:38; Wyjścia 21:24, 25; Powtórzonego Prawa 19:21). Oznaczała ona, że kara wymierzana winowajcy powinna być adekwatna do popełnionego przez niego przestępstwaa.

Zasadę tę stosowano wtedy, gdy ktoś celowo wyrządził komuś krzywdę. W takim wypadku Prawo Mojżeszowe nakazywało: „Złamanie za złamanie, oko za oko, ząb za ząb; takie samo uszkodzenie, jakie spowodował u tego człowieka, należy spowodować u niego” (Kapłańska 24:20).

Jaki był cel zasady „oko za oko”?

Zasada „oko za oko” nie upoważniała do dokonywania samosądu. Pomagała raczej wyznaczonym sędziom wymierzyć karę adekwatną do czynu — ani zbyt surową, ani zbyt łagodną.

Zasada ta miała powstrzymywać od celowego krzywdzenia drugich czy nawet planowania tego. W Prawie Mojżeszowym czytamy: „Pozostali [ci, którzy zobaczą sprawiedliwe wymierzenie kary] usłyszą to i będą się bać, i już nigdy nie dopuszczą się pośród ciebie żadnego takiego zła” (Powtórzonego Prawa 19:20).

Czy zasada „oko za oko” obowiązuje chrześcijan?

Nie. Była ona częścią Prawa Mojżeszowego, które zostało zniesione z chwilą ofiarnej śmierci Jezusa (Rzymian 10:4).

Tak czy inaczej, zasada ta daje wgląd w sposób myślenia Boga. Na przykład świadczy o tym, że On bardzo ceni sprawiedliwość (Psalm 89:14). Pokazuje też, jakie są Jego normy sprawiedliwości — że winowajca powinien być ukarany „w odpowiedniej mierze” (Jeremiasza 30:11).

Błędne poglądy na temat zasady „oko za oko”

Błędny pogląd: Zasada „oko za oko” była zbyt surowa.

Prawda: Zasada ta nie upoważniała do bezdusznego, okrutnego egzekwowania sprawiedliwości. Kiedy właściwie ją stosowano, wyznaczeni sędziowie najpierw badali okoliczności wykroczenia i ustalali, na ile było ono umyślne, a dopiero potem wydawali wyrok (Wyjścia 21:28-30; Liczb 35:22-25). Zasada „oko za oko” powstrzymywała przed popadaniem w skrajności.

Błędny pogląd: Zasada „oko za oko” napędzała błędne koło zemsty.

Prawda: W samym Prawie Mojżeszowym znajdujemy słowa: „Nie wolno ci wywierać pomsty ani żywić urazy do synów swego ludu” (Kapłańska 19:18). Prawo nie dawało przyzwolenia na osobistą zemstę, ale zachęcało, żeby polegać na Bogu oraz ustalonym przez Niego systemie prawnym, który służył do egzekwowania sprawiedliwości (Powtórzonego Prawa 32:35).

Jezus prostuje błędny pogląd

Jezus wiedział, że niektórzy błędnie rozumieli zasadę „oko za oko”. Dlatego sprostował ich pogląd, mówiąc: „Słyszeliście, że powiedziano: ‚Oko za oko i ząb za ząb’. Ja jednak wam mówię: Nie stawiajcie oporu niegodziwemu; ale temu, kto cię uderzy w prawy policzek, nadstaw i drugi” (Mateusza 5:38, 39).

Zwróćmy uwagę na sformułowanie: „Słyszeliście, że powiedziano”. Jezus najwyraźniej nawiązał do nauk pewnych przywódców religijnych, którzy popierali wywieranie zemsty. Biblista Adam Clarke zauważył: „Wygląda na to, że Żydzi zaczęli wykorzystywać ten przepis [„oko za oko”] (...) do załatwiania osobistych porachunków i brania odwetu za doznane krzywdy”. Zachęcając do mściwości, przywódcy religijni wypaczali cel Prawa danego przez Boga (Marka 7:13).

W przeciwieństwie do nich Jezus podkreślał, że podstawą Prawa Bożego jest miłość. Powiedział: „‚Masz miłować Jehowę, twojego Boga (...)’. To jest największe i pierwsze przykazanie. Drugie, podobne do tego, jest to: ‚Masz miłować swego bliźniego jak samego siebie’. Na tych dwóch przykazaniach całe Prawo zawisło, a także Prorocy” (Mateusza 22:37-40). Jezus uczył, że to właśnie miłość, a nie mściwość, ma wyróżniać jego prawdziwych naśladowców (Jana 13:34, 35).

a Przepis ten, czasem określany łacińskim terminem lex talionis, obowiązywał też w wielu innych starożytnych społeczeństwach.