Ahmw Sounkapikada—Sukuhliki Pwehn Esehla Ih
“Eri, I pahn kasalehiong uhk ei lingan koaros, oh I pahn mahsanihada mwohmw mwarei; iei mwarei Siohwa.”—EKSODUS 33:19, New World Translation.
1. Dahme kahrehda Sounkapikada warohng atail kawahuwih ih?
WAHNPOARON Sohn, me ntingihdi pwuhk me keieu kaimwiseklahn pwuhk kan nan Paipel, ntingihdi koasoi loal ehu duwen atail Sounkapikada: “Maing at Kaun oh at Koht! Komwi me uhdahn warohng sapwellimanki lingan, wahu, oh roson. Pwe komwi me ketin wiadahr mehkoaros, oh pwehki kupwuromwien, me mehkoaros mihmiehki oh momourki.” (Kaudiahl 4:11) Nin duwen artikel en mwowe kasansalehda, mehkan me pelien sains kan kin diarada kin kalaudehla atail kin kamehlele me mie emen me kapikada soahng koaros.
2, 3. (a) Dahme aramas akan anahne sukuhliki duwen Sounkapikada? (b) Dahme kahrehda kitail en pein tuhwong de kilang Sounkapikada sohte pwung?
2 E kesempwal en kamehlele me mie Sounkapikada, ahpw e pil wia mehkot kesempwal en sukuhliki pwehn esehla ih—me ih uhdahn emen oh me e kin sapwellimaniki irair kan oh kahrehong aramas akan en mengeiong karanih ih. Sohte lipilipil ia uwen laud ke esehla ih ahnsou wet, e soh pahn mwahu ken kalaudehla omw esehla ih? Met sohte kin wehwehki me kitail pahn uhdahn tuhwong ih, nin duwen kitail kin tuhwong aramas akan.
3 Siohwa iei ih me ketin kapikada usu kan, oh atail ketipin me wia usu ehu me uwe mwahu. Ke men song keilahng oh karanih ketipin? Uhdahn soh! Pali laud en aramas akan kin kanahieng en dehr kilang ketipin de dilin ketipin ahnsou werei pwe karakar en ketipin en dehr kauwehla kilirail kan. Nan werengen ketipino ah karakar mihmi ni uwen degree Celsius 15,000,000 (27,000,000°F.). Nan ehu ehu sekond, uhmw mwehl wet kin kihwei karakar me kak toutouki ten pahrar. Ekiste karakar wet kin kohdohng sampah ni mwomwen karakar oh marain, ahpw met ihte anahn ong kakehlada mour nan sampah. Ire mehlel pwukat kin kak sewese kitail en ese duwen sapwellimen Sounkapikada manaman. Ihme kahrehda, Aiseia kak ntingihdi duwen “lapalap en [Sounkapikada] manaman.”—Aiseia 40:26.
4. Dahme Moses pekihda, oh iaduwen Siohwa mwekidki pekipek wet?
4 Ahpw, sounpwong kei mwurin mehn Israel kan mweselsang Isip nan pahr 1513 B.C.E., Moses peki rehn Sounkapikada: “Maing, komw ketin kupwurkalahngan kasalehiong ie mahs omwi lingaling.” (Eksodus 33:18) Tamataman me Koht iei ih me kapikada ketipino, eri, ihme ke kak wehwehki dahme kahrehda e mahsanihong Moses: “Ke sohte kak kilang ie, pwe sohte aramas emen kak kilang ie ahpw momour.” Sounkapikadao mweidong Moses en rukla nan ehu wasa pohn Nahna Saini ni ahnsou Koht me “daulihla” Moses. Eri, ni karasaras, Moses kilang “tihnsewen” Koht, oh met wehwehki me Moses kilang mwomwen marain me sohte nohn kehlail me kohsang rehn Sounkapikada.—Eksodus 33:20-23; Sohn 1:18.
5. Ni ahl dahieu me Sounkapikada kaitarala pekipek me Moses wiahda, oh met kin kadehde duwen dah?
5 Koht ketin kaitarala ahn Moses ineng en men karanih Sounkapikada. Koht doadoahngki tohnleng men pwehn koasoi ong Moses oh mahsanih: “Ngehi, Kauno [“Siohwa,” NW], Koht emen me diren kalahngan oh kadek, me sohte kin mwadang lingeringerda, oh me diren limpoak lapalap oh loalopwoat mehlel. I kin kapwaiada ei inou ong me ngeder, oh kin mahkohng me suwed kan oh me dipan akan; ahpw I uhdahn pahn kalokehki seri kan oh nein neirail kan lel ni dih kesiluh oh kapahieu pwehki dipen samarail kan.” (Eksodus 34:6, 7) Ire wet kin kasalehiong kitail me en esehla atail Sounkapikada kin pid kaidehn en kilang ih, ahpw en esehla ih iangahki sapwellime irair kan.
