Iren Sawas kan ong Doaropwehn Kasukuhl ong Mihting en Mour oh Kalohk
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
MAY 1-7
SOAHNG KESEMPWAL KAN SANG MAHSEN EN KOHT | 2 KRONIKEL 17-19
“Kilengwohng Meteikan Duwehte Siohwa”
Ke Pahn Kapwaiada ni Mohngiong Unsek Dahme Ntingdier?
7 Met kitail pahn koasoiapene mehn kahlemeng en nein Asa pwutako Seosopat. E ahneki irair kaselel tohto me kin kaperenda Siohwa. Oh ni eh kin koapworopworki Koht, Seosopat kin wiahda me mwahu tohto. Ahpw, e pil wiahda pilipil sapwung kan. Karasepe, e koasoanehdi me nah pwutako en pwoudikihda nein nanmwarki suwedo, Eihap, nah serepein. Mwuhr, mendahki kehkehlik me soukohp Maikaia ndaiong, Seosopat iangala Eihap oh mahweniong mehn Siria ko. Nan mahweno, mehn Siria ko kereniong kemehla Seosopat. (2 Kron. 18:1-32) Ni ahnsou me e pwurala Serusalem, soukohp Sehu idek reh: “Komwi kupwukupwure me tiahk mwahu ehu sewesehda me suwed akan oh uhpalihki me kin kailongki KAUN-O?”—Wadek 2 Kronikel 19:1-3.
Doudouloale Sapwellimen Siohwa Limpoak Poatopoat
8 Siohwa kupwurki kitail en esehla ih nin duwen emen me kin poakohng kitail oh ketin pohnsehsehla atail soh unsek. E kin ketin rapahki soahng mwahu kan rehtail. (2 Kron. 16:9) Karasepe, e ketin wia met ong Nanmwarki Seosopat en Suda. Ehu pak, Seosopat wiahda pilipil sapwung oh iang Nanmwarki Eihap kohla nan mahwen laud ehu pwehn kapwurehdo Ramod nan Kilead sang Siria. Soukohp likamw 400 kamehlelehiong Eihap me e pahn pweida, ahpw sapwellimen Siohwa soukohp Maikaia kohpada me Eihap pahn uhdahn lohdi. Eihap mehla nan mahweno oh Seosopat kereniong mehla. Ni Seosopat eh pwurala Serusalem, e ale peneu pwehki e iang utung Eihap kohla mahwen. Mendahki met, Sehu, nein soukohp Ananai nah pwutak, ndaiong Seosopat: “Mie mehkot rehmwi me mwahu.”—2 Kron. 18:4, 5, 18-22, 33, 34; 19:1-3.
9 Sounpar kei mwowe, Seosopat kehkehlikihong soupeidi kan, mehn Lipai kan, oh samworo kan ren seiloakla nan kahnimw kan en Suda pwehn padahkihong towe kan duwen sapwellimen Siohwa Kosonned kan. Kalohk wet uhdahn pweida kahrehda aramas en wehi kan me kapilpene Suda tepida lemmwiki Siohwa. (2 Kron. 17:3-10) Ei, mendahki Seosopat wiahda mwekid pweipwei ehu, Siohwa sohte ketin pohnsehsehla soahng mwahu kan me e wiadahr. Koasoi en Paipel wet katamankihong kitail me mendahki atail soh unsek, Siohwa pahn ketin poakohng kitail ma kitail kin ni mohngiong unsek rapahki en kaperenda ih.
Ire Kesempwal kan
Papah Siohwa ni Mohngiong Unsek!
10 Seosopat “duwehte seme Asa nanmwarkien mwowe.” (2 Kron. 20:31, 32) Ia duwe? Duwehte semeo, Seosopat kin kangoange aramas ako en pousehlahte kaudokiong Siohwa. E poaronehla ohl kei ong kahnimw kan en Suda pwehn padahkih aramas ako sang “pwuhken Kosonned en KAUN-O.” (2 Kron. 17:7-10) E pil kohla wasa kan ni paliepeng en wehin Israel, ni sahpw nahnahn Epraim, “pwehn pwurehng kapwuredohng aramas akan rehn KAUN-O.” (2 Kron. 19:4) Seosopat wia nanmwarki men me kin nantihong papah Siohwa ni mohngiong unsek.—2 Kron. 22:9.
11 Rahnwet, Siohwa kupwurki aramas koaros nin sampah en sukuhlki duwen ih, oh kitail koaros kak iang doadoahk wet. Ia duwe, omw mehn akadei iei en iang doadoahk wet nan sounpwong koaros? Ke men padahkihong aramas akan duwen Paipel pwe irail en pil kak tepida kaudokiong Siohwa? Ke kin kapakapki met? Ma ke nantihong wia met, Siohwa kak ketin seweseiuk en tepida onop Paipel rehn emen. Ke pahn men onop rehn emen mehnda ma ke anahne tounmeteikihla omw ahnsou? Oh duwehte Seosopat eh song en sewese meteikan en tepida pwurehng papah Siohwa, kitail kak song en sewese irail kan me sohla iang kalohk oh mihting kan. Patehng met, elder kan nan mwomwohdiso kin koasoanehdi en mwemweitla oh sewese me piskenla kan sang mwomwohdiso me ele kesehlahr arail wiewiahn dihp.
