IREN ONOP 30
KOUL 36 Kitail Kin Pere Atail Mohngiong
Mehn Kasukuhl Kesempwal kan Sang Nanmwarki kan en Israel
“Kumwail eri pahn pwurehng kilang wekpeseng en aramas pwung kan oh aramas suwed kan, me kin papah ie oh me sohte kin papah ie.”—MAL. 3:18.
DAHME KITAIL PAHN SUKUHLKI
Atail sukuhlki ia duwen Siohwa eh ketin kilangwohng nanmwarki kan en Israel pahn sewese kitail en wehwehki dahme Siohwa ketin kasik rehtail rahnwet.
1-2. Dahme Paipel kasalehda duwen ekei nanmwarki en Israel kan?
PAIPEL padahkihong kitail me ohl daulih 40 me wiahla nanmwarki kan en Israel.a Oh e pil koasoiahda ni mehlel duwen ekei soahng kan me re wiahda. Karasepe, nanmwarki mwahu kan pil wiahda soahng suwed kei. Medewehla Nanmwarki mwahwo Depit. Siohwa ketin mahsanih: “Nei ladu Depit, me uhdahn loalopwoatohng ie, peikiong ie oh kapwaiada dahme I kin koasoanehdi.” (1 Nan. 14:8) Ahpw ohl menet wiahda dipen kamwahl rehn lih pwopwoud men oh pil pilahnehda en liho pwoudo en kamakamala nan mahwen.—2 Sam. 11:4, 14, 15.
2 Paipel pil padahkihong kitail duwen ekei soahng mwahu kan me nanmwarki ko me sohte kin lelepek ong Siohwa wia. Medewehla Reopoham. Mwohn silangin Siohwa, e “wiahda dihp.” (2 Kron. 12:14) Ahpw Reopoham wiahda soahng mwahu kei. Karasepe, e peikiong Siohwa ni ahnsou me Siohwa ketin mahsanihong en dehr mahweniong keinek eisek ko en Israel oh mweidohng ren pein pilada arail nanmwarki. E pil wiahda kahnimw kehlail tohto nan eh wehio pwehn pere sapwellimen Siohwa aramas akan sang arail imwintihti kan.—1 Nan. 12:21-24; 2 Kron. 11:5-12.
3. Peidek kesempwal dahieu me pwarada, oh dahme kitail pahn koasoiapene nan iren onop wet?
3 Ahpw mie peidek kesempwal ehu. Ma nanmwarki kan en Israel kin wia me mwahu oh pil me suwed, ia duwen Siohwa eh ketin mwahngih ma nanmwarki men kin lelepek mwohn silangi? Pasapengpen peidek wet pahn sewese kitail en wehwehki dahme kitail anahne wia pwehn kaperenda Siohwa. Kitail pahn koasoiapene soahng siluh me Siohwa kin ketin medewe ni eh kin ketin kasawih nanmwarki en Israel ko. Keieu, ma nanmwarkio poakohng Siohwa sang eh mohngiong unsek de soh. Keriau, ma nanmwarkio uhdahn koluhla mehlel de soh ni eh wiahda sapwung. Kesiluh, ma nanmwarkio pousehlahte kaudokiong Siohwa ni pwung de soh.
IRAIL KIN PAPAH SIOHWA SANG NAN ARAIL MOHNGIONG UNSEK
4. Ia wekpeseng en nanpwungen nanmwarki lelepek kan oh nanmwarki salelepek kan?
4 Nanmwarki ko me kin kaperenda Siohwa kin kaudokiong ih sang arail mohngiong unsek.b Nanmwarki mwahwo Seosopat kin “nantihong wia eh kak pwehn papah KAUN-O.” (2 Kron. 22:9) Paipel mahsanihki Sosaia: “Sohte nanmwarki men mwowe me peikiong KAUN-O duwehte Sosaia, sang ni kupwur unsek.” (2 Nan. 23:25) Ia duwen Solomon, me mwuhr wiahda me suwed? Paipel mahsanih: “E sohte loalopwoatohng KAUN-O eh Koht.” (1 Nan. 11:4) Oh me pid Apaisam, pil emen nanmwarki me sohte lelepek, Paipel mahsanih me e “sohla loalopwoatohng KAUN-O eh Koht.”—1 Nan. 15:3.
