KOASOIPEN ARAIL MOUR
Siohwa ‘Ketin Kasalehiong Ie Ahl me Pwung’
EHU pak, brother pwulopwul men idek rehi, “Mehnia iren Paipel me ke keieu perenki?” I mwadangete sapeng, “Lepin Padahk 3, iretikitik 5 oh 6, me mahsanih: ‘Likih KAUN-O ni mohngiongomw unsek. Dehr koapworopworki mehkan me ke pein lemeleme me ke ese. Tamanda KAUN-O ni omw wiewia kan koaros, oh e pahn ketin kasalehiong uhk ahl me pwung.’” Ei, Siohwa uhdahn ketin kasalehiong ie ahl me pwung. Ia duwen?
PAHPA NOHNO SEWESE IE EN DIAR AHL ME PWUNG
Nan pahr 1920 samwa mwohn ira pwopwoudida, ei pahpa nohnou esehda padahk mehlel. I ipwidi ni tepin pahr 1939. Ni ahnsou me I tikitik, se kin mihmi England oh I kin iang pahpa oh nohno kohla ni mihting kan en Kristian, oh mwuhr, I iang padahk nan Sukuhl ong Sapwellimen Koht Doadoahk. Lel rahnwet, I tamante tepin ei padahko. I anahne kesihnen pohn koakon ehu pwe I en kak kilangla daulih tehpel en padahko oh wia ei padahk. I sounpar weneu ahnsowo oh uhdahn saloh ni ei kilengdihla kilang sounrongorong ko koaros me mah sang ie.
Iang pahpa nohno kalohk nanial
Pwehn sewese ie nan kalohk, pahpa daipihada padahk mengei ehu nan kisin doaropwe kis pwe I en kin doadoahngki nan kalohk. I sounpar waluh ni ahnsou me I tepin kelehpwla kalohkla ni ihmw ehu. Ia uwen ei perenkihda ni tohnihmwo eh wadek nei kisin doaropweo oh mwadangete ale nah kisin pwuhko “Let God Be True”! I tang kohdihla nanialo oh ndaiong pahpa. I kin uhdahn perenki kalohk oh mihting kan oh met sewese kakairada ei ineng en kihong pali laud en ei ahnsou ong papah Siohwa.
Ei poakohng Paipel laudla mwurin ei pahpao oahte nei Kahn Iroir kan ong sounpwong koaros. I kin ngoangki wadekala ehuehu Kahn Iroir mwurin ei alehdi sang Pwohsdo. Ei likih Siohwa wie lalaudla me kahrehiong ie en inoukihong ih ei mour.
Ngehi, pahpa, oh nohno iang towehda mihting tohrohro (“Theocracy’s Increase”) me wiawi New York nan pahr 1950. Niepeng, August 3, oaralap en padahko iei “Rahn en Misineri” (“Missionary Day”). Rahno, Brother Carey Barber, me mwuhr iangala Pwihn me Kin Apwalih Mwomwohdiso nan Sampah Pwon, wia padahk en papidaiso. Mwurin eh idek rehn irail kan me pahn papidais peidek riau ko ni imwin eh padahko, I iang kesihnenda oh nda, “Ei!” I sounpar 11 ahnsowo ahpw I wehwehki me I wiadahr kahk kesempwal ehu. Pwehki I sehse pampap, I masak doudihla nan pihlo. Rien pahpa me tikitik sang iho me kahreiehdihla ni pihlo oh kamehlelehiong ie me soahng koaros mwahu. Uwen mwadang en ei papidaiso, patehn nei ko sohte sirokidi pah a e nekier. Emen brother ko pwekiehda oh kihla rehn emen brother; emen papidaisihie, oh emen pwekiehda sang nan pihlo. Sangete rahn kesempwalo, Siohwa kin ketin pousehlahte kasalehiong ie ahl me pwung.
PILADA EN LIKIH SIOHWA
I men pioneer ni ei neksang sukuhl, ahpw ei sounpadahk ko kangoange ie en kohla iang sukuhl laud. I dukula pahrail oh kohla iang sukuhl laud ehu; ahpw sohte pwand, I esehda me I sohte kak mihmihte nan padahk mehlel oh ni ahnsowohte pil iang sukuhl, eri I pilada en sohla iang sukuhl. I kapakapkihong Siohwa ire wet oh ntingihada kisinlikou ehu pwehn kawehwehiong ei sounpadahk ko ni wahu me I sohla pahn iang sukuhl ni kaimwiseklahn pahr en sukuhlo. I kihong Siohwa ei likilik koaros oh mwadangete tepida pioneer.