MAY 8-14
SOAHNG KESEMPWAL KAN SANG MAHSEN EN KOHT | 2 KRONIKEL 20-21
“Koapworopworki [Siohwa] Amwail Koht”
Ehupene Dadaurete nan Sampah Mering Wet
8 Ni mwehin Nanmwarki Seosopat, pwihn en karis laud kehlail ehu kohkohdohng pwehn peiong sapwellimen Koht aramas akan. (2 Kron. 20:1, 2) Dahme mehn Israel kan wia ni ahnsou me imwintihti kamasepwehko kapilirailpene? Re likih Siohwa oh kapakapki sapwellime kaweid. (Wadek 2 Kronikel 20:3, 4.) Sohte mehn Israel men me kelehpwla oh pein song en rapahki kamwahupen eh kahpwalo, ahpw irail koaros kin miniminpene. Paipel mahsanih: “Ohl en Suda koaros, iangahki ar pwoud kan, oh neirail seri kan, iang uh wasao ni Tehnpas Sarawio.” (2 Kron. 20:13) Tohn wehio pwon, me pwulopwul oh me mah, likih Siohwa oh kapwaiada dahme re rong. Re miniminpene oh Siohwa ketin pere irail sang arail imwintihti kan. (2 Kron. 20:20-27) Met wia mehn kahlemeng mwahu ehu ong ia duwen sapwellimen Koht aramas akan ar kak pelianda uhwong kan nin duwen pwihn ehu.
Pwopwoud Kapw kan—Wiahki Amwail Papah Siohwa me Keieu Kesempwal nan Amwail Mour
7 Siohwa ketin doadoahngki mehn Lipaio me adaneki Sahasiel pwehn mahseniong Seosopat. Siohwa ketin mahsanih: “Kumwail pahn koasoaneikumwaildi oh awih; kumwail ahpw pahn patohwan duwen KAUN-O eh pahn ketikihong kumwail en powehdi.” (2 Kron. 20:13-17) Kaweid pwukat sohte kin wiawi nan mahwen! Kaweid pwukat kohsang rehn Siohwa, a kaidehn sang rehn aramas. Seosopat uhdahn likih eh Kohto oh peikiong kaweid ko. Ni ahnsou me ih oh nah aramas ako kohieilahng mahweniong imwintihti ko, Seosopat ndaiong sounkoul ko, me sohte wa tehtehn mahwen, en tiengla mwohn nah kariso, a kaidehn sounpei keieu koahiek ko. Siohwa ketin kapwaiada sapwellime inowo ong Seosopat. E ketin kalowehdi karis en imwintihtio.—2 Kron. 20:18-23.
Ire Kesempwal kan
it-1 1271 par. 1-2
Sehoram
Sehoram sohte kin idawehn ahl pwung me semeo Seosopat kin wia, pwehki eh pwoudo Adalaia kakete kamwakid ih ong me suwed. (2Na 8:18) Sehoram kemehla rie pwutak wenemen ko oh ekei kaunen Suda kan oh e pil kahrehiong nah aramas ako ren sohpeisang Siohwa oh sohpeilahng koht likamw akan. (2Kr 21:1-6, 11-14) Erein eh mwehio pwon, kin mie kahpwal nan wehio oh uhwong likin wehio. Keieu, Edom uhwongada; mwuri Lipna uhwongada Suda. (2Na 8:20-22) Soukohp Elaisa panawih Sehoram ni eh ntinglahng: “Pwehki irair pwukat, KAUN-O pahn ketin kaloke sapwellimomwi aramas akan, iangahki sapwellimomwi seri kan, omwi likend kan, oh kamwomwala omwi dipwisou kan.” E pil ndaiong Nanmwarki Sehoram, “Komwi pil pahn sapwellimankihla ehu luhmwuhmw en nan mwasahl me pahn lalaudla rahn koaros.”—2Kr 21:12-15.
Mepwukat koaros pweida. Siohwa ketin mweidohng mehn Arepia oh Pilisdia kan ren pedolong nan sahpwo oh wahsang en Sehoram pwoud ko oh nah pwutak ko. Ihte, Koht ketin mweidohng nein Sehoram pwutak keieu tikitiko, Sehoahas (me pil adaneki Ahasaia) en pitila, ahpw, met wiawi pwehki inoun Wehio me wiawihda ong Depit. “Mwurin mepwukat koaros eh pweidahr, KAUN-O ketikidohng [Sehoram] luhmwuhmw en nan mwasahl me medek mwuledek.” Sounpar riau mwuri mwasahle kan pwediei oh kedekedeo e mehla. En ohl suwed menet mour ahpw imwisekla oh “sohte me pahtoukihla eh pwoula.” E seridi nan Kahnimw en Depit “ahpw e sohte seridi nan sousoun nanmwarki kan.” Nah pwutako Ahasaia me wiliandi wiahla nanmwarki.—2Kr 21:7, 16-20; 22:1; 1Kr 3:10, 11.
MAY 15-21
SOAHNG KESEMPWAL KAN SANG MAHSEN EN KOHT | 2 KRONIKEL 22-24
“Siohwa Kin Ketin Katingih Wiewiahn Eimah”
w09 4/1 24 par. 1-2
Sehoas Kohkohsang Siohwa Pwehki Werek Suwed
MIE mehkot kamasepwehk ehu wiawi nan Serusalem, kahnimw me tehnpas en Koht mihmi ie. Nanmwarki Ahasaia ahpwtehn kamakamala. E pil apwal en medewehla dahme Adalaia, inen Ahasaia, wia mwurin mwo. E koasoanehdi nein Ahasaia seri ko, pein nein nah seri, ren kamakamala! Ke ese dahme kahrehda? Pwe en kak wiahla kaun a kaidehn emen irail.