6. Iaduwen atail mehn pere soumwahu nan paliwaratail wia mehkot inenen kapwuriamwei?
6 Ehu ahl kitail kak wia esehla Koht sang ni atail pahn dehdehkihla sapwellimen Koht irair kan sang dahme e kapikada. Medewehla wasahn pere soumwahu nan paliwaromw. Nan ehu makisihn adaneki Scientific American, e kin koasoia duwen wasahn pere soumwahu nan paliwaromw: “Sangete mwohn ipwidi lel ahnsoun mehla, wasahn pere soumwahu kin pehmtikiong ah doadoahk. Soangsoangen mwutumwut en war akan nan paliwar . . . kin pere kitail sang mwahs oh soumwahu. Aramas akan sohte pahn kak mour ma sohte mehn pere pwukat.” Mehn pere pwukat kin kohsang ia? Pil ehu artikel nan makisihnohte koasoia: “Koasoandi mwahu en doadoahkpene en kisin weren nta kan me kin pere paliwar sang paiking oh soangsoangen soumwahu kan kin kohsang kisin weren nta kan me kin tepida miehla wihk duau mwurin seri men ah kin ahpada nan kapehd en ine.” Lih liseian emen pil kin kihong perepen soumwahu ong kisin seri men me mih nan kapehd. Mwuhr, ahnsou me nohno kin kadihdi serio, e kin kihong ih perepen soumwahu oh wini mwahu kan ki pilen dihdi.
7. Dahme kitail kak ndahki duwen atail mehn pere soumwahu nan paliwaratail, oh met kahrehong kitail en ahneki madamadau dah duwen Sounkapikpatail?
7 Ke ahneki kahrepe mwahu ehu en kamehlele me ahmw mehn pere soumwahu kin siksang de mwahusang dahme pelien sains ni ahnsouwet kak kihda. Kitail kak idek rehtail, ‘Dahme met kin padahkihong kitail duwen Sounkapikpatail?’ Koasoandi en mehn pere soumwahu kin ‘tepida miehla wihk duau mwurin seri men ah kin ahpada nan kapehd en ine’ oh kin kaunopada en perehla seri pwelel me ahpwtehn ipwidi, wia koasoandi erpit ehu. Ahpw kitail kak dehdehki de sukuhliki mehkot laud duwen Sounkapikpatail sang met? Dahme pali laud en kitail kin medemedewe duwen dahme Albert Schweitzer oh meteikan me tohnmeteikihla ahr ahnsou ong sewese me semwehmwe kan ni epwelpen wini? Kitail kin kalapw nda me aramas kadek oh limpoak pwukat kin ahneki irair kaselel kan. Eri, e soh pahn duwehte Sounkapikpatail me kin kihong nan paliwar en aramas kepwehpwe kan oh semwehmwe kan arail mehn pere soumwahu? E sansal, me e kin sapwellimaniki limpoak, kadek, pwung oh e sohte kin lipilipilki aramas. Met soh kin duwehte dahme Moses rong duwen sapwellimen Sounkapikada irair kan?
E Kin Kasalehong Kitail Duwen Uhdahn Ih
8. Ni ahl tohrohr dahieu me Siohwa kin kasalehong kitail duwen pein ih?
8 Pil ehu ahl kitail kak karanih Sounkapikpatail iei sang nan Pwuhk Sarawi. Met inenen kesempwal pwe pelien sains oh audepen lahng sohte kak kasansalehda ekei irair kan duwen atail Sounkapikada oh mehkan me pid ih kin sansalda sang nan Pwuhk Sarawi. Karasepe ehu: mwaren Sounkapikada. Ihte Pwuhk Sarawi kin kawehwehda mwaren Sounkapikada oh ia wehwehn mware. Ni nting kan en Ipru nan Pwuhk Sarawi, mwaren Koht kin pwarada mpen pak 7,000 ni mesen nting pahieu YHWH de JHVH, oh aramas kin kalapw nda “Jehovah” ni lokaiahn wai.—Eksodus 3:15; 6:3.
