Sapwellimen Siohwa Pwihn Kin Utungada Ahmw Kalohk
“I ahpw kilangada pil emen tohnleng me pipihr nan wehwe, me weuwa rongamwahu poatopoat ehu.”—KAUDIAHL 14:6.
1. Iaduwen Sounkadehdehn Siohwa kan kin ale kasongosong kan, oh dahme karehda re kin pitla?
DAHME KAREHDA e inenen kesempwal en pohnese pwukoah me sapwellimen Siohwa pwihn nanleng ahneki ni eh kin utung doadoahk en kalohk en Kristian? Eri, Sounkadehdehn Siohwa kan kak wiahda doadoahk en kalohkiseli rongamwahu en Wehio nan sampah lemei wet ma sapwellimen Siohwa karis en nanleng sohte utungada? Sounkadehde kan kin wia soahngen kalohk wet erein ahnsou ehu me aramas kin uhki wehi, oh ekei koasoandi en kaundahn wehi kin lemei, oh soangsoangen uhwong kan. Ma Siohwa sohte ketikihda sawas, Sounkadehde kan kak pitsang saminimin en wehi kan, lipilipil, oh kalokolok suwed kan me kin kalapw wiawihong irail?—Melkahka 34:7.
Pitla Mendahki Uhwong kan sang Sampah
2. Iaduwen Kristian mehlel kan en tepin senturi oh Kristian kan en rahnwet kin pahrekpene?
2 Nan pahr en 1900 pwukat, imwintihti kan en pali en kaudok oh politik kin wiahda soahngen uhwong koaros, ni ahr kin doadoahngki pelien kosonned oh wiepe teikan, pwehn song irehdi de kauhdi sapwellimen Siohwa doadoahk. Kristian brother kan oh sister kan kin ale kalokolok sang pelien kaudok oh politik me kin kasapwunge arail doadoahk, oh kin kauwe ederail, oh kin wiahda lokaia likamw kan koasoiahkin Sounkadehde kan—me tohto kin kamakamala—pak tohto sang ni idihd en kaun en lamalam kan en Papilon Lapalap. Kitail kak ndahki, duwehte Kristian kan en mahs, me “ni mehlel me pid pwihn wet, se ese me wasa koaros aramas kin uhwong irail.” Duwehte kaun en lamalam kan ni mwein Krais me kin doadoahngki soangen wiepe koaros pwehn kauhdi en Sises kalohk, kaun en lamalam kan oh irail kan me kin uhwong padahk mehlel kin miniminiong pelien politik kan oh kin songosong en kauhdi doadoahk lap en kasukuhl oh kadehde me sapwellimen Siohwa aramas kan kin wiewia.—Wiewia 28:22; Madiu 26:59, 65-67.
3. Dahme kitail kak sukuhlkisang lelepek en Henryka Żur?
3 Tehk karasepe ehu duwen dahme wiawi nan Poland nan March 1, 1946. Henryka Żur, emen Sounkadehde serepein me mahki sounpar 15 sang nan wasa ehu me karanih Chełm, iang emen Sounkadehde, emen brother, mwemweitlahng rehn aramas kan me kin perenki rong padahk mehlel nan ehu kousapw me karanih wasao. Tohn pwihn en sounpei en Kadolik ehu me adaneki Narodowe Siły Zbrojne (National Armed Forces) koledi ira. Re keme brothero ahpw e pitla. Ahpw kaidehn ih met me wiawihong Henryka. Re kaloke ih laud erein awa tohto ni arail songosong en idingkihong ih en wiahda kilel en lohpwu en Kadolik. Emen me kaloke ih koasoia: “Ke kak kamehlele dahme ke mwahuki, ihte ke pahn wiahda kilel en lohpwu en Kadolik, pwe ma soh, kanengen kesik ehu awiawih iuk!” Met kaluwetehla en serepeino lelepek? Soh. Sounkaudok masapwehk pwukat wuradekihla ih nan ehu wahl oh kasikihdi ih. Mendahki met, ih me kana! Re sohte kak kauwehla ah lelepek.a—Rom 8:35-39.