Ahpw emen nein nein Adalaia pwutak seri pwelel Sehoas me pitila, oh eh nohno kahlapo sehse duwen met. Ke men ese dahme wiawi? Mie lih emen me seri pwelelo pahn nohnohki me adaneki Sehosihpa, ih me ekihla Sehoas nan tehnpas en Koht. E kak wia met pwehki eh pwoudo Sehoiada me wia Samworo Lapalap. Eri ira sawaspene pwe Sehoas en mihmi nan wasa me sohte keper.
w09 4/1 24 par. 3-5
Sehoas Kohkohsang Siohwa Pwehki Werek Suwed
Erein sounpar weneu, Sehoas ekiekla nan tehnpas sarawio. Wasao e sukuhlkihdi soahng koaros duwen Siohwa Koht oh sapwellime kosonned kan. Eri, ni ahnsou me Sehoas sounpar isuh, Sehoiada ahpw kasapwiladahng Sehoas nanmwarki. Ke men rong ia duwen Sehoiada eh wia met oh dahme wiawihong en Sehoas nohno kahlapo, Lih Nanmwarki suwed Adalaia?
Ni rir, Sehoiada ekerpene sounsilasil tohrohr kan me nanmwarki kan en Serusalem naineki ahnsowo. E ndaiong irail ia duwen ih oh eh pwoudo kapitala nein Nanmwarki Ahasaia seri pwelelo. Sehoiada eri kasalehiong sounsilasil ko Sehoas oh sounsilasil ko esehda me ih me ahneki pwuhng en kaun. Irail eri wiahda koasoandi ehu.
Sehoiada eri wahieido Sehoas oh kihdiong nihno pohn moangeo. Ni ahnsowo, “aramas ako ahpw lopwolopw oh weriwerki, ‘Nanmwarkio en ieias werei!’” Sounsilasil ko eri kapilpene Sehoas pwehn pere ih. Eri, ni Adalaia eh rongada ngilen peren wet, e ahpw tangeieila oh uhwongada. Ahpw sang ni ruwesen Sehoiada, sounsilasil ko kemehla Adalaia.—2 Nanmwarki 11:1-16.
it-1 379 par. 5
Seridi, Wasahn Seridi kan
Samworo Lapalap Sehoiada alehdi wahupen seridi nan “sousoun nanmwarki kan nan kahnimw en Depit,” ih kelehpw me sohte mi nan peneinei en nanmwarki me Paipel kasalehda me e alehdi soangen wahu wet.—2Kr 24:15, 16.
Ire Kesempwal kan
it-2 1223 par. 13
Sekaraia
12. Nein Samworo Lapalap Sehoiada pwutak. Mwurin Sehoiada eh mehla, Nanmwarki Sehoas sohpeisang kaudok mehlel oh kin rong kaweid sapwung kan a kaidehn sapwellimen Siohwa soukohp kan. Sekaraia, me pahn rianiki Sehoas (2Kr 22:11), kehkehlik kehlail ong aramas ako, ahpw re sohte koluhla oh re katehki takai nan kelen tehnpas sarawio. Ni Sekaraia eh pahn melahr, e nda: “KAUN-O en ketin mahsanih dahme komw wiewia oh ketin kalokehkin komwi!” Kokohp wet pweida, Siria sohte kamwomwalahte Suda ahpw Sehoas pil kamakamala pahn nah ladu riemen “pwehn ikih kamakamalahn nein samworo Sehoiada [“pwutak kan,” NW].” Septuagint en Krihk oh Latin Vulgate koasoia me Sehoas kamakamala pwehn ikih ntahn nein Sehoiada “pwutako.” Ahpw nting kan en Masoret oh Syriac Peshitta, kasalehda “pwutak kan,” mweinele re doadoahngki plural pwehn kasalehda wahupen oh kesempwalpen nein Sehoiada pwutako Sekaraia me wia soukohp-samworo.—2Kr 24:17-22, 25.
MAY 22-28
SOAHNG KESEMPWAL KAN SANG MAHSEN EN KOHT | 2 KRONIKEL 25-27
“[Siohwa] Pahn Kak en Kasapahldohng Komwi Uwe Ieu me Laudsang”
it-1 1266 par. 6
Sehoas
Sehoas pil pwain nah sounpei lopw oh kadarirailla rehn nanmwarkien Suda pwe ren iang mahweniong mehn Edom kan. Ahpw, sang ni kaweid en “soukohp men” re pwurala, oh mendahki re alehdi pweipwei en silper dalend epwiki ($660,660), re lingeringerki ar kapwurupwurla ni imwarail kan, mweinele pwehki re sohte pahn ale dipwisou lohdi kan me re kasikasik. Eri, mwurin ar pwurala paliepeng re kulih kisin kahnimw kan en wehin palieir, sang Sameria (mweinele ar poasen kaun) kohla lel Ped-oron.—2Kr 25:6-10, 13.
“Song” Sapwellimen Siohwa Kupwuramwahu—Ia Duwen?
16 Wiahda tounmetei kan ong Siohwa. Kitail sohte anahne uhdihsang wia soahng koaros me kitail kin perenki wia pwehn kaperenda Siohwa. (Ekl. 5:19, 20) Ahpw ma kitail pilada en dehr kalaudehla atail doadoahk ong Siohwa pwehki kitail sohte men uhdihsang wia soahng kan me kitail perenki, kitail kakete wiahda soangen sapwungohte me mwahnakapwo nan sapwellimen Sises karasaraso wiahda, me kin doadoahk laud en ahnekihda soahng mwahu tohto ahpw sohte nsenohki duwen Koht. (Wadek Luk 12:16-21.) Emen brother sang France me adaneki Christian, koasoia: “I sohte doadoahngki ei ahnsou oh kehl ni uwen ei kak koaros ong Siohwa oh pil ong ei peneineio.” Ih oh eh pwoudo pilada ira en pioneer. Ahpw pwe ira en lel ara mehn akadeio, ira anahne uhdihsang doadoahk. Ira tepida kisin pesines en kamwakel ehu pwehn apwalih ira, oh ira esehla en itarki kisin mwohni me ira kin wiahda. Ia duwe, ara wiahda tounmetei wet uhdahn mie katepe? Christian koasoia: “At perenki doadoahk en kalohk uhdahn laudla oh se perenki kilang nait tohnsukuhl en Paipel kan oh irail kan me se kin pwurehng pwurala rehrail sukuhlki duwen Siohwa.”