9. Ia wehwehn mwaren Sounkapikada, oh dahme kitail kak sukuhliki sang met?
9 Ma kitail men esehla Sounkapikada, kitail anahne esehla me ih kaidehn mehkot sawehwe duwehte “Me Tepiada” de “Ngehi Iei.” Mware kin kasalehda met. Mware kohsang lepin lokaia ehu ni lokaiahn Ipru me kin wehwehki “en wiahla” de “kadehde ihs ih.”a (Pil kilang Senesis 27:29; Eklesiasdes 11:3.) Mwaren Koht kin wehwehki “E Kahrehong en Wiahla” oh met kin kasansalehda me e kin kupwurki mehkan en wiawi oh e kin kahrehong sapwellime kupwur kan en pweida. Ni atail pahn esehla oh doadoahngki mware, met pahn kak sewese kitail en kalahnganki me Koht kin kapwaiada sapwellime inou kan oh sapwellime kupwur kan koaros pahn uhdahn pweida.
10. Mehkot kesempwal dahieu kitail kak sukuhliki sang pwuhken Senesis?
10 Pwuhk Sarawi kin wia utupen loalokong en sapwellimen Koht kupwur kan oh irair kan. Pwuhken Senesis kasansalehda me, ehu ahnsou mahs mahie, aramas ahneki nanpwungmwahu rehn Koht oh re ahneki koapworopwor en mour me mie katepe oh koapworopwor en mour werei. (Senesis 1:28; 2:7-9) Siohwa pahn kapwaiada dahme mware kin wehwehki, ni e pahn katokedi kalokolok kan me aramas akan kin lelohng ni ahnsou werei. Kitail kin wadek duwen e pahn kapwaiada sapwellime kupwure kan: “Pwe wiepen lahng oh sampah pwupwsangehr koasoandihpe, kaidehk sang ni pein nsenarail, ahpw pwehki kupwuren Koht. Ahpw mie koapworopwor wet: ehu rahn audepen lahng oh sampah . . . pahn iang sapwellimen Koht seri kan nan arail saledek lingan.”—Rom 8:20, 21, The New Testament Letters, by J. W. C. Wand.
11. Dahme kahrehda e pahn mwahu kitail en wadek wiewiahn aramas akan nan Paipel, oh oaritik kan en poadoapoad ehu nan Paipel?
11 Pwuhk Sarawi pil kak sewese kitail en esehla Sounkapikpatail pwe e kin kasansalehda sapwellime wiewia kan oh pil iaduwen e wiewiaiong mehn Israel en mahs akan. Karasepe ieu kin pidada Elisa oh Nahman, kaun lapalap en karis kan en mehn Siria lemei kan. Ni ahnsou ke pahn wadek poadoapoad wet nan 2 Nanmwarki irelaud 5, ke pahn wadek duwen kisin serepein kis en mehn Israel me wiahla lidu men me kin kangoangeki me en Nahman soumwahu en tokutok pahn kak mwahula ma e pahn ale sawas sang rehn Elisa nan Israel. Nahman uhd kohla wasao, oh e kin kasikasik me Elisa pahn kamwekid peh nin duwen me sounwunani kan kin wia oh e pahn mwahula. Ahpw Elisa padahkiong mehn Siria menet en duhdu nan Pillap Sordan. Ladun Nahman ko nantihong en kangoange ih en kapwaiada dahme Elisa mahsanih, oh ni ahnsou me e kapwaiada, e ahpw mwakelekella mehlel. Nahman men kihong Elisa kisakis kesempwal kan, ahpw Elisa sohte men ale kisakis pwukat. Ahnsoukis mwuri, Keasi, ladun Elisa, ahpw wailahng rehn Nahman, oh wiahda likamw ehu pwehn kak ale mwohni kan oh dipwisou kan. Pwehki likamw me e wia, e uhd ahnekihla soumwahu en tokutok. Met iei ehu poadoapoad en aramas me inenen mwahu—me kitail kak sukuhlikihsang.