5. Menlau kawehwehda ia wehwehn en papah Siohwa sang nan mohngiong unsek.
5 Eri, ia wehwehn en papah Siohwa sang nan mohngiong unsek? Emen me ahneki mohngiong unsek sohte kin papahte Koht pwehki e ese me e anahne wia met. Ahpw e kin papah Siohwa pwehki e uhdahn poakohng oh wauneki. Oh e kin pousehlahte wia met erein eh mour.
6. Ia duwen atail kak poakohngete Siohwa sang atail mohngiong unsek? (Lepin Padahk 4:23; Madiu 5:29, 30)
6 Ia duwen atail kak alasang nanmwarki lelepek ko oh poakohngete Siohwa sang atail mohngiong unsek? Kitail anahne soikala soahng koaros me kak kaluwetehla atail poakohng Siohwa. Karasepe, kitail anahne kanahieng mehn kamweit kan, oh pil anahne kanahieng oh pilada kompoakepatail mwahu kan pwe kitail en dehr tepida medewe me en kepwehpwehla iei me keieu kesempwal nan mour. Ma kitail tehkada me mie mehkot me tepida kaluwetehla atail poakohng Siohwa, kitail en nantihong kihsang kitail.—Wadek Lepin Padahk 4:23; Madiu 5:29, 30.
7. Dahme kahrehda e kesempwal en soikala soahng koaros me kak kaluwetehla atail poakohng Siohwa?
7 Kitail en dehr mweidohng atail mohngiong en sohla loalopwoat. Ma kitail sohte kanahieng, kitail kakete medewe me pwehki kitail kin soupisengki atail papah Siohwa, eri soahng suwed kan sohte pahn kauweikitailla. Pwehn karasahda met, medewehla me ke mi likin imwomwo oh rahno uhdahn karakar. Ke pedolongala nan ihmwo oh oahnda aircono. Ahpw ia duwen ma ke sohte ritingedi wenihmwo? Ahng karakaro pahn mwadang kohlong nan ihmwo. Kitail kak kapahrekiong met atail nanpwungmwahu rehn Siohwa. Kitail anahne wia laudsang en wiahte soahng mwahu kan me kin kakerenihkitailla rehn Siohwa. Duwehte atail sohte men ahng karakar en kohlong nan imwatailo, kitail pil men tehk mwahu me soahng koaros nin sampah me kak kaluwetehla atail poakohng Siohwa en dehr kohlong nan atail mohngiong.—Ep. 2:2.
IRAIL KOLUHKIHLA DIPARAIL KAN
8-9. Dahme Nanmwarki Depit oh Nanmwarki Esekaia wia ni ara alehdi kaweid laud? (Menlau kilang kilel ni kilin Kahn Iroir wet.)
8 Nin duwen me kitail koasoiapene mwoweo, Nanmwarki Depit wiahda dihp laud ehu. Ahpw ni ahnsou me soukohp Nadan kohla reh pwehn koasoiaiong ia sapwellimen Siohwa pepehm ong dipeo, Depit aktikitikla oh koluhla. (2 Sam. 12:13) Dahme Depit ntingihedi nan Melkahka 51 kasalehiong kitail me e uhdahn koluhla. E sohte mwomwehdahte koluhla pwehn pitih Nadan, de pwehn soikala ale kalokepen dipeo.—Mel. 51:3, 4, 17, nting kan me mi pohn irelaudo.
9 Nanmwarki Esekaia pil wiahda dihp mwohn silangin Siohwa. Paipel mahsanih: “Esekaia aklapalapki kasalehda eh kalahnganki dahme KAUN-O ketin wiahiong, Suda oh Serusalem eri lokolongki.” (2 Kron. 32:25) Dahme kahrehda Esekaia aklapalapala? Mwein pwehki Siohwa ketin wiahiong en kepwehpwehla, ketin sewese en kalowehdi mehn Asiria ko, de ketin kamwahwihala sang soumwahu keper ehu. Ele eh pohnmwahso me kahrehiong en suweikihong mehn Papilon ko eh kepwehpwe, me kahrehda soukohp Aiseia anahne ndaiong me Siohwa ketin engieng pah. (2 Nan. 20:12-18) Ahpw duwehte Depit, Esekaia aktikitikla oh koluhla. (2 Kron. 32:26) Imwilahn met, Siohwa ketin wiahki Esekaia nanmwarki lelepek men me kin “doulahte wia dahme pwung mwohn silangin Siohwa.”—2 Nan. 18:3, NW.