4. Iaduwen pelien politik oh lamalam kin song en kauhdi doadoahk en kalohkpen Wehio?
4 Pohnangin sounpar epwiki kei, aramas kan kin wiekau oh mwamwahleki sapwellimen Koht ladu kan en rahnpwukat. Pwehki Sounkadehdehn Siohwa kan sohte kin, oh sohte men, iang kisehn kaudok likamw kan me mihmi pahn manaman en Sehdan, aramas kin kilangwohng irail me re konehng mihla pahn lokaiahn kauwe kan de aramas en uhwong irail. Pelien politik kan kin, ni lemei, pelianda irail. Sounkadehde tohto kamakamkihla arail pwoson. Pil wehi saledek kan kin pil song en kauhdi kalohkpen rongamwahuwo. Mahso nan 1917 nan Canada oh United States, kaun en lamalam kan karehda karaun kan en wiawihong Tohnsukuhl en Paipel kan, eden Sounkadehde kan ahnsouwo, me dene re kin kauwe koperment. Irail tohndoadoahk kan en Watch Tower Society ni sapwung selidi, oh mwuri saledek sang karaun kan me wiawihong irail.—Kaudiahl 11:7-9; 12:17.
5. Mahsan dahkei me kin kangoange sapwellimen Siohwa ladu kan?
5 Sehdan kin doadoahngki wiepe koaros me e ahneki pwehn song kauhdi doadoahk en kadehde me rien Krais kan oh iengarail me lelepek kan kin wiewia. Ahpw, nin duwen me ekspiriens tohto kin kasalehda, kamasak kan, kamakam suwed kan, selidi kan, imweteng kehlail kan, oh pil mehla sohte kak kauhdi Sounkadehdehn Siohwa kan. Oh ih met me kin wiawi sang mahs kohkohdo nan poadoapoad. Ahnsou koaros, mahsan en Elisa kin wia mehn kangoang: “Iangata kan tohtohsang irail.” Ehu kahrepe iei pwehki tohnleng lelepek kan me tohtohsang pwihn en Sehdan!—2 Nanmwarki 6:16; Wiewia 5:27-32, 41, 42.
Siohwa Kapaiada Sounkalohk Idipek kan
6, 7. (a) Nannanti en mahs dahkei me wiawihda pwehn kalohki rongamwahuwo? (b) Wekidekla katapan dahieu me wiawihda tepiada nan 1943?
6 Sang pahr 1900 lel met, Sounkadehdehn Siohwa kan doadoahngki wiepen pelien sains tohto pwehn kasansalehla oh kamwadangehla doadoahk lap en kalohk mwohn imwio leledo. Nan 1914, Brother C.T. Russell, tepin president en Watch Tower Bible oh Tract Society, tepin doadoahngki kilel silaid oh kilel mwekid, me kin mwekid parekiong koasoi kan me poahsoanda pohn Paipel me kin wiawihda nan pileiht en keseng kan, me reireiki awa waluh me adaneki “The Photo-Drama of Creation.” Pokon en aramas kan nan sahpw tohto me kilang kilel mwekid wet inenen pwuriamweikihla met ni ahnsouwo. Mwuri, nan pahr 1930 samwa oh nan pahr 1940 samwa, Sounkadehde kan kin ndandkihla arail kin kalohk sang ihmw lel ihmw oh doadoahngki keseng pileiht kan (phonographs) me re kin wahseli, me kin audaudki padahk en Paipel kan me J. F. Rutherford wiahda, president keriemen en Society.
7 Nan pahr 1943, mie kahk eimah ehu me wiawihda pahn kaweid en Nathan H. Knorr, president kasilimen en Society, ni e koasoanehdi en wiahda ehu sukuhl (Theocratic Ministry School) ong sounkalohk kan nan mwomwohdiso koaros. Sounkadehde kan pahn ale kaiahn en kalohk oh padahk sang ihmw lel ihmw ni ahr sohla pahn doadoahngki keseng pileiht kan. Sangete ahnsouwo, sukuhl teikan pil wiawihda pwehn kaiahnehda misineri kan, pioneer kan me kin kalohk kaukaule, elder en mwomwohdiso kan, oh sounapwalih kan nan rahn ohpis kan en Watch Tower Society. Sukuhl pwukat imwikihla dah?
8. Iaduwen Sounkadehde kan kasalehda pwoson laud nan 1943?
8 Mahso, nan pahr 1943, nan werengen Mahwen Keriau en Sampah, Sounkadehde 129,000 te me kin kalohk nan sahpw 54. Mendahki met, re pwoson oh ahneki lamalam kehlail me Madiu 24:14 pahn pweida mwohn imwio pahn leledo. Re kamehlele me Siohwa pahn apwaliala pwe rohng en peneu kesempwalo pahn kalohkseli mahs mwohn ireirekdohn wiewia kan me pahn kaimwsekla koasoandi suwed wet. (Madiu 24:21; Kaudiahl 16:16; 19:11-16, 19-21; 20:1-3) Mie katingpen arail nannanti?
