Irelaud 8
Dahme Kahrehda Koht Kin Ketin Mweidohng Lokolok En Mie?
1, 2. Ia mwomwen aramas akan arail kin kalap mwekidki kahpwal akan en aramas?
AHNSOU me rerrer en sahpw, melimel, de soangen kahpwal pwukat kin lelodo oh kauwehla ihmw akan oh pil kemehla aramas akan, aramas tohto sohte kak wehwehki dahme kahrehda soangen kahpwal suwed pwukat kin wiawi. Ekei aramas kin pwunodikihda arail kin kilang uklahn lemei, paralahn kauwehla kosonned oh pil wiewia suwed teikan. Mwein ke pil kin wahpwonki, ‘Dahme kahrehda Koht kin ketin mweidong lokolok en mie?’
2 Pwehki aramas akan arail sohte kak diar pasapengpen peidek wet, me tohto kin sohla pwoson Koht. Re kin ahneki pepehm me E solahr ketin nsenohki aramas. Ekei aramas me kin kamehlele me lokolok iei kisehn mour wet, kin ahneki kailok laud oh kin nda me Koht me ketin kilelehiong soahng suwed pwukat koaros en lelohng aramas. Ma ke pil kin iang ahneki soangen pepehm pwukat, eri uhdahn ke pahn pil men ese dahme Paipel mahsanih me pid ire pwukat.
LOKOLOK SOHTE KOHSANG REHN KOHT
3, 4. Dahme kitail pahn esehki ni mehlel me suwed oh apwal akan sohte kin kohsang rehn Siohwa?
3 Paipel kamehlelehiong kitail me lokolok me kitail kin kilang me kin wiawi wasa koaros nan sampah—kaidehn Siohwa Koht me kahrehda. Karasepe ieu, tohnpadahk Kristian Seims ntingihdi: “Mehmen me lelohng nan songosong pwehki apwal me kohiengehr en dehr nda me: ‘Kasongosong wet sang rehn Koht.’ Pwe sohte me suwed kot kak kasongosonge Koht, oh pein Koht sohte kin kasongosonge aramas.” (Seims 1:13) Pwehki iei duwen met, Koht sohte kak ketin wiahiong soangen kahpwal tohto en kin lelohng tohnsampah. E sohte kin wahdohng kasongosong kan pohn aramas akan pwehn kaiahne irail en kak mour nanleng, oh E pil sohte kin kalohkehki aramas diparail akan nan arail mour en mahs.—Rom 6:7.
4 Pil ehu, edetehn soahng suwed tohto me kin wiawi me aramas kin nda me kupwuren Koht de pil kupwuren Krais, sohte wasahkis nan Paipel me kasalehda me ira kin kupwurperenki wiewia suwed pwukat. Koht oh Krais sohte kin ehuiong irail akan me kin kose me re kin papah ira ahpw kin widing oh pirap, kemehla aramas oh adihada mehkot ki mwersuwed, oh wia soahng kan me kin kahrehong aramas akan en nsensuwedla de medekila. Ni mehlel, “Siohwa kin ketin kalahdeki wiewiahn aramas suwed.” Koht “kin ketin dohsang irail me suwed akan.”—Lepin Padahk 15:9, 29, NW.
5. Ia ekei sapwellimen Siohwa irair kesempwal kan, oh ia sapwellime pepehm ong sapwellime kapikipikda kan?
5 Paipel kin kawehwe duwen Siohwa me E kin ketin “diren kadek oh mahk kalahngan.” (Seims 5:11, NW) Paipel pil kin kasalehda me “Siohwa kin ketin poakohng kopwungpwung.” (Melkahka 37:28, NW; Aiseia 61:8) E sohte kin perenki dupuk ong aramas akan arail wiewia suwed akan. Ni limpoak, E kin ketin nsenohki sapwellime kapikipikda kan oh kin ketin ketikihong irail koaros dahme keieu mwahu ohng arail nsenamwahu. (Wiewia 14:16, 17) Siohwa kin ketin wia met sangete nin tepin ah ketikihdiong mour pohn sampah.