Ire Kesempwal kan
w07 12/15 10 par. 1-2
Mie Emen me Kin Kihong Uhk Kaweid?
NI EH sounpar 16, Usaia wiahla nanmwarkien wehin palieir en Suda. E kin kakaun daulih sounpar 50, sang pahr 800 samwa lel pahr 700 samwa Mwohn Krais. Sangete ni eh pwulopwul, Usaia kin ‘wiahda dahme kaparanda kupwuren Siohwa.’ Dahme kamwakid ih en wia me pwung? Poadopoad kasalehda: “Erein Sekaraia, sapwellime sounkaweid en lamalam, eh wie momour, [Usaia] kin ketin papah KAUN-O ni loalopwoat, oh Koht ketin kupwuramwahwihala.”—2 Kronikel 26:1, 4, 5.
Sohte koasoipen Sekaraia, sounkaweid en nanmwarkio, likin iren Paipel wet. Ahpw, nin duwen “sounkaweid en lamalam” ong lemmwiki Koht mehlelo, Sekaraia kin kamwakid kaun pwulopwulo en wia dahme pwung. The Expositor’s Bible kasalehda me Sekaraia “uhdahn ese nting sarawi kan, ahneki koahiek tohto ong papah Koht, oh kak ehukihong meteikan eh loalokong.” Emen semen Paipel koasoia duwen Sekaraia: “E uhdahn ese kokohp kan oh . . . loalokong, poadidi, wia ohl mwahu; oh e mwomwen me e wia mehn kahlemeng mwahu ong Usaia.”
MAY 29–JUNE 4
SOAHNG KESEMPWAL KAN SANG MAHSEN EN KOHT | 2 KRONIKEL 28-29
“Ke Kak Papah Siohwa Mendahki Omw Tikida nan Apwal”
Alasang Kompoakepahn Siohwa Keren kan
8 Mwomwen mour me Esekaia tikida loale uhdahn weksang ahn Rud. Esekaia wia kisehn wehi ehu me inouda ong Koht. Ahpw kaidehn mehn Israel koaros kin kolokolte arail lelepek. Ahn Esekaia pahpao, Nanmwarki Ahas, wia ohl suwed men. E sohte wauneki sapwellimen Koht tehnpas sarawio oh kahrehiong aramas ako en kaudokiong koht teikan. Ahas pil isikala ekei rien Esekaia pwutak ko nin duwen meirong kei ong koht likamw men. Mouren Esekaia ni eh tikitiko inenen suwed!—2 Nan. 16:2-4, 10-17; 2 Kron. 28:1-3.
Alasang Kompoakepahn Siohwa Keren kan
9 Mehn kahlemeng suwed en Ahas kakete kahrehiong nah pwutako Esekaia en lingeringerda pahn Siohwa de wiahla aramas suwed duwehte eh pahpao. Rahnwet, ekei me lelohng soangen kahpwal kan me sohte nohn laud duwehte dahme Esekaia lelohng kin pehm me re ahneki kahrepe mwahu en “kaulimehki” Siohwa de lingeringerda pahn sapwellime pwihn. (Lep. Pad. 19:3) Ekei pehm me mouren peneinei suwed me re tikida loale ele kahrehiong irail en ahneki mour suwed, de kahrehiong irail en pwurehng wia soangen sapwung kohte me arail pahpa nohno ko wiahda. (Esek. 18:2, 3) Ahpw ia duwe, madamadau pwukat mehlel?
10 Mouren Esekaia kadehdehda me pasapengo soh! Sohte kahrepe mwahu ehu kitail en lingeringerda pahn Siohwa. E sohte kin ketin kahrehda soahng suwed kan en wiawihong aramas. (Sohp 34:12) Mehlel, pahpa nohno kan kak padahkihong neirail seri kan ren wia me mwahu de suwed. (Lep. Pad. 22:6; Kol. 3:21) Ahpw met sohte wehwehki me mouren peneinei me kitail tikida loale pahn kahrehiong kitail en wiahla aramas mwahu de suwed. Dahme kahrehda? Pwehki Siohwa ketin kisekisehkin kitail saledek en wiahda pilipil, me iei koahiek en pilada en wia me mwahu de me suwed. (Deud. 30:19) Ia duwen Esekaia eh doadoahngki kisakis kesempwal wet?
11 Mendahki eh pahpao wia emen rehn nanmwarki keieu suwed ko nan Suda, Esekaia wiahla emen nanmwarki me keieu mwahu. (Wadek 2 Nanmwarki 18:5, 6.) E pilada en dehr idawehn mehn kahlemeng suwed en eh pahpao. E pilada en rong kanahieng sapwellimen Siohwa soukohp ako, duwehte Aiseia, Maika, oh Oseia. E rong kanahieng arail peneu oh arail kin kapwungala ih. Met kamwakid ih en kamwahwihala kahpwal tohto me eh pahpao wiahda. E kamwakelehda tehnpas sarawio, peki rehn Koht en ketin mahkohng dipen aramas ako, oh kasohrehla dikedik ko nan sahpwo pwon. (2 Kron. 29:1-11, 18-24; 31:1) Mwuhr, ni ahnsou me nanmwarki en Asiriao, Senakerip, nda me e pahn mahweniong Serusalem, Esekaia kasalehda eimah oh pwoson laud. E likih me Siohwa pahn ketin pere sapwellime aramas akan oh e kakehlaka irail. (2 Kron. 32:7, 8) Mie ahnsou ehu me Esekaia aklapalapala, ahpw ni Siohwa eh ketin kapwungala ih, e kasalehda aktikitik. (2 Kron. 32:24-26) E sansal me Esekaia wia mehn kahlemeng mwahu ong kitail en alasang. E sohte mweidohng mouren peneinei me e tikida loale en kauwehla eh mour. Ahpw, e kasalehda me e kompoakepahnki Siohwa.