Nanmwarki Depit oh Nanmwarki Esekaia koluhla ni aktikitik mwurin ara alehdi kaweid laud pwehki dipara ko (Menlau kilang parakrap 8-9)
10. Dahme Nanmwarki Amasaia wia ni eh alehdi kaweid laud?
10 Weksang Depit oh Esekaia, Nanmwarki Amasaia en Suda kin wia me pwung “ahpw ni mehnseiren.” (2 Kron. 25:2) Sapwung dah me e wiahda? Mwurin Siohwa eh ketin sewese en kalowehdi mehn Edom kan, Amasaia tepida kaudokiong arail koht ko.c Oh ni sapwellimen Siohwa soukohpo eh kolahng koasoiaiong dahme e wiadahro, nanmwarkio sohte men rong oh ndahng en kohkohla.—2 Kron. 25:14-16.
11. Nin duwen me 2 Korint 7:9, 11 mahsanih, dahme kitail anahne wia pwe Siohwa en kak ketin mahkohng kitail? (Pil kilang kilel kan.)
11 Dahme kitail sukuhlkihsang mehn kahlemeng pwukat? Kitail anahne koluhkihla dipatail kan oh wia uwen atail kak en dehr pwurehng wia. Ahpw ia duwen ma elder kan nan mwomwohdiso kihong kitail kaweid laud, mehnda ma kitail medewe me met sohte wia mehkot laud? Kitail en dehr medewe me Siohwa sohla ketin poakohng kitail de elder kan kin uhwong kitail. Nanmwarki mwahu kan en Israel pil kin anahne kaweid oh peneu. (Ipru 12:6) Ni ahnsou me kitail alehdi kaweid laud, kitail anahne (1) kasalehda aktikitik, (2) wiahda wekidekla kan me anahn, oh (3) pousehlahte papah Siohwa sang atail mohngiong unsek. Ma kitail koluhkihla dipatail kan, Siohwa pahn ketin mahkohng kitail.—Wadek 2 Korint 7:9, 11.
Ni ahnsou me kitail kin alehdi kaweid laud, kitail anahne (1) kasalehda aktikitik, (2) wiahda wekidekla kan me anahn, oh (3) pousehlahte papah Siohwa sang atail mohngiong unsek (Menlau kilang parakrap 11)f
IRAIL KIN KAUDOKIONG SIOHWA NI PWUNG
12. Dahme keieu kasalehda me nanmwarki lelepek kan weksang nanmwarki salelepek kan?
12 Nanmwarki kan me Siohwa ketin wiahki me lelepek kei kin kaudokiong ni ahl me e ketin kupwurki. Oh re kin kangoange sapwellime aramas akan en wia duwehte. Mehlel, re kin wiahda sapwung kan nin duwen me kitail koasoiapenehr. Ahpw re kin kaudokiong Siohwa kelehpw oh doadoahk laud en kihsang nan sahpwo dikedik en eni kan.d
13. Dahme kahrehda Siohwa ketin kadeikada Nanmwarki Eihap nin duwen nanmwarki salelepek men?
13 Ahpw ia duwen nanmwarki ko me Siohwa ketin kadeikada me sohte lelepek? Pil mie soahng mwahu kei me re wiahda. Karasepe, mwurin Nanmwarki Eihap eh rong me Napod kamakamala pwehki ih, e sohte nohn kasalehda aktikitik oh nsensuwed. (1 Nan. 21:27-29) E pil kauwada kahnimw kan oh mahwenki Israel oh kana. (1 Nan. 20:21, 29; 22:39) Ahpw mie mehkot me Eihap wiahda me uhdahn suwed. E kin rong eh pwoudo oh kangoange kaudok likamw en wiawi nan sahpwo. E sohte mwahn koluhkihla dihp wet.—1 Nan. 21:25, 26.
14. (a) Dahme kahrehda Siohwa ketin wiahki Nanmwarki Reopoham nanmwarki salelepek men? (b) Dahme pali laud en nanmwarki salelepek ko wiahda me sapwung?