NIN TEPIO—SOAHNG KOAROS UNSEK
6. Iaduwen ekei soi kan kin koasoia duwen poadoapoad en aramas akan me pid ahnsou me mour tepida?
6 Kitail koaros ahn kilang oh pehm medek oh lokolok. Ele e kak apwal en song medewehda me pahn mie ahnsou ehu me pahn sohla lokolok, ahpw ih duwen poadoapoad en aramas sang nin tepio. Pil soi kan nan ekei wehi kan kin kasalehda duwen tepin mour me kaperen duwehte met. Nan soi likamw en Krihk, tepin “Ahnsou en Mour Limau en Aramas” iei ahnsou ehu me adaneki “Ahnsou en Mour Kesempwal me Rasehng Kohl.” Nan irair en ahnsowo, ahn aramas mour kan kin diren peren, sohte doadoahk kapwang, sohte medek, oh sohte kasuwed akan en irair en likeilapala. Nan arail soi, mehn China kan kin nda me ahnsou me “Yellow Emperor” (Huang-Ti) kin wie kakaun, aramas akan kin mih nan meleilei, re kin perenki ehuiong soahng kan me kapilpene irail (irair en nan wehwe) oh pil ehuiong mahn lawalo kan. Mehn Persia, Isip, Tibet, Peru, oh Mexico—irail koaros mie arail poadoapoad de soi me pid ahnsou me mour tepida oh ahnsowo kaperen oh soahng koaros unsek.
7. Dahme kahrehda Koht ketin kapikada sampah oh towe kan?
7 Soi likamw en wehi kan kin katamando audepen poadoapoad me tepin ntingdi mahs mahsie iei Paipel. E padahkihong kitail me Koht ketikihdiong tepin ohl oh lih, Adam oh Ihp, nan paradais me ede Ihden oh pahngokihong ira: “Kumwa kaparaparala pwe kadaudokamwa kan pahn kousoanla wasa koaros nin sampah oh kaunda mehkoaros.” (Senesis 1:28) Atail tepin pahpa oh nohno nsenamwahuki ara unsek oh ahneki koapworopwor me ehu rahn sampah pwon pahn kak wiahla paradais oh dirkihla peneinei unsek ehu me pahn ahnekihpene meleilei oh peren kohkohlahte. Iei met me Koht kupwurki ni E ketin kapikada sampah oh aramas en sampah.—Aiseia 45:18.
UHPENE IEU ME POAHSOANKIHDA LOAL SUWED
8. Mehnia kosonned me Adam oh Ihp pwukoahki en kapwaiada, ahpw dahme wiawi?
8 Pwe Koht en ketin kupwure ira, Adam oh Ihp anahne liksang kang wahn “tuhkehn kehsehki aramas dahme mwahu oh dahme suwed.” (Senesis 2:16, 17) Ma ira peikiongete kosonned en Siohwa, sohte lokolok apwal me pahn lelohng mour en tohn sampah. Sang ni ara pahn peikiong kosonned en Koht, ira pahn kak kasalehda ara limpoak ohng Siohwa oh ara lelepek ohng Ih. (1 Sohn 5:3) Ahpw, nin duwen me kitail sukuhlikihier nan Irelaud 6, met sohte wiawi. Sehdan kainengihadahr Ihp, eri, e kangadahr wahntuhke sang tuhke en kehsehki aramas dahme mwahu oh dahme suwed. Mwuri, Adam pil iang kangada wahntuhke me keinepwio.
9. Soangen pakaraun dah me Sehdan wiaiong Siohwa?
9 Ke kilang kesempwalpen dahme wiawi ahnsowo? Sehdan pelianda pwung me Siohwa sapwellimaniki me iei Ih me Wasa Lapalahpie. Ni ah koasoia, “Ke uhdahn sohte kak mehla,”Tepil kasapwunge mahsen en Koht me mahsanih, “Kumwa uhdahn pahn mehla.” Pil ahn Sehdan koasoi kan kose me Siohwa kin ekihsang Adam oh Ihp irair en kak duwehla Koht, pwe ira en solahr anahne Ih en ketin pilada dahme mwahu oh dahme suwed. Ahn Sehdan uhwong kahrehdo peidek ma Siohwa kin sapwellimaniki pwung en kaunda nin duwen Kaun Lapalap en nanleng oh sampah.—Senesis 2:17; 3:1-6.