Ire Kesempwal kan
w12 2/15 24-25
Nadan—Kin Loalopwoat Utung Kaudok Min
Nin duwen tohnkaudok lelepek en Siohwa men, Nadan ngoangki utung en Depit pilahn en kauwada tepin wasahn kaudok min poatopoat nin sampah. Ahpw, ni ahnsowo, mwein Nadan kasalehda eh pepehm kan a e sohte koasoi ni mwaren Siohwa. Nipwongo, Koht ketin mahsanihong sapwellime soukohpo en wahlahng nanmwarkio ehu rohng tohrohr: Depit sohte pahn kauwada tehnpas en Siohwa. Aramaso me pahn wia met iei emen nein Depit pwutak kan. Ahpw Nadan pakairki me Koht ketin wiahda inou lap rehn Depit me mwoale “sohte pahn imwisekla.”—2 Sam. 7:4-16.
Kupwuren Koht me pid kokoudahn tehnpas sarawio sohte pahrekiong en Nadan madamadau. Ahpw, soukohp aktikitik menet sohte kaulimki oh e pwungki kupwuren Siohwa oh e utung. Ia uwen met eh wia mehn kahlemeng mwahu ma Koht ketin kapwungkitailla! En Nadan wiewia kan nin duwen soukohp men kasalehda me e kin keniken rehn Koht. Ni mehlel, e mwomwen me Siohwa ketin kamwakid Nadan, iangahki Kad sounkilang kaudiahlo, ren kaweidki Depit en koasoanehdi sounkeseng 4,000 ong doadoahk en tehnpas sarawio.—1 Kron. 23:1-5; 2 Kron. 29:25.
JUNE 5-11
SOAHNG KESEMPWAL KAN SANG MAHSEN EN KOHT | 2 KRONIKEL 30-31
“Pokonpene Kin Mwahu ong Kitail”
it-1 1103 par. 2
Esekaia
Eh Ngoang ong Kaudok Mehlel. Mwurinte Esekaia eh wiahla nanmwarki ni eh sounpar 25, e kasalehda eh ngoangki kaudok en Siohwa. Dahme e tepin wia, iei e pwurehng ritingada oh kamwahwihala tehnpas sarawio. Mwuri, e ekerpene samworo kan oh mehn Lipai kan oh ndaiong irail: “Met I patohwan lemedahr I en wiahda ehu inou ong KAUN-O, Koht en Israel.” Met wia inou lap lelepek ehu. Inou lap en Kosonnedo manamante ahpw aramas ako pohnsehsehla, kahrehda e mwomwen me inou lapo pwurehng wiawihda nan Suda. E uhdahn ngoangki koasoanehdi mehn Lipai kan ong arail doadoahk kan, ih eri pwurehng wiahda koasoandi ong mehn keseng kan oh koul en kaping kan. Ahnsowo Nisan, sounpwong en kasarawih Pahsohpao, ahpw tehnpas sarawio, samworo kan oh mehn Lipai kan samin. Mwohn Nisan 16, tehnpas sarawio kamwakelda oh dipwisoun tehnpas sarawio kapwurupwurdo. Mwuri, tomw tohrohr ehu anahne wiawihda ong Israel pwon. Keieu, kaun akan wahdo meirong kan, meirong en dihp kan ong wehio, wasa sarawio oh aramas ako, mwurin mwo aramas ako wahdo meirong isihs kid kan.—2Kr 29:1-36.
it-1 1103 par. 3
Esekaia
Pwehki samin en aramas ako ireiraildi sang kasarawih Pahsohpao ni ahnsou me re kin wia, Esekaia eri doadoahngki kosonnedo me mweidohng irail akan me samin ren kasarawih Pahsohpao sounpwong ehu mwuhr. Ih eri kadarpeseng meninkeder kan ren wahla kisinlikou kan nan sapwen Peersipa lel Dan, pwehn luke mehn Suda oh pil mehn Israel kan. Aramas tohto kapailoke meninkeder ko; ahpw, emenemen sang Aser, Manase oh Sepulon me aktikitik oh kohla, ekei sang Epraim oh Isakar pil iang kohla. Likin met, aramas tohto me kaidehn mehn Israel ahpw kin kaudokiong Siohwa pil iang mi mwo. Mwein e apwal ong irail kan me kin kousoan wehin paliepeng me kin utung kaudok min ren iang towehda. Duwehte meninkeder ko, re kakete lelohng uhwong oh kapailok, pwehki wehin keinek eiseko saminkihla ar tengala nan kaudok likamw oh mehn Asiria kan kin kamasak irail.—2Kr 30:1-20; Nem 9:10-13.
it-1 1103 par. 4-5
Esekaia
Mwurin Pahsohpao, Kasarawi en Pilawa me Sohte Doal Ihs wiawihki erein rahn isuh, pwehki mwomwohdisou pwon perenkihda, kahrehda re pilada ren kareireila met ong pil rahn isuh. Mendahki ahnsowo ahnsou keper ehu, kapai en Siohwa pweida, kahrehda “kahnimw en Serusalem direkihla peren, pwehki sohte mwekid me duwehte met me wiawi sang ni mwehin Nanmwarki Solomon, sapwellimen Depit pwutako.”—2Kr 30:21-27.
