“Mahwen Me Pahn Kaimwisekala Mahwen Koaros”
‘I inoukihong kumwail me iei kaimwisekpen mahwen en met—ih mahwen en met me pahn kaimwisekala mahwen koaros.’—WOODROW WILSON, PRESIDENT en U.S (sang pahr 1913 lel 1921).
IH UWEN laud en koapworopwor me kaunen sampah menet kin kasikasik ni imwilahn Mahwen Keieu en sampah, sounpar 90 samwalahro. Uwen suwed en mahwen lap en sampah wet me kahrehda irail akan me kana nan mahwen wet kin men—oh pil kin anahne—kamehlele me arail tounmetei laud kin wahdo kamwahu poatopoat kan. Ahpw mahwen en aramas sohte kin kalapw kamwahwihala kahpwal kan, oh sohte mwahn kin katokehdi mahwen, me iei tiahk ehu me aramas kin ahnlahr wia.
Sounpar 20 te mwurin President Wilson wiahda eh inou karuwaru wet, a mahwen keriau en sampah pa tepida. Mahwen wet kahrehda me mehla tohtohsang oh wasa ohla laudsang Mahwen Keieu en sampah. Erein sounpar rieisek, arail kekeirda ni palien wiahda kepwe kan kahrehiong aramas en pil kalaudehla arail ese wiahda dipwisoun mahwen me kin kak kemehla aramas tohtohie nan ahnsoutehkis. Ni ahnsou me mahwen keriau kereniong imwisekla, kaunen sampah kan wehwehkidahr me kasikpen me mahwen pahn kak pwurehng wiawi kin laudsang mahs.
Nan 1945, Kaunen sounpei en U.S. me adaneki Douglas MacArthur pakairki: “Ihte atail ahnsoun katokehdi mahwen en met. Ma kitail sohte wiahda ehu koasoandi me pahn mwahusang oh pwung sang met, eri Armakedon pahn wiawi.”
Kaunen sounpei menet kin wehwehki dahme pakudang kehlail riauo wiahiongehr kahnimw en Nagasaki oh Hiroshima ni imwin mahwen keriau en sampah. Uwen kamasepwehk en kahpwal me wiawi ong kahnimw riau wet nan Sapan iei me kahrehda ohl menet en kihong ehu wehwe kapw ong lepin lokaiao “Armakedon”—dene mahwen en nuklier me pahn karoangehla oh pahn kahrehda kamwomwala laud ong koasoandien aramas pohn sampah.
Aramas kin pwunpwunodekihte ma mahwen en nuklier me pahn kahrehda kasohrala inenen laud wet pahn kak wiawi. Sang pahr 1960 samwa, irail kaun en sampah kan wiahdahr koasoandi ehu me kin pid pahrekpene en dipwisou en mahwen me re naineki kin kahrehda ren sohte mahwenpene pwe met pahn wehwehki me pali koaros pahn sohrala. En kaun pwukat mehn akadei iei en naineki uwen tohto en pakudang oh elen doadoahngki pakudang pwukat pwehn kak kasohrala persent 25 en aramas kan nan wehi me re imwintihtiong oh kauwehla persent 50 en ahn imwintihti kan koahiek oh palien kekeirda pai en wehi—oh met pahn kin wiawi mendahkihte ma mehnia pali me tepin kahrehda mahweno en wiawi. Pali laud en aramas sohte kin nsenamwahuki soangen elen kolokol meleilei wet nanpwungen wehi kan en sampah.
Rahnpwukat, kepwehn mahwen en nuklier kin wia tohtohlahte oh kisin mahwen kan kin wiewiawihte oh kin kahrehda mehlahn me tohtohie. Keper en mahwen en nuklier kamasepwehk kin mihmihte rehn aramas. Mendahkihte en aramas kin inengieng kilang imwilahn mahwen, ahpw me malaulaute me kin kamehlele me mahwen ieu de ehu soangen koasoandi me pahn kak katokehdi met.
Mendahki met, Paipel kin kawehwehda duwen mahwen tohrohr ehu me pahn kaimwisekala soangen mahwen koaros. E kin kahdaneki mahwen wet “Armakedon”—lepin lokaia ohte me aramas kin kalapw doadoahngki ong mahwen kamasepwehk en nuklier. Iaduwen Armakedon e pahn kak uhdahn kaimwisekala mahwen? Artikel mwurin met pahn sapengla peidek wet.
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 3]
DTRA Kilel