Nan July en pahr 1957, I tepida doadoahngki pali laud en ei ahnsou ong papah Siohwa nan kahnimw en Wellingborough. I peki rehn brother ko nan Pedel en London ma irail kak kadarodo emen pioneer brother koahiek en iang ie. Brother Bert Vaisey padahkihong ie soahng tohto. E kin uhdahn ngoangki kalohk oh sewese ie en wiahda ei koasoandi mwahu ong kalohk. Nan at mwomwohdisou, ngehite, Brother Vaisey, oh sister mah wenemen me kin iang. Ei kin kaunopada oh iang mihting kan koaros kin kihong ie ahnsou mwahu tohto en kasalehda ei pwoson oh kalaudehla ei likih Siohwa.
Mwurin ei selidi nan imweteng ahnsou mwotomwot pwehki ei sohte kin iang sounpei, I tuhwong sister men me adaneki Barbara me kin iang pioneer tohrohr. Se pwopwoudida nan pahr 1959 oh se men kohla papah wasa sohte lipilipil me re pahn kadarkitla. Tepin wasa me re kadarkitla ie iei Lancashire, England. Mwuhr, nan January 1961, I alehdi luhk en iang Sukuhl ong Elder kan oh Sounsawas kan nan Pedel en London erein sounpwong ehu. I pwuriamweila pwehki ni mwurin sukuhlo, I alehdi pwukoahn sounapwalih me kin seiloak. Erein wihk riau, I ale kaiahn sang sounapwalih me kin seiloak koahiek men nan kahnimw en Birmingham, oh re mweidohng Barbara en iang ie. Mwurin mwo, se pwurala Lancashire oh Cheshire pwehn wia at pwukoa ko.
E MWAHU EN LIKIH SIOHWA AHNSOU KOAROS
Nan August 1962 erein at ahnsoun kommoal, se alehdi kisinlikou ehu sang ohpis en Sounkadehdehn Siohwa kan en wasao. Doaropwehn iang Sukuhl en Kilead iei me iangete kisinlikowo! Mwurin at kapakapki duwen ire wet, ngehi oh Barbara audehda doaropwe ko oh mwadangete kadarala ni ohpiso nin duwen me re kaweidki. Sounpwong limau mwurin mwo, se mwesel kohla Brooklyn, New York, pwe sen iang kasukuhl en Paipel nan Sukuhl en Kilead nempe 38 me reireiki sounpwong eisek.
Nan Sukuhl en Kileado, se sukuhlki soahng tohto duwen Mahsen en Koht, sapwellime pwihn, oh pil duwen riatail Kristian kan nan sampah pwon. I sounpar 24 oh Barbara sounpar 23, oh se sukuhlki soahng tohto sang iangat tohnsukuhl ko. E wia pwais kaselel ehu ong ie en kin ehuehu rahn iang emen at sounpadahk ko, Brother Fred Rusk, wia pwukoa ehu. Ehu mehn kasukuhl uhdahn mwahu me e kasalehda iei me pid anahnepen en kin ahnsou koaros kihda kaweid kan ni ahl me pwung, de en kin tehk mwahu me kaweid kan anahne poahsoankihda Paipel. Ekei sounpadahk ko nan at sukuhlo iei brother koahiek kan duwehte Nathan Knorr, Frederick Franz, oh Karl Klein. Oh se pil sukuhlki soahng tohto sang Brother A. H. Macmillan me wia mehn kahlemeng mwahu en aktikitik. E kasukuhliong kiht ia duwen Siohwa eh kin ketin sewese sapwellime aramas akan erein ahnsou apwal ko me riatail Kristian kan lelohng nan pahr 1914 lel 1919.
PWUKOA KAN WEKILA
Kerenlahng sukuhlo eh pahn nek, Brother Knorr padahkihong ngehi oh Barbara me se pahn pekederla Burundi nan Aperika. Se mwadang kohla ni library en Pedelo pwehn rapahki nan pwuhken pahr (Yearbook) ia uwen tohtohn sounkalohk kan nan Burundi ni ahnsowo. Se pwuriamweikihla me sohte wasa kis nan pwuhk ko me kasalehda uwen tohto en irail! Ei, se pahn pekederla wasa ehu me se sehse nan Aperika, oh me doadoahk en kalohk saikinte wiawi wasao. Se uhdahn salohkihda met, ahpw kapakap sewese kameleileikitdi.