14 Pil medewehla emen nanmwarki salelepek—Reopoham. Nin duwen me parakrap 2 kasalehda, e wiahda soahng mwahu tohto erein eh kaunda. Ahpw ahnsou me eh kaunda kehlailla, e uhdihsang peikiong sapwellimen Siohwa Kosonnedo oh tepida kaudokiong koht likamw kan. (2 Kron. 12:1) Mwurin mwo, e kin ekei pak kaudokiong Siohwa oh ekei pak, e kin kaudokiong koht likamw kan. (1 Nan. 14:21-24) Kaidehn Reopoham oh Eihap te me uhdihsang kaudokiong Siohwa ni pwung. Ni mehlel, pali moron en nanmwarki salelepek kan kin kaudokiong koht likamw kan oh pil kangoange meteikan en wia duwehte. E uhdahn sansal me ong Siohwa, en kaudokiong ih ni pwung iei ehu ahl kesempwal en esehda ma nanmwarki men mwahu de suwed.
15. Dahme kahrehda en kaudokiong Siohwa ni pwung kin uhdahn kesempwal ong ih?
15 Dahme kahrehda kaudokiong Siohwa uhdahn kesempwal ong ih? Ehu kahrepe iei me nanmwarki ko pwukoahki sewese aramas ako en kaudokiong Siohwa ni pwung. Pil ehu, ni aramas akan ar kin kaudokiong koht likamw kan, met kin kahrehiong irail en wiahda dihp teikan oh pil mwersuwedih meteikan. (Os. 4:1, 2) Patehng met, nanmwarki ko oh mehn Israel ko wia aramas kei me inoudahr ong Siohwa. Kahrehda, Paipel kin karasahiong ar kin wia kaudok likamw ong kamwahl. (Ser. 3:8, 9) Emen me kamwahl kin salelepek ong eh pwoudo oh uhdahn kamedekihala. Ni mwohmwohte, emen me inoudahr ong Siohwa ahpw kin iang kaudok likamw sohte kin lelepek ong Ih oh kin uhdahn kamedekihala kupwure.e—Deud. 4:23, 24.
16. Mwohn silangin Siohwa, dahme kin uhdahn kasalehda wekpeseng en aramas pwung oh aramas suwed?
16 Dahme kitail kak sukuhlkihsang met? Kitail anahne koasoanehdi teng en soikala soahng koaros me pidada kaudok likamw. Ahpw kitail pil anahne kin ahnsou koaros kaudokiong Siohwa ni ahl me e ketin kupwurki oh doulahte soupisengki atail papah ih. Soukohp Malakai kawehwehda ni sansal dahme kin kasalehda aramas mwahu men sang aramas suwed men. E ntingihedi: “Kumwail eri pahn pwurehng kilang wekpeseng en aramas pwung kan oh aramas suwed kan, me kin papah ie oh me sohte kin papah ie.” (Mal. 3:18) Eri, kitail en dehr mweidohng mehkot—pil atail soh unsek oh sapwung kan—en kamworuseikitailla me kahrehda kitail en uhdihsang papah Koht. E wia dihp laud ehu en uhdihsang papah Siohwa.
17. Dahme kahrehda kitail anahne kanahieng ni atail pilada ihs me kitail pahn pwoudiki?
17 Ma ke kiripw oh medemedewe en pwopwoudla, dahme Malakai koasoia kak seweseiuk en pilada omw pwoud mwahu. Medewehla met: Aramas emen ele ahneki irair kaselel kei, ahpw ma aramaso sohte kin papah Koht mehlelo, ia duwe, e pahn wia aramas pwung men mwohn silangin Siohwa? (2 Kor. 6:14) Ma ke pwoudkihla aramaso, e pahn seweseiuk en lelepekte ong Siohwa? Ahn Nanmwarki Solomon pwoud ko ele ahneki irair kaselel kei. Ahpw irail sohte kin kaudokiong Siohwa, oh kedekedeo irail kahrehiong Solomon en kaudokiong koht likamw kan.—1 Nan. 11:1, 4.