12. Sang atail pahn wadek poadoapoad en Elisa oh Nahman, dahme kitail kak sukuhliki duwen Sounkapikpatail?
12 Poadopoad wet, ni ahl me kahrehong aramas en perenki rong, kin kasansalehda me Sounkapikada Lapalapo en audepen lahng oh sampah kaidehn emen me aklapalap oh sohte kin tehk duwen kisin serepein menet, oh wiewia wet kin weksang tiahk en keinek tohto nan rahnpwukat. Met pil kin kasalehda me Sounkapikada sohte kin lipilipilki keinek ehu de wehi ehu. (Wiewia 10:34, 35) Oh pil, Koht sohte kin kupwurki aramas akan en mwomwehda me irail kak kamwahuwihala aramas akan—duwehte ekei “sounwunani” kan en mahs oh ni ahnsouwet kin wia—Sounkapikpatail kin kasansalehda sapwellime erpit. E wehwehki iaduwen e pahn kihsang soumwahu en tokutok. E pil kasalehda sapwellime erpit oh kopwungpwung ni ahnsou me e sohte mweidong likamw kan en pweida. Met soh kin duwehte sapwellimen Siohwa irair kan me Moses rong duwen? Mendahki poadopoad en Paipel wet mwotomwot, kitail kak sukuhliki laud duwen Sounkapikpatail!—Melkahka 33:5; 37:28.
13. Kawehwehda iaduwen kitail kak sukuhliki padahk katepe kan sang Paipel.
13 Wiewiahn aramas teikan nan wehin Israel duwen ahr sohte kin kasalehda ahr kalahngan oh pil iaduwen Koht mwekidki met kin kasansalehda me Siohwa kin nsenohki laud sapwellime aramas. Pwuhk Sarawi mahsanih me mehn Israel akan kin pwurpwurehng kasongosonge Koht, oh katoutouwihala nan kupwuren Koht. (Melkahka 78:40, 41) Ihme kahrehda, e sansal me Sounkapikpatail kin sapwellimaniki pepehm kan, oh e kin nsenohki dahme aramas akan kin wia. Kitail kak sukuhliki laud sang rehn aramas akan me koaros kin ese. Ni ahnsou me Depit pilipilda pwehn wiahla nanmwarki en wehin Israel, Koht padahkiong Samuel: “Aramas akan kin kasawih mwomwen aramas, ahpw ngehi, [“Siohwa,” NW], I kin kasawih nan mohngiong en aramas akan.” (1 Samuel 16:7) Ei, Sounkapikpatail kin kasawih nan mohngiongatail kan, kaidehn mwomwen aramas. Ia uwen kansenamwahu en wehwehki met!
14. Ni ahnsou kitail kin wadek Nting en Ipru kan, dahme kitail kak wia pwehn sewese kitail en paiekihda?
14 Pwuhk 39 (Senesis lel Malakai) nan Pwuhk Sarawi me ntingihdiher mwohn Sises ketido nin sampah, oh e konehng kitail en wadek pwuhk pwukat. Kitail pahn wadek pwuhk pwukat kaidehn pwehki kitail men sukuhlikihte wiewiahn aramas akan nan Paipel de poadoapoad kan. Ma kitail men sukuhliki duwen Sounkapikpatail, kitail anahne doudouloale pwuhk pwukat oh medemedewe duwen, ‘Dahme iren Paipel wet kin padahkiong ie duwen sapwellimen Koht irair kan? Mehnia sapwellimen Koht irair kan kin sansalda wasaht?’b Doudouloale duwen iren Paipel kan pil kak sewese aramas akan me kin peikasalki Paipel oh sewese irail en kamehlele me Paipel kin kohsang rehn Koht, oh met pahn wiahda poahsoan en ahr esehla Sounwia Paipel limpoak menet.
Sounpadahk Lapalap Men kin Sewese Kitail en Esehla Atail Sounkapikada
15. Dahme kahrehda wiewia kan oh padahk kan en Sises inenen wia kasukuhl laud?
15 Aramas akan me kin peikasalki ma mie Sounkapikada de sohte kin wehwehki Koht, ele mwein sohte nohn wehwehki Paipel. Mwein ke tuhwong aramas akan me kin sehse ma Moses kin momour mwohn de mwurin Madiu oh ekei pil sohte ese douluhl sapwellimen Sises wiewia kan oh padahk kan. Met wia mehkot inenen kansensuwed pwehki emen kak sukuhliki laud duwen Sounkapikada sang rehn Sounpadahk Lapalap, Sises. Pwehki Sises me kin karanih Koht, oh e kak kasalehong kitail uhdahn Sounkapikada. (Sohn 1:18; 2 Korint 4:6; Ipru 1:3) Oh e kapwaiada met. Ehu ahnsou e koasoia met: “Mehmen me kilangieier pil kilangehr Sahm.”—Sohn 14:9.