10. Soangen pakaraun dah me Sehdan wia me pid aramas akan?
10 Sehdan me Tepil pil kose me aramas kan kin peikiong Siohwa ihte ma soangen peik wet pahn wahdohng irail mehkot me pahn kamwahu ohng irail. Kahrehda, ahn aramas peikiong Koht mihlahr ni kilelen peidek, ma irail kin peik mehlel de soh. Sehdan dene me sohte aramas kak pein inengkihda en wie mehmehleliongete Koht. Lokaiahn uhwong pwukat me Sehdan wia inenen sansalkihda mwahu koasoi en Paipel me pid duwen Sohp, me wia emen ladu lelepek en Siohwa me ah pwoson lelohng kasongepe suwed akan ekiste mwohn pahr 1600 B.C.E. Ni ahmw pahn wadek Sohp irelaud 1 oh 2, ke kak wehwehkihda kahrepen aramas ahr kin lelohng kalokolok kan oh dahme kahrehda Koht kin ketin mweidong mehpwukat en miehki.
11. Soangen aramas dah Sohp, ahpw mehn pakaraun dah me Sehdan wiaiong ih?
11 Sohp, “ohl emen me sohte mehkot aramas en karaunehki oh ohl pwung men,” lelohng kasongosong sang Sehdan. Nin tepio, Sehdan karaunehki me Sohp poahsoankihda lamalam likamw, ni Sehdan ah wia peidek wet ong Siohwa, “Ia duwe, Sohp pahn kak pwongih komwi, ma komw sohte ketin kapaiada?” Mwuri, Tepilo eri, ni lokaiahn mwersuwed, pelianki Koht oh Sohp me dene Sohp kin lelepek pwehki Siohwa kin pere ih oh kapaiada ih. Sehdan eri uhwong Siohwa ni e koasoia: “Ahpw, pwe kitail en kilang mahs, komw kapahwei limomwi oh sairki soahng koaros me Sohp ahneki oh komwi mahsanih pwe e pahn lahlahwe komwi mwohn silangomwi.”—Sohp 1:8-11, NW.
12. (a) Soangen peidek dah kan me kak pasapengla ihte ma Koht ketin mweidohng Sehdan en kasonge Sohp? (b) Ia imwilahn kasongosong me kohwong Sohp?
12 Sohp kin papah Siohwa pwehki soahng mwahu kan koaros me e alehsang rehn Koht? Ahn Sohp lelepek kak tengeteng mendahki kasongosong lelohng ih? Siohwa kak likih sapwellime ladu oh kak mweidong en lelohng kasongosong? Peidek pwukat pahn kak pasapengala ma Siohwa pahn mweidong Sehdan en kihong Sohp kasongosong me keieu laud. Ahn Sohp elen mour lelepek, nin doken en Siohwa ketin mweidong kasongosong en lelohng ih, nin duwen me ntingihdi nan pwuhken Sohp, kasansalehda mwahu sapwellimen Siohwa elen kaunda pwung oh me aramas kak lelepek ong Ih.—Sohp 42:1, 2, 12.
13. Iaduwen atail iang pidada dahme wiawi nan Ihden oh dahme wiawiong Sohp?
13 Dahme wiawihier nan mwetuwel en Ihden oh pil wiawiong Sohp, kin wia mehkot kesempwal. Karaun me Sehdan kihda e pid mour en tohnsampah koaros, pil iangahki kitail nan rahnwet. Mwaren Koht kin mih nan pakaraun likamw, oh uhwong kin kohwong sapwellime kaundahn lahng oh sampah. Lelepek en sapwellimen Koht kapikipikda, me iei aramas, mihier nan irair en peidek. Irair en pakaraun pwukat anahne en koasoansoandi.