Met uhdahn mwekid laud ehu me kapwurehdo oh kamwahwihala kaudok mehlel a kaidehn kapokon ehu me re mwekidkihte arail pepehm ni ahnsowo. Mwohn ar pwurala ni imwarail kan, irail kan me iang kasarawio ahpw kohieila oh kauwehla uhr sarawi kan, karangkehdi wasa ile kan oh pei sarawi kan oh pelehdihsang tuhke sarawi kan nan Suda, Pensamin, oh pil nan Epraim oh Manase. (2Kr 31:1) Esekaia eri tiengla mwowe ni eh pwalangpeseng serpent prons me Moses wiahdao, pwehki aramas ako wiahkihla met dikedik ehu oh kin wiahiong meirong ediniei. (2Na 18:4) Mwurin lapalahn kasarawio, Esekaia tehk mwahu pwe kaudok mehlel en pousehlahte wiawi, ni eh koasoanehdi pwihnen samworo kan oh wiahda koasoandi ong doadoahk en tehnpas sarawio; e kehkehlingki ren peikiong Kosonnedo me pid sawas kan sang eisek kis ehu kan oh tepin wahnsahpw ong mehn Lipai oh samworo kan. Aramas ako eri peikiong ni mohngiong unsek.—2Kr 31:2-12.
Ire Kesempwal kan
“Kumwail Pahn Peren Ma Kumwail Kapwaiada”
14 Pil ehu ahl me kasalehda uwen laud en atail aktikitik iei ni atail kin men rong aramas. Seims 1:19 mahsanih me kitail “anahne mwadang rong.” Pein Siohwa ketikihda mehn kahlemeng me keieu mwahu duwen met. (Sen. 18:32; Sos. 10:14) Medewehla dahme kitail kak sukuhlki sang koasoakoasoipene ehu me kileldi nan Eksodus 32:11-14. (Wadek.) Siohwa sohte ketin anahne kaweid sang Moses, ahpw e ketin mweidohng ahnsou ong Moses en kasalehda eh pepehm. Ihs rehtail me pahn men rong erein ahnsou reirei emen me kin kasalehda madamadau sapwung oh idawehn eh kaweido? Ei, Siohwa kin ni kanengamah ketin karonge aramas akan me kin likwer ong ih ni pwoson.
15 Emenemen kitail anahne pein idek: ‘Ma Siohwa kak ketin aktikitikla pwehn ketin sewese aramas oh karonge irail, duwehte eh ketin wiahiong Eipraam, Resel, Moses, Sosua, Manoha, Elaisa, oh Esekaia, I seu pil anahne wauneki riei Kristian kan koaros, karonge arail madamadau, oh pil kapwaiada arail kaweid mwahu kan? Mie emen nan ei mwomwohdiso de nan ei peneinei me anahne ei sawas ahnsou wet? Dahme I pahn wiahiong met?’—Sen. 30:6; Sounkopwung 13:9; 1 Nan. 17:22; 2 Kron. 30:20.
JUNE 12-18
SOAHNG KESEMPWAL KAN SANG MAHSEN EN KOHT | 2 KRONIKEL 32-33
“Kakehlaka Riomw Kristian kan Erein Ahnsou Apwal akan”
it-1 204 par. 5
Asiria
Senakerip. Senakerip, nein Sarkon II, mahweniong wehin Suda ni 14 sounpar (732 Mwohn Krais) en mwehin Esekaia. (2Na 18:13; Ais 36:1) Esekaia uhwongada wisik toutou me mehn Asiria kan kihdiong pohrail pwehki wiewiahn eh pahpao Ahas. (2Na 18:7) Senakerip mwekidkihda met oh mahweniong kahnimw en Suda kan, e kalowehdi kahnimw 46 (pil kilang Ais 36:1, 2), oh mwurin mwo, sang nan eh kahnimpwalo nan Lakis, e idingkihong Esekaia en kihda kohl dalend 30 (c. $11,560,000) oh silper dalend 300 (c. $1,982,000). (2Na 18:14-16; 2Kr 32:1; pil kilang Ais 8:5-8.) Mendahki met pweipweila, Senakerip kadarala nah sounkairo en idingkihong Serusalem en lohdi. (2Na 18:17–19:34; 2Kr 32:2-20) Mwuri ni Siohwa eh ketin kamwomwala nah sounpei 185,000 ni pwohng ehute, met kahrehiong mehn Asiria suweio en pweiekla oh pwurala Ninipe. (2Na 19:35, 36) Mwuhr nah pwutak riemen kemehla ih wasao oh emen nah pwutak tohrohr, Esaradon, me wiliandi ih nanmwarki. (2Na 19:37; 2Kr 32:21, 22; Ais 37:36-38) Mwekid pwukat, likin kamwomwalahn karis en sounpei en Asiria ko, pil kileldi nan uhr takai en Senakerip oh Esaradon.—PICTURES, Vol. 1, p. 957.
Ihs Irail me Wia Kaunen Sounpei me Keieu Kehlail kan Rahnwet?
12 Ni atail pehm me kitail sohte kak kamwahwihala kahpwal ehu, Siohwa kin ahnsou koaros kupwurperenki ketikihda sawas me kitail anahne. Ahpw e ketin kasik me kitail en wia uwen atail kak koaros duwen kahpwalo. Esekaia wia uwen me e kak. Paipel mahsanihong kitail me e ale kaweid sang “sapwellime lapalap ako” oh e pilada en “lupukala wasahn nahk pihl likin kahnimwo.” Ni eimah, Esekaia pil “onehda sapahl kehlo, wasahn iroir kan me mi powe, oh pil kauwada ehu kehl masliki.” E pil “wiahda ketieu oh mehn sansar tohto.” (2 Kron. 32:3-5) Erein ahnsowo, Siohwa ketin doadoahngki Esekaia, nein Esekaia lapalap ako oh pil soukohp lelepek kan en pere oh apwalih Sapwellime aramas ako.