16. Pwehki Sises koasoi ong lihen Sameria, dahme met kin kasansalehda?
16 Medemedewe duwen mehn kahlemeng mwahu wet. Ehu ahnsou, Sises ngirekilahr eh ketin sapasapal, oh ni ahnsou e kommoaldi, e mahsen ong lihen Sameria men limwahn Sikar. E padahkiong liho duwen padahk mehlel loal kan, keieu me aramas akan anahne “kaudokiong Sahmo ni ngehn oh mehlel.” Mehn Suhs kan ni ahnsowo kin kailongki mehn Sameria kan. Ahpw weksang irail, Sises kin kahlemengih sapwellimen Siohwa irair en sohte lipilipilki aramas akan oh e kin kupwurki aramas mehlel akan, ohl oh lih kan sang wehi kan koaros, nin duwen kitail wadekehr irairo me pid Elisa oh Nahman. Met pahn anahne kamehlelehong kitail me Siohwa sohte kin kupwurki pelien lamalam kan me kin kasalehda irairen kailok nan sampah nan rahnpwukat. Kitail pil kak tehk duwen ire wet, me Sises perenkihda padahk ong liho, mendahki lih menet kin kousoan rehn emen ohl me kaidehn eh pwoud. Sises sohte kadeikada liho, ahpw e kin koasoiong liho ni elen wahu pwehn sewese ih. Mwuri, mehn Sameria teikan kin rong Sises oh irail uhd koasoia: “Iei me se esehkier me ih me uhdahn Sounkomourpen sampah.”—Sohn 4:2-30, 39-42; 1 Nanmwarki 8:41-43; Madiu 9:10-13.
17. Kaiasadahn Laserus kin kadehdehong kitail duwen dah?
17 Kitail en pil tehk duwen pil ehu poadoapoad me pahn sewese kitail en sukuhliki duwen Sounkapikada sang ni atail pahn sukuhliki duwen wiewia kan oh padahk kan en Sises. Medemedewe duwen ahnsou me kompoakepahn Sises, Lasarus, mehla. Mwohn met, Sises kasalehda sapwellime manaman en kaiasada aramas akan. (Luk 7:11-17; 8:40-56) Ahpw, dahme Sises wia ni ahnsou me e kilang rien Lasarus, Mery, sengiseng? Sises “ahpw kupwurohla oh pahtoula.” E sohte kin soukautih de wia soahngen aramas me sohte kin nsenohki aramas akan; ahpw e “ketin tentenihr.” (Sohn 11:33-35) Oh met kaidehn mwomwehdahte. Sises uhd mwekidiki oh wia mehkot—e kaiasada Lasarus. Ke kak medemedewe ia uwen laud wiewia wet kin sewesehda irail wahnpoaron kan en kalanganki sapwellimen Soukapikada pepehm kan oh wiewia kan. Met pil anahne sewese kitail oh pil meteikan en wehwehkihla sapwellimen Sounkapikada irair kan oh ahl akan.
18. Iaduwen aramas akan anahne kilangwong ahr kin wia onop Paipel?
18 Onopki Paipel oh sukuhliki duwen Sounkapikpatail sohte kin wia mehkot kanamenek. Paipel kaidehn pwuhk ehu me audepe kan sohte kin pid atail ahnsou. Sohn kin onop Paipel oh wiahla koampoakepahn Sises. Ahnsou kei mwuri e ntingihdi met: “Kitail ese me Sapwellimen Koht Iehros ketidohr oh ketikihong kitail wehwehki pwe kitail en ese Koht mehlelo. Eri, kitail kin mihmi rehn Koht mehlelo pwehki atail kin mihmi rehn Sapwellime Iehros, Sises Krais. Iei ih me Koht mehlel, oh iei ih me mour soutuk.” (1 Sohn 5:20) Songen petehk me kitail pahn kin doadoahngki “wehwehki” pwehn ale loalokong en “Koht mehlelo,” Sounkapikada, kak wahdo “mour soutuk.”
Iaduwen Ke Kak Sewese Aramas Teikan en Sukuhliki Duwen Ih?