Nan at pwukoa kapwo, se uhdahn sahn soahng koaros—karakar en wasao, tiahk, oh pil lokaiahn wasao. Met se anahne esehla lokaiahn France. Se pil anahne diar at wasahn kousoan. Rahn riau mwurin at lel wasao, emen iangat tohnsukuhl me adaneki Harry Arnott mwemweitdo reht ni eh seiseiloaklahng Zambia, wasa me e pahn papah ie. E sewese kiht rapahkihda at apartment, me mwuhr wiahla tepin at imwen misineri. Ahpw sohte pwand mwurin mwo, se tepida lelohng uhwong kan sang palien koperment en wasao me uhdahn sehse duwen Sounkadehdehn Siohwa kan. Se pahn ahpwtehn tepida perenki papah wasao, a palien kopermento kairehkin kiht me se sohte kak mihmi ma sohte nait doaropwehn mweimwei en doadoahk wasao. Eri, se anahne mweselsang wasao oh kohla pil ehu wasa tohrohr, me iei Uganda.
Se ekis perki kohla Uganda pwehki sohte nait doaropwehn visa, ahpw se likih Siohwa. Brother men sang Canada me papah wasa kan me anahn laud mie ong sounkalohk nan Uganda sewese kawehwehiong emen tohndoadoahk en Immigration ko duwen at irairo, oh tohndoadoahko nda me se kak mihmi erein sounpwong kei lao se alehdi nait doaropwehn mweimwei en kousoan wasao. Met kadehdehiong kiht me Siohwa kin ketin sewesewese kiht.
Irairo Uganda uhdahn weksang Burundi. Doadoahk en kalohko wiawiher nan Uganda, ahpw sounkalohk kan mehte 28 nan wasao pwon. Se diarada me mie me tohto me kin lokaiahki lokaiahn wai nan at wasahn kalohko. Ahpw se mwadang esehda me se anahne esehla lokaiahki ehu lokaia nanpwungen soangsoangen lokaia ko wasao pwehn kak sewese irail kan me perenki rong en kekeirda. Se tepida kalohk nan kahnimw laudo Kampala, wasa me aramas ako oh pil me karanih wasao, kin lokaiahki lokaiahn Luganda. Se koasoanehdi en esehla lokaiao. Mwurin sounpar tohto, se ahpw esehla mwahu lokaiahki lokaia wet, oh e uhdahn sewese kiht en pweida nan at doadoahk en kalohk! Se tepida wehwehkihla mwahu dahme nait tohnsukuhl en Paipel kan kin anahne. Ni arail kilang uwen at kin nsenohkin irail, re pil padahkihong kiht arail pepehm ong dahme re sukusukuhlki.
SEILOAKLA WASA TOHTO
At seiloak nan Uganda
Se ahneki peren laud ni at kin sewese aramas akan en esehla padahk mehlel. At peren pil laudla ni at alehdi pwukoahn sounapwalih me kin seiloak ong wasa kan nan Uganda. Pahn kaweid en ohpis en Sounkadehdehn Siohwa kan nan Kenya, se seiloakseli nan sahpwo pwehn diarada wasa kan me keieu anahne pioneer tohrohr kan en kohla oh kalohk ie. Pak tohto se kin tuhwong aramas akan me uhdahn kadek mendahki re ahpwtehn tuhwong Sounkadehde kan. Re kin kasamwo kiht oh pil wiahda kanat mwenge.
Mwuhr I pil wia ehu soangen seiloak. Sang Kampala, I kin dake kisa oh seiloangki rahn riau kohlahng kahnimw en Mombasa nan Kenya, oh sang mwo, dake sohp kohla ni deke kan en Seychelles nan Sehd en India. Mwuhr, sang pahr 1965 lel 1972, Barbara kin iang ie kaukaule mwemweitla Seychelles. Nin tapio, sounkalohk riemente me kin kousoan wasao, ahpw e wiahla pwihn en kalohk ehu, oh mwuhr uhd wiahla mwomwohdiso ehu me kin kekeirda mwahu. Nan ekei ei seiloak ko, I pil kin mwemweitla rehn riatail Kristian kan nan Eritrea, Idiopia, oh Sudan.
Palien politik en wasao nan Uganda wekila mwurin pwihnen sounpei ehu uhd kaunda kopermento. Sounpar kan mwurin mwo uhdahn apwal oh e katamankihong ie me dahme keieu mwahu iei en idawehn kehkehliko nan Paipel en “pwainohng Sihsar mehkan me ahn Sihsar.” (Mark 12:17) Ehu pak, koaros me kaidehn towe mehlel en Uganda anahne kohla ni ohpis en poliso me keieu karanih imwarail kan oh kilelehdi adarail. Se mwadangete peikiong. Rahn kei mwurin mwo, nin doken at tangahki warat sidohsa nan Kampala, pilismen kei me kin doadoahk ni rir kauhdi ngehi oh emen misineri ko. Se uhdahn salohda! Polis ko karaunlikamwih kiht me dene kiht lipoahrok kei oh eri waikitala ni arail ohpiso wasa me se kawehwehiong irail me kiht misineri kei me sohte men kahrehda kahpwal. Se ndaiong irail me se kileledier adat ko rehn polis ko, ahpw re sohte men rong. Irail eri walahng kiht ni ohpis en poliso me keieu karanih imwen misinerio. Se uhdahn perenda ni polis me ese me adat ko kileledier eh ndaiong polis me kahre kihto en mweidohng sen kohkohla.