18. Dahme pahpa nohno kan anahne padahkihong neirail seri kan?
18 Pahpa nohno kan, kumwail kak doadoahngki mehn kahlemeng en nanmwarki kan nan Paipel pwehn sewese noumwail seri kan en kakairada ineng en papah Siohwa. Sewese irail en wehwehki me nanmwarki kan me Siohwa ketin kupwurperenki iei me kin kaudokiong ih oh pil kin kangoange meteikan en wia duwehte. Padahkihong noumwail seri kan sang ni amwail koasoi oh wiewia me soahng kan me kin sewese kumwail en karanihte Siohwa, duwehte onop Paipel, towehda mihting kan, oh kalohk, iei me keieu kesempwal nan mour. (Mad. 6:33) Seri kan anahne ahneki pein arail nanpwungmwahu rehn Siohwa oh papah ih sang pein nsenarail, ahpw kaidehn en kaudokiongete pwehki arail pahpa nohno kan wia Sounkadehde kei. Pwe ma soh, irail pahn kakete sohte mwohneki kaudok mehlel de pil kakete kohkohsang.
19. Koapworopwor dahieu me emen ahneki ma e uhdihsang papah Siohwa? (Pil kilang koakono “Ke Kak Pwurodo Rehn Siohwa!”)
19 Ma emen uhdihsang papah Siohwa, met wehwehki me e sohla kak pwurehng kompoakepahnki Siohwa? Soh, pwehki e kak koluhla oh pwurehng kaudokiong Siohwa. Pwehn wia met, ele e anahne aktikitikla oh ale kaweid sang elder kan nan mwomwohdiso. (Seims 5:14) Ahpw en pwurehng wiahla kompoakepahn Siohwa pahn uhdahn katapan douluhl!
20. Ma kitail alasang nanmwarki lelepek ko, ia duwen Siohwa eh pahn ketin kilangwohng kitail?
20 Eri, mehn kasukuhl dah kan me kitail sukuhlkihsang nanmwarki en Israel ko? Kitail kak duwehte nanmwarki lelepek ko ma kitail kin peikiongete Siohwa sang atail mohngiong unsek. Kitail en sukuhlsang atail sapwung kan, koluhla, oh wiahda wekidekla kan me anahn. Oh kitail en tamataman kesempwalpen en kaudokiongete Koht mehlelo kelehpw. Ma ke kin lelepekohngete Siohwa, e pahn ketin kilangwohng uhk nin duwen emen me kin wia dahme pwung mwohn silangi.
KOUL 45 Mehkan me I Kin Doudouloale
a Nan iren onop wet, lepin lokaia ko “nanmwarki kan en Israel” kin dokedoke nanmwarki ko koaros me kaunda sapwellimen Siohwa aramas akan, sohte lipilipil ma re kaunda keinek riauo en wehin Suda, de keinek eiseko en wehin Israel, de pil keinek eisek riau ko pwon.
b WEHWEHN LEPIN LOKAIA KAN: Paipel kin kalapw doadoahngki lepin lokaiao “mohngiong” pwehn kawehwehda masloalen aramas emen. Met kin pidada eh ineng oh madamadau, wiewia, dahme kin kamwakid ih en wia mehkot, oh mehn akadei kan me e men kapwaiada.
c Ni ahnsou ko, e wia tiahk ehu rehn nanmwarki kan me sohte kin papah Koht en kaudokiong koht en wehi kan me re kalowehdi.
d Nanmwarki Asa wiahda dihp laud. (2 Kron. 16:7, 10) Ahpw Paipel mahsanih me Asa wiahda dahme pwung mwohn silangin Siohwa. Mendahki nin tapio e sohte men rong kaweid me kowohng ih, mwein kakete e koluhla mwuhr. Siohwa ketin kilangwohng soahng mwahu kan reh a kaidehn me suwed kan. Asa kin kaudokiong Siohwa kelehpw oh nantihong en kihsang nan eh wehio dikedik kan.—1 Nan. 15:11-13; 2 Kron. 14:2-5.
e E sansal me kaudok kin uhdahn kesempwal ong Siohwa pwehki tepin kehkehlik riau ko nan Kosonned en Moseso keinapwihdi kaudok ong emen de mehkot likin Siohwa.—Eks. 20:1-6.
f WEHWEHN KILEL: Elder pwulopwul men ekis pwunodki brother men eh kin kalapw niminim. Brothero pwungki kaweid me e alehdio, wiahda wekidekla kan, oh pousehlahte papah Siohwa ni lelepek.