19. Sawas dahieu wiawihda ong sewese aramas akan me kin peikasal?
19 Ekei aramas anahne en kilang mehn kadehde tohto mwohn re pahn kak kamehlele me mie Sounkapikada limpoak men me kin nsenohkin kitail. Aramas rar rar kei kin peikasalki ma mie Sounkapikada de soh, de ahr madamadau kan sohte kin pahrekiong dahme mihmi nan Paipel. Iaduwen ke kak sewese soahngen aramas pwukat? Nan Kapokon en District oh International en pahr kan 1998 oh 1999 en Sounkadehdehn Siohwa kan, mehn doadoahk mwahu ehu me kohda ni lokaia tohto—pwuhk ehu me oaralap koasoia “Is There a Creator Who Cares About You?”
20, 21. (a) Iaduwen kitail kak doadoahngki pwuhken Creator ni ahl me pahn pweida mwahu? (b) Kihda ekei ekspiriens kan ong iaduwen pwuhken Creator kin pweida mwahu.
20 Pwuhk wet pahn kakehlada ahmw pwoson Sounkapikpatail oh pahn kalaudehla omw kin kalahnganki sapwellime irair kan oh wiewia kan. Dahme kahrehda met pahn pweida? Pwehki pwuhk wet me oaralap koasoia “Is There a Creator Who Cares About You?” me wiawihda keieu en kapwaiada soahngen mehn akadei pwukat. Ire kesempwal nan pwuhk wet iei “Dahme pahn kak kihong wehwe mwahu nan ahmw mour?” Audepen pwuhko me ntinghdi ni ahl ehu me pahn pil kahrehong irail aramas akan me kin sukuhl laud en perenki wadek pwuhk wet. Ahpw, e kin kihda sawas ong atail anahn akan me kitail koaros kin ahneki. Audepe kan kin inenen kapwuriamwei oh idipek ni elen sewese aramas akan me kin peikasalki ma mie Sounkapikada. Pwuhko sohte kin wiawihda pwe sounwadek pwuhko kin kamehlele Sounkapikada. Irail akan me kin peikasal pahn perenki wadek duwen dahme pelien sains kan ahpwtehn diarada oh arail madamadau kan. Mehn kadehde pwukat pahn pil kak kakehlada pwoson en irail akan me kin kamehlele Koht.
21 Ni ahnsou me ke pahn onopki pwuhk kapw wet, ke pahn diarada me ekei wasa kan kin kawehwehda, ni oaralap, poadopoad en Paipel ni ahl me pahn kasansalehda sapwellimen Koht irair kan, oh met pahn sewese sounwadawad kan en esehla Koht. Tohto me wadekehr pwuhk wet kin koasoia iaduwen pwuhk wet kin sewese irail. (Kilang artikel en The Watchtower (lokaiahn wai) en June 15, 1999, pali 25 oh 26.) Ke pil kak wia met ni ahnsou me ke pahn wadek pwuhko oh doadoahngki pwuhk wet en sewese aramas teikan en esehla Sounkapikparail.
[Nting tikitik kan me mi pah]
a M. J. Gruenthaner, sounpadahk en pelien lamalam en Jesuit, nin doken ah wia kaun en sounntingihada nuhspepa me adaneki The Catholic Biblical Quarterly, e kawehwehda me lepin lokaia wet “sohte kin ahneki wehwe rir de karasaras, ahpw ni mwuledek, wehwe me kin inenen sansal.”
b Ni ahnsou pahpa oh nohno kan kin padahkiong neirail seri kan poadoapoad kan en Paipel, re kak sewese neirail seri kan en kekeirada ma irail pahn doadoahngki soangen peidek pwukat. Ihme pwulopwul kan kak esehla Koht, oh pil sukuhliki en doudouloale sapwellimen Koht Mahsen.
Komw Koledi Ire Pwukat?
◻ Iaduwen Moses esehla Siohwa pohn Nahna Sinai?
◻ Dahme kahrehda wia onop Paipel iei ehu ahl me pahn kak sewese kitail en esehla Koht?
◻ Ni ahnsou kitail kin wia atail wadawad en Paipel, dahme pahn kak sewese kitail en karanih Sounkapikpatail?
◻ Ni ahl dahieu komw kin pilahn en doadoahngki pwuhken Sounkapikada?
[Kilel nan pali 14]
Dahme atail mehn perepen soumwahu kan kin kasalehda me pid duwen Sounkapikpatail?
[Kilel nan pali 15]
Wasakis nan “Dead Sea Scrolls,” me mesen nting pahieu me wehwehkiong mwaren Koht ni lokaiahn Ipru, kin nting toantoal
[Credit Line]
Courtesy of the Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem
[Kilel nan pali 16]
Dahme kitail kak sukuhliki ni ahnsou Sises mahsanihada Mery wie sengiseng?