Ni ahnsou ko, se kin kalapw salohda ni wasa kan me sounpei kin kauhdi sidohsa kan, ahpw mehlel ma sounpei ko uhdahn sakau. Ahpw ahnsou koaros se kin kapakap oh eri meleileidi ni arail mweidohng kiht en kotehla wasao. E kansensuwed me nan pahr 1973, wehin Uganda koasoanehdi me misineri koaros en kohkohsang sahpwo.
Wiahda copy en Atail Doadoahk ong Wehio, Abidjan, ohpis en Sounkadehdehn Siohwa kan en Côte d’Ivoire
At pwukoa pwurehng wekila oh met, se anahne kohla Côte d’Ivoire, Palikapi en Aperika. Met pil wia wekidekla laud ehu ong kiht. Se anahne ahnla pil ehu soangen tiahk kapw, oh pwurehng lokaiahki lokaiahn France ahnsou koaros oh ahnla mi rehn misineri riemen me kohsang ehu sahpw tohrohr. Ahpw se pwurehng kilang sapwellimen Siohwa kaweid ni aramas aktikitik oh mohngiong mehlel kan nan at wasahn kalohk ar mwadang mwekidki rongamwahwo. Se kilang ia duwen likih Siohwa eh kin kasalehiong kiht ahl me pwung.
Ni soh kasikpe, Barbara ahnekihda soumwahu en kanser. Se pwurala Iurop pak tohto pwe en kak ale sawasepen wini, oh nan pahr 1983, e sansal me se solahr kak wia at doadoahko nan Aperika. Se uhdahn nsensuwedkihla met!
WEKIDEKLA KAN
Ahn Barbara soumwahwo lalaudla erein at papah nan Pedel en London, oh kedekedeo, e mehla. Riat Kristian kan nan Pedel uhdahn kin sawas laud. Mie pwopwoud ehu me kin sewese ie ien kakohng wekidekla wet oh usehlahte likih Siohwa. Mwuhr, I tuhwong sister men me mahs kin wia emen pioneer tohrohr. E kin kohdo iang doadoahk nan Pedel oh kin uhdahn poakohng Siohwa. Ede Ann oh se pwopwoudida nan pahr 1989, oh kin papah nan Pedel en London sang ahnsowo kohdo.
Ngehi oh Ann ni Pedel kapw en Britain
Sang 1995 lel 2018, I ahneki pwais kaselel en papah nin duwen wiliepen atail poasen kaun (me mahso adaneki zone overseer), oh kin mwamwaitih sahpw kereniong 60. Ni ehuehu ahnsou ko, I kilang me Siohwa kin ketin apwalih sapwellime aramas akan sohte lipilipil dahme kin wiawihong irail.
Nan pahr 2017 erein ehu mwemweit pwukat, I pwurala Aperika. I uhdahn perenki Ann eh tepin iang ie kohla Burundi, oh se uhdahn pwuriamweikihla uwen tohtohn aramas me iangala padahk mehlel! Met mie Pedel kaselel ehu ni wasaohte me I kin kalohk ihmw lel ihmw nan pahr 1964, oh mieier sounkalohk tohtohsang 15,500 nan sahpwo.
I uhdahn perenda ni ei esehda wasa kan me I pahn mwemweitla ie nan pahr 2018. Ehu sahpw ko iei Côte d’Ivoire. Ni at lella Abidjan, e mwomwen me I pwurala sapweo. Nan pwuhken delepwohn en Pedelo, I diarada me brother me mi nan pere me mi limwahn ahto iei Brother Sossou. I taman me e kin papah nin duwen sounapwalih en kahnimw ehu nan Abidjan. Ahpw I sapwung. Emen Sossou tohrohr mwo—nah pwutako.
Siohwa kin ketin kolokolete sapwellime inou. Kahpwal kan me lelohng ie kin padahkihong ie me ni atail kin likih Siohwa, e uhdahn kin ketin kasalehiong kitail ahl me pwung. Met I men pousehlahte keid nan ahl wet me pahn kahluwaielahng mour unsek kohkohlahte nan sampah kapw.—Lep. Pad. 4:18.