Ihs Irail me Wia Kaunen Sounpei me Keieu Kehlail kan Rahnwet?
13 Mwurin met, Esekaia wiahda mehkot me pil kesempwal sang eh pere wasahn nahk pihl kan de kakehlaka kehl en kahnimwo. Pwehki e wia sounsilepen sihpw mwahu, e kapokonpene aramas ako oh kangoangehkin irail lokaia pwukat: “Kumwail nan kapehd kehlail oh koapworopwor, oh dehr masak nanmwarki lapalap en Asiria de karis me e kakahluwa. Kitail ahneki manaman laudsang me e sapwellimanki. E sapwellimanki manaman en aramas, ahpw kitail ahneki sawas en KAUN-O, atail Koht me pahn ketin mahwenkin kitail.” Esekaia katamankihong aramas ako me Siohwa pahn ketin mahwenkin irail. Met sewese irail ren pwoson Koht oh kommwad. Esekaia oh nah lapalap oh ohl kommwad ko, oh pil soukohp Maika oh Aiseia, kasalehda me re wia sounsilepen sihpw mwahu kei, duwehte me Siohwa ketin inoukihda sang ni eh ketin doadoahngki sapwellime soukohpo.—2 Kron. 32:7, 8; wadek Maika 5:5, 6.
Ire Kesempwal kan
Ia Wehwehn Koluhla Mehlel?
11 Kedekedeo, Siohwa ketin sapengala ahn Manase kapakap kan. E kak uhdahn ketin mwahngih me Manase uhdahn wekila pwehki dahme Manase kin kapakapki. Eri Siohwa ketin karonge ni Manase eh pekimahngki dipe kan oh ketin mweidohng en pwurehng wiahla nanmwarki. Manase wia uwen eh kak pwehn kadehdehda me e koluhla mehlel. E wia dahme Eihap sohte wia. Eh wiewia kan wekila. E uhwongada kaudok likamw oh kangoange aramas akan en kaudokiong Siohwa. (Wadek 2 Kronikel 33:15, 16.) Manase anahne eimah oh pwoson pwehn wia met, pwehki mwohn eh koluhla, e kin wia mehn kahlemeng suwed ong eh peneineio, nah lapalap kan, oh sapwellimen aramas akan erein sounpar tohto. Ahpw, ni eh mahlahr, e kin song en kamwahwihala ekei kahpwal kan me e wiahda. Ele e wia mehn kahlemeng mwahu ong nein nah pwutako pwutak Sosaia, me mwuhr wiahla nanmwarki uhdahn mwahu men.—2 Nan. 22:1, 2.
12 Dahme kitail kak sukuhlkihsang mehn kahlemeng en Manase? E aktikitikla oh pil wia laudsang met. E kapakap oh peki mahk. E wekidala eh tiahk kan. E doadoahk laud pwehn kamwahwihala kahpwal kan me e wiahda, oh wia uwen eh kak en kaudokiong Siohwa oh sewese meteikan ren pil wia duwehte. Ahn Manase mehn kahlemeng kin sewese irail kan me kin wia soahng kan me uhdahn suwed. Dahme wiawihong Manase kadehdehda me Siohwa Koht “me kupwur mwahu oh diren mahk ong kiht.” (Mel. 86:5) Siohwa pahn ketin mahkohng irail kan me koluhla mehlel.
JUNE 19-25
SOAHNG KESEMPWAL KAN SANG MAHSEN EN KOHT | 2 KRONIKEL 34-36
“Ke Kin Uhdahn Paiekihda Mahsen en Koht?”
it-1 1157 par. 4
Ulda
Ni Sosaia eh rong wadawad en “pwuhken Kosonnedo” me samworo lapalap Ilkaia diarada erein onohnsapahl en tehnpas sarawio, e ahpw kadarala wiliepe kei ren kalelapak rehn Siohwa. Re kohla rehn Ulda, ih eri kairehkin irail mahsen en Siohwa, e kasalehda me kahpwal koaros duwen sapeik me kileldi nan ‘pwuhko’ pahn lelohng wehi me kesehla kaudok mehlel. Ulda pil koasoia me pwehki Sosaia aktikitikla mwohn silangin Siohwa, e sohte pahn kilang kahpwalo ahpw e pahn mehla oh seridi nan eh sousou ni popohl.—2Na 22:8-20; 2Kr 34:14-28.
En Ngoangki Kaudok ong Siohwa!
20 Erein doadoahk en onohnsapahl me Nanmwarki Sosaia koasoanehdi, Samworo Lapalap Ilkaia “diarada pwuhken Kosonned en KAUN-O, Kosonned me Koht ketikihong Moses.” E ahpw kihong pwuhko rehn Sapan, sounnting en tehnpaso, en wadek ong Sosaia. (Wadek 2 Kronikel 34:14-18.) Ia imwilahn met? Nanmwarkio ahpw mwadang tehrpeseng eh likou kan ni kupwur toutou oh padahkihong nah ohl akan en rapahki kupwuren Siohwa. Koht ketin doadoahngki soukohp Ulda en kadeikada arail wiewiahn kaudok kan nan Suda. Ahpw, Siohwa mwahngih duwen en Sosaia kin nantihong kihsang kaudok en dikedik en eni kan, oh e kenikenla rehn Siohwa mendahki kahpwal laud pahn lelohng wehio pwon. (2 Kron. 34:19-28) Dahme kitail sukuhlki sang met? Atail ineng en kin duwehte en Sosaia. Kitail anahne mwadang mwekidki sapwellimen Siohwa kaweid oh men medemedewe kanaiehng dahme pahn wiawi ma kitail mweidohng irair en uhwong kaudok mehlel oh salelepek en kerempwa atail kaudok ong Siohwa. Oh kitail kak kamehlele me Siohwa pahn mwahngih atail ngoang ong kaudok mehlel, duwehte e ketin wiahiong Sosaia.