9. Ire mehlel dahkei kasalehda me doadoahk en kalohk pweidahiehr?
9 Ahnsouwet mieiehr sahpw 13 me nan ehu ehu sahpw pwukat mie Sounkadehde me tohtohsang meh 100,000 me kin kalohk. Pali tohtohn sahpw pwukat kin mih pahn kaundahn Sarawi en Kadolik. Ahpw, kitail en tehk irair en sahpw pwukat. Mie sounkalohk en rongamwahuwo meh 450,000 nan Brazil, oh pohnangin meh 1,200,000 me iang towehda Katamanpen Kamatalahn Krais nan 1997. Pil ehu karasaras iei Mexico oh kereniong Sounkadehde 500,000 me kin mih nan sahpwet oh pohnangin aramas 1,600,000 me iang kasarawi Katamano. Ekei sapwen Kadolik kan duwehte Italy (mpen Sounkadehde 225,000 nan sahpw wet), France (mpen meh 125,000), Spain (tohtohsang meh 105,000), oh Argentina (tohtohsang meh 115,000). Nan United States, wasa me pelien lamalam en Prohs, Kadolik, oh Suhs kin ahneki manaman ie, mie mpen Sounkadehde 975,000 oh pohnangin aramas 2,000,000 kin iang towehda Katamano. Ni mehlel, pokon kalaimwun en aramas kan kin pidoisangehr nan Papilon Lapalap, minimin en kaudok likamw en sampah pwon, iangahki ah padahk ekiek kan oh kin sohpeilahng sapwellimen Koht inou mehlel en “lahng kapw oh sampah kapw.”—2 Piter 3:13; Aiseia 2:3, 4; 65:17; Kaudiahl 18:4, 5; 21:1-4.
Wekidala ong Anahn en Aramas
10. Iaduwen irair kan wekila nan ekei wasa?
10 Pali moron en irail kan me kin sohpeilahng Siohwa ki Krais Sises kin diarekda sang ni doadoahk en kalohk sang ihmw lel ihmw. (Sohn 3:16; Wiewia 20:20) Ahpw wiepe teikan kin pil kadoadoahk. Irair kan kin wekila, oh irair en pelien paien wehi kin karehong lih tohto en ahnsouwet doadoahk en mwohni. Pak tohto, erein wihk kan, aramas malaulaute me kak diarekda nan imwerail. Ihme karehda, Sounkadehdehn Siohwa kan kin wekid wiepen arail kalohk ong irair wet. Duwehte Sises oh tohnpadahk kan en mahso, re kin kohla wasa kan me aramas kak diarekda ie oh ahnsou kan me re kak diarada aramas kan.—Madiu 5:1, 2; 9:35; Mark 6:34; 10:1; Wiewia 2:14; 17:16, 17.
11. Iawasa Sounkadehdehn Siohwa kan kin kalohk rahnwet, oh ia imwilahn met?
11 Sounkadehde kan kin tiengla mwowe oh ni loalokong kalohk ong aramas kan nan wasa laud kan en peidi en sidohsa kan, wasahn netinet laud kan, nan imwen wiahda kepwe kan, nan ohpis kan oh pisnes kan, nan sukuhl kan, polihs station kan, ohtel kan oh imwen mwenge kan oh nanial. Ni mehlel, re kin kalohk wasa sohte lipilipil kan me aramas kak diarekda ie. Oh ma mie aramas me re tuhwong nan imwarail, Sounkadehde kan kin pwurehng pwurala rehrail nan imwarail kan. Wiepen kalohk pwukat kin imwikihla tohtohlahn kohpeseng en pwuhk kan me wia sawaspen Pwuhk Sarawi. Irail kan me rasehng sihpw kin diarekda. Aramas me men onop Pwuhk Sarawi wie tohtohla. Doadoahk en kasukuhl me keieu laud nan poadoapoad en aramas kin wiawihda ni idipek sang rehn sounkalohk limerar limelop samwa! Ke ahneki kapai en iang pwihn wet?—2 Korint 2:14-17; 3:5, 6.
Dahme Kamwekid Sounkadehdehn Siohwa kan?
12. (a) Iaduwen Siohwa kin kasukuhlih sapwellime aramas kan? (b) Ia lipwen kasukuhl wet?