IADUWEN PAKARAUN PWUKAT KOASOANSOANDI
14. Ahnsou me aramas emen kin loiong karaun likamw kan, dahme soangen aramas menet pahn wia?
14 Pwehn wia karasaras me pahn kasansalehda ire wet: kitail en nda me ke wia pahpa de nohno limpoak men oh noumw seri kin peren nan ahmw peneinei. Iaduwen ma mehn mpomw men wiasang uhk likamw, oh karaunekin uhk me ke wia pahpa de nohno suwed. Iaduwen ma mehn mpomwo nda me noumw seri kan sohte poakpoake iuk, me dene re kin mihmihte rehmw pwehki irail sehse dahme mwahu, oh irail pahn tangasang uhk ma mie aramas pahn kaweidkin irail ahl mwahu. Ke mwein pahn nda ‘Likamw!’ Ei, ahpw, iaduwen ahmw pahn kak kadehde ong meteikan me dahme mehn mpomwo nda me likamw oh dahme ke nda me mehlel? Ekei pahpa oh nohno pahn lingeringerda. Likin kalaudehla kahpwal akan, mwekidki lingeringer pahn utungada aramas en kamehlelehla dahme likamwo. Ahl me mwahu en kihda pasapengpen soangen kahpwal wet iei kihda ahnsou mwahu ohng aramas me wiahiong uhk karaun likamwo en kak wiahda kadehdehpen dahme e ndahkin uhk oh ong noumw seri kan en kak kadehde me irail uhdahn poakpoake iuk.
15. Dahme Siohwa wia pwehn kapwungala uhwong me kohsang rehn Sehdan?
15 Siohwa kin duwehte pahpa limpoako. Adam oh Ihp kak rasehng seri kan nan karasaraso, oh Sehdan kin duwehte mehn mpomw me likamwo. Ni elen loalokong, Koht sohte mwadangete kemehla Sehdan, Adam, oh Ihp, ahpw E mweidong irail me sapwung pwukat en wie momour ahnsou kis. Met pahn kak kihong ahnsou ong atail tepin pahpa oh nohno ahnsou en tepiada naitikihada tohnsampah, oh met pil kihong Tepil eh ahnsou mwahu en kadehde ma dahme e nda me mehlel pwe pakaraun ko en kak koasoansoandi mwahu. Sangete nin tapio, Koht ketin mwahngih me ekei aramas en sampah kan pahn lelepek ohng Ih oh pahn kadehdehda me Sehdan likamw. Ia uwen kalahngan me kitail ahneki pwehki Siohwa a kin kaukaule ketikihong kitail kapai kan oh pil ketin sewese irail akan me kin poakohng Ih!—2 Kronikel 16:9; Lepin Padahk 15:3.
DAHME KAMEHLELPE MIEHIER?
16. Iaduwen sampah a mihla pahn manaman en Sehdan?
16 Kereniong erein poadoapoad en aramas koaros, Sehdan ahneki saledek unsek en ketewe oh song en powehdi tohn sampah. E kin ahneki manaman pohn wehi kan oh pil kin utungada kaudok kan me, ni irair rir, kin kahrehda kaudok en kohwong ih ah kaidehn ohng Siohwa. Kahrehda, Tepil kin wiahla “koht suwed en sampah wet” oh pil adaneki “kaunen sampah wet.” (2 Korint 4:4; Sohn 12:31) Mehlel, “sampah unsek mi pahn manaman en Me Suwedo.” (1 Sohn 5:19) Iaduwen—met wehwehki me Sehdan pweidahr ni a kose me e pahn kahluwahsang aramas en sampah koaros sang rehn Siohwa Koht? Ni mehlel soh! Nin doken Siohwa ah mweidong Sehdan en wie momourte, E kin ketin wonowei mwowe oh kahrehong sapwellime koasoandi kan en pweida. Eri, dahme Paipel kasalehda me pid kahrepen Koht a ketin mweidongki suwed en mihmiehkihte?