Ire Kesempwal kan
Ke Pahn Kapwaiada ni Mohngiong Unsek Dahme Ntingdier?
15 A dahme kitail kak sukuhlkihsang Sosaia? Mendahki Sosaia wia nanmwarki mwahu men, e wiahda sapwung ehu me kahrehiong en mehla. (Wadek 2 Kronikel 35:20-22.) Dahme wiawi? Sosaia tepida mahweniong nanmwarki en Isip, Neko, mendahki sohte mie kahrepe en wia met. Ni mehlel, Neko padahkihong Sosaia me e sohte kohdohng mahweniong ih. Paipel mahsanih me dahme Neko ndinda iei me “Koht ketin mahsanihong.” Ahpw Sosaia mahweniong Neko oh kamakamala. Dahme kahrehda e mahweniong Neko? Paipel sohte kasalehda met.
16 Sosaia anahne diarada ma dahme Neko ndinda uhdahn kohsang rehn Siohwa. Ia duwen? E kak idek rehn Seremaia, emen sapwellimen Siohwa soukohp lelepek ko. (2 Kron. 35:23, 25) Pil ehu, Sosaia anahne tehkada ire mehlel ko. Neko kohkohlahng Karkemis pwehn mahweniong ehu wehi tohrohr, ahpw kaidehn Serusalem. Neko pil sohte lahlahwe mwaren Koht de pil sapwellime kan. Sosaia sohte medemedewe mwahu duwen mepwukat mwohn eh wiahda eh pilipilo. Ia mehn kasukuhlo ong kitail? Ni atail kin lelohng kahpwal ehu oh anahne wiahda pilipil, kitail en medemedewe mahs dahme Siohwa ele pahn kupwurki kitail en wia.
17 Ni atail pahn wiahda pilipil ehu, kitail anahne medewe mahs mehnia kaweid oh ire mehlel kan en Paipel me kak sewese kitail oh ia duwen atail kak doadoahngki. Ekei ahnsou, mwein kitail anahne kalaudehla atail roporop nan neitail sawaspen Paipel kan de pil idek rehn emen elder eh kaweid. Ahpw, eldero kak sewese kitail en medewe pil kaweid oh ire mehlel teikan en Paipel. Karasepe, sister men pwoudiki ohl emen me kaidehn Sounkadehdehn Siohwa. Sistero koasoanehdi rahn tohrohr ehu pwe en kin kohla kalohk. (Wiewia 4:20) Ahpw rahno leledo, eh pwoudo sohte men sistero en kohla kalohk. Eh pwoudo nda me ira sohla nohn ahneki ahnsou en koasoipene de wia soahng kan, oh e men ira en kohla mwemweit. Ele sistero pahn medewehda iren Paipel kan me kak sewese ih wiahda pilipil mwahu. E ese me e anahne peikiong Koht, oh Sises pil ketin kehkehlingkihong kitail en katohnpadahk. (Mad. 28:19, 20; Wiewia 5:29) Ahpw e pil tamataman me lih pwopwoud men anahne uhpah eh pwoud oh me ladu en Koht kan en kin toupahrek. (Ep. 5:22-24; Pil. 4:5) Ia duwe, eh pwoudo kin songosong en kauhdi ih sang kalohk, de eh pwoudo pekihte en iang ih rahno? Nin duwen sapwellimen Siohwa ladu kan, kitail men wiahda pilipil toupahrek me pahn kaperenda ih.
JUNE 26–JULY 2
SOAHNG KESEMPWAL KAN SANG MAHSEN EN KOHT | ESRA 1-3
“Mweidohng Siohwa en Ketin Doadoahngkin Uhk”
Ke Kilang Dahme Sekaraia Kilangada?
MEHN Suhs ko uhdahn peren. Siohwa Koht ketin kamwakid Sairus, nanmwarki en Persia, pwehn kasaledekihala mehn Israel ko me sensel nan Papilon erein sounpar tohto. Nanmwarkio pakairki me mehn Suhs ko kak pwurala arail wasa “oh onehda sapahl Tehnpas en KAUN-O, Koht en Israel.” (Esra 1:1, 3) Met wia rohng kaperen ehu! Met wehwehki me mehn Suhs ko kak pwurehng kaudokiong Koht mehlelo nan sahpw me e ketikihongehr irail.
Werennansapw kan oh Nihn Ehu Wia Perepomw
2 Sekaraia ese me mehn Suhs ko me pwurodo Serusalem wia sapwellimen Siohwa tohnkaudok kei. Iei irail me “KAUN-O ketin kamwakidada kapehdirail kan” pwehn pwilikihdi oh kohkohsang imwarail oh arail pesines kan nan Papilon. (Esra 1:2, 3, 5) Re kohkohsang wasa ehu me re ahnlahr oh keseula nan sahpw ehu me pali laud en irail saikinte kilang. Mehn Suhs ko uhdahn kesempwalki onohnsapahldahn sapwellimen Siohwa tehnpas sarawio me kahrehda re mendahkihla arail pahn seiloangki mpen mwail 1,000 nan sahpw keper oh apwal ehu.
Ire Kesempwal kan
Ire Kesempwal akan Sang Nan Pwuhken Esra
1:3-6. Duwehte ekei mehn Israel akan me mihmihte nan Papilon, Sounkadehdehn Siohwa kan nan rahnwet me sohte kak wia doadoahk en kalohk kaukaule de papah wasa me anahn laud mie, irail pil kin utungada oh kangoange irail oko me kak wia pwukoa pwukat oh pil kin kihda sawas teikan ong kakehla doadoahk en kalohki Wehin Koht oh katohnpadahk.