12 Iaduwen sapwellimen Koht pwihn nanleng kin pid doadoahk en kalohk? Aiseia kohpada: “Pein ngehi pahn padahkihong noumw aramas akan, oh ketikihong irail paiamwahu oh popohl.” (Aiseia 54:13) Siohwa kin ketin doadoahngki sapwellime pwihn sansal pohn sampah pwehn kasukuhlih minimin en pirien wet nan sampah pwon—nan Kingdom Hall kan, ni kapokon laud kan, oh kapokon tikitik kan. Met kin imwikihla minimin oh popohl. Sapwellimen Siohwa kasukuhl kin kapwaredahr aramas tohrohr kei me kasukuhldahr en limpoak ong emenemen oh en poakohng mehn mperail kan duwehte pein irail, oh ren dehr kailongki mehn mperail kan, wasa soh lipilipil me re kousoan ie nan sampah saminimin wet.—Madiu 22:36-40.
13. Iaduwen atail kak kamehlele me tohnleng kan kin kaweidih doadoahk en kalohk?
13 Limpoak kin kamwekid Sounkadehdehn Siohwa kan en pouselahte kalokalohk mendahki aramas teikan kin soukautihong arail kalohk de kaloke irail. (1 Korint 13:1-8) Re ese me arail doadoahk en komour kin mih pahn kaweid sang nanleng, nin duwen me Kaudiahl 14:6 mahsanih. Rohng dahieu me kin lohkseli pahn kaweid en tohnleng kan? “Kumwail lemmwiki Koht oh kapinga sapwellime roson lapalahpie! Pwe e lelehr ahnsoun eh pahn ketin kadeikada tohn sampah kan. Kumwail poaridi mwohn silangi oh pwongih me ketin kapikada nanleng, sampah, madau, oh utuhnpihl kan.” Kalohkpen rongamwahu en Wehio kin kalinganada mwaren Siohwa. Luhk kohwong aramas kan en kalinganada atail Sounkapikadao, Koht, ah kaidehn ren kalinganada kapikipik kan oh padahk en evolution. Oh dahme karehda doadoahk en kalohk me inenen karuwaru? Pwehki awahn kadeik pwarehr—kadeikpen Papilon Lapalap oh ahn Sehdan koasoandi sansal koaros.—Kaudiahl 14:7; 18:8-10.
14. Ihs me kin iang doadoahk en kalohk lap wet?
14 Sohte Kristian lelepek men me irairdisang doadoahk en kalohk wet. Elder ngehnin kan kin tiengla mwowe iang mwomwohdiso kalohk. Pioneer kan me kaiahnda ong doadoahk wet kin soupisengki doadoahk wet. Sounkalohk idipek kan en rohngen Wehio, mendahki ma re kak kalohk awa keite sounpwong ehu de tohtosang, kin lohkiseli rohngo nan sampah pwon.—Madiu 28:19, 20; Ipru 13:7, 17.
15. Ia mehn kadehdehpen lipwen en Sounkadehdehn Siohwa kan kalohk?
15 Mie lipwen nannanti pwukat ong sampah? Ehu lipwen mehn kadehde iei prokram en T.V. kan oh pelien nuhs kan me kin kalapw koasoia duwen Sounkadehdehn Siohwa kan. Pelien nuhs pwukat kalapw kasalehda atail ngiangi oh lamalam kehlail en kalohkohng aramas koaros. Ehi, atail ngoang oh atail kalohk wasa koaros kin wia lipwalipw laud, mendahki pali moron en aramas kan kin soikala rohngo oh iangahki irail kan me kin pakairki rohngo!
Atail Ngoang en Kanekehla Kalohko
16. Lamalam dahieu me ahnsouwet sansalda nan ahnsou mwotomwot me luhluhwe?
16 Kitail sehse oh sohte anahne ese ia uwen laud en ahnsou me luhluhwe ong koasoandi wet pwehki kahrepe me kitail kin papah Siohwa me mwakelekel. (Madiu 24:36; 1 Korint 13:1-3) Ahpw kitail ese me pwe sapwellimen Siohwa limpoak, manaman, oh kopwungpwung en sansalda, rongamwahuwo anahne en kalohkseli “mahs.” (Mark 13:10) Ihme karehda, mendahki ia uwen werei me kitail kin kasikasik me sampah wet me suwed, diren kopwung sapwung, oh tiahk lemei en imwisekla, kitail anahne ni ngoang mourki dahme kitail inoukihda me pahn pahrekiong atail irair. Ele kitail mahlahr de soumwahudahr, ahpw kitail kakete papahkihong Siohwa ngoangohte me kitail ahneki ni ahnsou me kitail pwulopwul de ni ahnsou me kitail ahnekihte roson mwahu en paliwar. Ele kitail solahr kak wiahda awa tohto nan kalohk duwehte mahso, ahpw kitail kak ni mehlel kolokolte atail meirong en kaping ong Siohwa en kohsang nan mohngiongatail.—Ipru 13:15.