17. Dahme kitail anahne tamataman me pid kahrepen suwed oh lokolok kan me miehier?
17 Kaidehn Siohwa me ketikihdo suwed oh lokolok. Pwehki Sehdan me wia kaunen sampah wet oh koht suwed en sampah wet, ih oh irail akan me kin uhki ih me kahrehdo irair akan me kitail kilang rehn aramas en sampah rahnwet oh soahng kansensuwed akan me tohn sampah kin lelohng. Sohte aramas emen me kak kadehdehda ni mehlel me Koht me kin ketikihdo soangen kahpwal pwukat.—Rom 9:14.
18. Pwehki Siohwa ketin mweidohng suwed akan oh lokolok kan en mihmihte, dahme met kin kadehde duwen irair en aramas ahr kin men uhda tohr likin koasoandi en Koht?
18 Sapwellimen Siohwa irair en mweidohng suwed oh lokolok en mihmiehte kahrehda atail esehla me uhda tohr likin koasoandi en Koht sohte kak wahdohng kitail irair en sampah me mwahu. Ni soh peikasal, poadoapoad en sampah kasalehda me apwal mwuledek sohte kak maiauda. Kahrepe kahpwal pwukat kin wiawi pwehki tohn sampah piladahr ong pein irail en rapahki elen uhda tohr oh sohte kin men kasalehda wauneki sapwellimen Koht mahsen oh pil sapwellime kupwur akan. Ahnsou me sapwellimen Siohwa aramas akan oh arail kaun akan kin salelepekla oh tepiada idawehnla “elen mour me ndand” oh eri soikala sapwellimen Koht mahsen ko, irail kin imwikihla suwed laud. Ki sapwellime soukohp Seremaia, Koht mahsanih ong irail: “Me loalokong kan kin namenekla. Irail masepwekadahr oh re pahn lohdi. Kilang! Irail sohte peikiong mahsen en Siohwa, oh soangen erpit dah me mie rehrail?” (Seremaia 8:5, 6, 9, NW) Ni aramas akan arail sohte idawehn sapwellimen Siohwa ahl pwung kan, irail rasehngala sohp me sohte mehn ilihl, me kin rarauk seli mwahl nan sehd ilokin.
19. Dahme kin kadehde me Sehdan sohte kak wekideweisang Koht aramas koaros?
19 Ni Koht a ketin mweidong suwed oh lokolok en mihmihte, met pil kehsehki aramas me Sehdan sohte kak wekideweisang Siohwa aramas koaros. Poadoapoad kasalehda me ahnsou koaros miehte aramas akan me kin kolokol arail lelepek ohng Koht sohte lipilipil soangen kasongosong dah de uhwong dah me lelohng irail. Erein pahr ngeder me dower powe, sapwellimen Siohwa manaman kin pwarada pwehn sewese sapwellime ladu kan, oh mware kin lohkseli nan sampah pwon. (Eksodus 9:16; 1 Samuel 12:22) Ipru irelaud 11 padahkihong kitail eden irail oko me wia aramas lelepek, me iangahki Eipel, Enok, Noha, Eipraam, oh Moses. Ipru 12:1 (NW) kin kahdanekin irail ‘depwek kalaimwun en sounkadehde kan.’ Irail wia mehn kadehdehpen irail oko me arail pwoson Siohwa kin inenen teng. Pil nan atail ahnsou, irail me tohto me mendahkihla arail mour ni arail sohte kin kauwehla arail lelepek ong Koht. Ki arail lelepek oh limpoak, irail pwukat kin kadehdehda ni sansal me Sehdan sohte kak wekideweisang Siohwa aramas koaros.
20. Sapwellimen Siohwa irair en mweidohng suwed oh lokolok en kin mihmihte kin wia mehn kadehde dahieu me pid Koht oh aramas?
