Kaunda Mwahu Apwal en Diar nan Sampah
Ohl emen kin wia soun nting pwuhk en wadawad oh pil kin ntingihdi lokaia lingan (poet). E kin ahneki koapworopwor laud me soahng mwahu kan pahn mie ni ahnsou kohkohdo. Sounpahr 90 samwalahro, e medemedewe me pahn mie wasa ieu me “madamadau pahn saledek oh sohte kamasapwehk oh aramas pahn ahneki koapworopwor mwahu; loalokong pahn sohte pweine; oh sampah sohte pahn pwalpeseng ohng wehi tohto; oh aramas akan kin koasoi mehlel, oh aramas akan arail doadoahk sohte pahn mwahl oh pahn mwamwahu oh unsekla.”
SOUN NTING menet eri kasalehda koapworopwor me dene ehu rahn ah wehi oh pil wehin sampah koaros pahn mih nan irair mwahu wet. Ma soun nting menet me alehdi “Nobel Prize” momour lel rahnwet, e pahn inenen pahtoula. Edetehn mie soangen kekeirada laud oh loalokong kapw akan me miehier, sampah kin wie dondolpeseng ong wiahla ehuehu mwutumwut en aramas tikitik kan. Oh kasikpen ahnsou kohkohdo ong aramas inenen suwedla.
Ni arail idek rehn sou mwet men dahme moromor wiahkinteieu laudkihla nanpwungen wehi kan nan sampah, e koasoia me ehu kahrepe. E koasoia: “Pwehki kaundahn aramas kin suwed.” Nan nein soupoad Jonathan Glover nah pwuhk me oaralap koasoia Humanity—A Moral History of the Twentieth Century, e ntingihdi soangen madamadauohte ni a koasoia: “Kamalahn keinek kan kaidehn mehkot me pein wiahkinteieu kohda, e kin kohsang ni pilahn en irail akan me kin men kaunda meteikan.”
Ni ahnsou me mahwen wiawi nan 1990 samwa nan wasakis me mahs adaneki Yugoslavia, lih emen me sounwia nuhs ntingihdi: “Kitail kin kousoanpene mwahu erein pahr ngeder oh met e suwedlahr oh ekeite kemekemehla nein ekei seri. Dahme wiewiawihong kitail?”
Mwail kid kei sang Iurop oh Aperika iei wehi ehu me ede India, wasa me soun nting pwuhk emen mih ie me kitail wadekehr nin tepio. Nan ehu kasukuhl me oaralap koasoia: “India Kak Wiewiahte Wehi ieu?,” soun nting Pranay Gupte ntingihdi: ‘Persent 70 samwa en tohn India me pwulopwul sang sounpahr 30, ahpw sohte sounkaweid akan me kin wia mehn kahlemeng mwahu ong irail.’
Nan ekei sahpw, sounkaweid akan kin pein sepweilidihsang arail pwukoa kan pwehki arail kasapwungehla koasoandi oh paien wehi. Ni soangsoangen ahl tohto kan, sampah pwon lelohngehr apwal en diar aramas en wia kaunpen wehi. Irail pwukat kamehlelehda mahsen akan en emen soukohp me mour sounpahr 2,600 samwalahr oko. E mahsanih: “Ohng aramas emen pohn sampah, ah ahl akan kaidehn pein ah. Kaidehn pein ahn aramas emen me kin alialu en kaweid a ewen kahk kan.”—Seremaia 10:23.
Eri, mie ahl en pitsang irair apwal me kipe sampah nan ahnsou wet? Ihs me kak kahluwa aramas lahng irair en sampah ieu me aramas sohte pahn pingiping, masepwehk, oh wasa me loalokong mehlel sohte pahn mie pweine oh pahn kadirehla wasa koaros, oh aramas akan pahn kekeirada pwehn imwikihla unsekla?
[Kilel Credit Line nan Pali 3]
Fatmir Boshnjaku