17. Kasalehda ehu ekspiriens kangoang me pahn kak sewese kitail koaros.
17 Ihme karehda, mendahki ma kitail pwulopwul de mah, kitail en kasalehda ngoang oh ehukihong aramas koaros me kitail tuhwong atail rongen sampah kapwo. Kitail en duwehte kisin serepein me sounpahr isuh oh kin namenek oh kin mihmi Australia me iang ah nohno kohla nan sidowa. Kisin serepein menet kin rong nan Kingdom Hall duwen ia uwen kesempwal ong koaros en kalohk, ihme e kihong nan ah ehdo brochure en Paipel riau. Nindoken ah nohno kin wie netinet ni koantero, kisin serepeino sohla mie. Nohno diarada nah serepeino, e wie kasakasalehong emen lih ehu brochure! Ah nohno kohla rehn liho oh peki mahngki kedirepw me nah serepeino ele wiahiong liho, ahpw liho ni kadek aledahr brochureo. Ni ahnsou me nohno pil pwurehng kelehpwkihla nah serepeino, e kalelepek rehn sepereino iaduwen e kak eimah pwehn kak kohla oh tuhwong aramas men me e sehse. Kisin serepeino nda: “I ndahng pein ngehi, Onopada, Soandi, Kohwei (Ready, Set, Go)! Ngehi eri kohwei!”
18. Iaduwen atail kak kasalehda ngehnin eimah?
18 Kitail koaros anahne ngehn ehu me duwehte me serepein en Australia kasalehda, keieu pwehn kak tuhkihong irail kan me kitail sehse de pil kaun akan rongamwahuwo. Ele kitail kin masak pwe re de soikala rongamwahuwo. Kitail en dehpa manokehla dahme Sises mahsanih: “Kumwail dehr pwunodki dahme kumwail pahn sapengkin irail, de iaduwen amwail pahn doareikumwailla. Pwe Ngehn Sarawi me pahn ketin padahkihong kumwail ahnsouwo dahme kumwail pahn sapengki irail.”—Luk 12:11. 12.
19. Ia omw lamalam ong omw kalohk?
19 Ihme likih sawas en sapwellimen Koht ngehn sarawi ni omw tuhkihong aramas kan ni kadek rongamwahuwo. Aramas rar kan kin likih ohl oh lih kan me kin kalapw salikilik me kin momour rahnwet oh mehla lakapw. Kitail kin likih Siohwa oh sapwellime pwihn nanleng—Krais Sises, tohnleng sarawi kan, oh Kristian keidi kan me iasadahr—me momour kohkohlahte! Ihme karehda, tamatamante: “Iangata kan tohtohsang irail”!—2 Nanmwarki 6:16.
[Nting tikitik me mi pah]
a Ong karasepe tehkan, kilang pwuhk en 1994 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, pali 217-20.
Iaduwen Komw Pahn Sapeng?
◻ Pwukoah dahieu sapwellimen Koht pwihn nanleng kin wiahda me pid pitlahn sapwellimen Siohwa aramas kan?
◻ Pelien politik oh kaudok dahkei me pelianda Sounkadehdehn Siohwa nan pahr en 1900?
◻ Iaduwen Sounkadehdehn Siohwa kin kawekila arail doadoahk en kalohk ong anahnepen ahnsou kan?
◻ Dahme kin kamwekid komwi en kalohk?
[Kilel nan pali 9]
Henryka Żur
[Kilel kan nan pali 10]
Japan
Martinique
United States
Kenya
United States
Sounkadehdehn Siohwa kan kin kalohk wasa soh lipilipil kan oh ahnsou soh lipilipil kan me re kak diarada aramas
[Kilel nan pali 12]
Nan tepin 1900 wet, keseng pileiht kan me padahk en Paipel kan kin mih loale kin kadoadoahk pwehn kalohkiseli rohngen Wehio