20 Sapwellimen Siohwa irair en mweidohng suwed oh lokolok en kin mihmihte kin wia mehn kadehdehpen me Siohwa kelehpw, me wia Sounkapikpatail, me sapwellimaniki pwung en kakaun aramas en sampah pwehn wadohng irail kapai oh peren soutuk. Tohn sampah songadahr soangen mwomwen kaunda tohto erein sounpahr tohto. Ahpw, ia imwin songosong pwukat? Kahpwal laud akan me tohn sampah sosoipai nan rahnwet kin wia kadehde mwahu me, ni mehlel, nin duwen me Paipel mahsanih, “ekei aramas ahneki manaman, a ekei kin wie lokolok pahn ar manaman.” (Eklesiasdes 8:9) Siohwa kelepw me kak doare kitail oh kapwaiada tepin sapwellime koasoandio. Iaduwen a pahn ketin wia met, oh iahd?
21. Dahme pahn wiawiong Sehdan, oh ihs me Siohwa Koht pahn doadoahngki pwehn wia met?
21 Mwurinte ahn Adam oh Ihp pwupwudi ong pahn widing en Sehdan, Koht ketin mahsanihada sapwellime koasoandi en ketikihda komour. Iet me Siohwa ketin padahkiong Sehdan: “Kowe oh liho pahn kin imwintihtipene; oh noumw kan oh nein liho pahn imwintihtipene. E pahn sok pohn moangomwen pwe en kamwutepene; oh ke pahn ke keimwen neh.” (Senesis 3:15, NW) Mahsen pwukat kin kadehde ni mehlel me Tepilo sohlahr pahn kak mweimweiong en wiahda wiewia suwed akan kohkohlahte. Sises Krais, nin duwen Nanmwarki en Wehin Mesaia oh pil “Kadaudok” me inoupe mie, pahn ‘sok pohn moangen Sehdan.’ Ei, “ni ahnsou keren,” Sises pahn kamwutepene sounpelian me iei Sehdan!—Rom 16:20.
DAHME KE PAHN WIA?
22. (a) Peidek dah kan me dokedoke iuk? (b) Mendahki Sehdan a kin kaineneiong ah lingeringer ong irail me kin lelepek ong Koht akan, dahme irail anahne tamataman?
22 Ni ahmw esehier duwen kahpwal akan me miehier, ihs me ke pahn uhki? Ke kak kadehdehsang ni ahmw wiewia me ke kin wia aramas emen me kin lelepek ong Siohwa oh utungada sapwellime koasoandi kan? Pwehki Sehdan ese me ah ahnsou mwotomwotalahr, e pahn wia uwen me e kak en kasalehda ah lingeringer ohng irail akan me pahn nantihong kolokol lelepek ohng Koht. (Kaudiahl 12:12) Ahpw, ke kak repen sawas rehn Koht pwe “Kauno [“Siohwa,” NW] ketin mwahngih kapitasang me poadidi kan nan ar apwal akan.” (2 Piter 2:9) E sohte pahn ketin mweidohng ken lelohng kasongosong me daulihala dahme ke pahn kak powehdi, oh E pahn ketin wiahda ahl en pitila pwe ken kak kanengamah pahn kasongosong kan.—1 Korint 10:13.
23. Dahme kitail kak koapworopworki me pahn wiawi ehu rahn?
23 Ki koapwoaroapwoar, kitail en kilangwong mwotail ahnsou me Nanmwarki Sises Krais pahn ketin pelianda Sehdan oh ienge kan koaros. (Kaudiahl 20:1-3) Sises pahn ketikihsang irail akan koaros me iang pwukoahki kahpwal kan oh pingiping laud me tohnsampah kin lokolongki. Ahpw nan ahnsou wet, ehu soangen ahl me keieu kamedek iei mehlahn aramas akan me kitail kin poakpoake. Wadek irelaud en mwurin met pwe ken diarada dahme wiawihiong irail.
SONG UWEN ME KE KOLEDI
Iaduwen kitail ese me Siohwa sohte kin kahrehda de ketikihong aramas en lokolok?
Pakaraun dah kan me Sehdan wia nan Ihden oh pil me sansaldahr nan mwehin Sohp?
Soahng dah kan me sansaldahr pwehki Koht mweidohng suwed en mihmiehte?