Ke Kin Wia Peidek Wet: “Ia Siohwa?”
“Dahme kahrehda re sohpeikihsang ie . . . Oh irail kin nda, ‘Ia Siohwa?’ ”—SEREMAIA 2:5, 6, NW.
1. Ni ahnsou me aramas kin wia peidek wet: “Ia Koht?” dahme mwein irail kin medemedewe?
“IA KOHT?” Aramas tohto kin wia peidek wet. Ekei aramas kin song en wehwehki duwen ire kesempwal ieu duwen Sounkapikadao duwehte: Iawasa me Koht kin ketiket ie? Oh pil ekei kin wia peidek wet mwurinte kahpwal laud kin wiawi ong aramas akan de ni ahnsou me pein irail kin lelohng kahpwal ieu oh irail sohte kak wehwehki dahme kahrehda Koht sohte kauhdi kahpwalo. Aramas teikan sohte kin wia peidek wet, pwehki irail sohte kin kamehlele me mie Koht.—Melkahka 10:4.
2. Ihs me kin pweida ni ahr kin rapahki Koht?
2 Ahpw, aramas tohto me kin pohnese me mehn kadehde tohto me kasalehda me mie Koht. (Melkahka 19:1; 104:24) Ekei rehrail kin itarki iangala pelien lamalam ehu. Ahpw, limpoak kehlail ong padahk mehlel kin kamwekid aramas rar kei nin sampah pwon en rapahki Koht mehlelo. Arail kin nannanti en rapahki Koht mehlelo kin pweida pwehki Koht “sohte dohsang emenemen kitail.”—Wiewia 17:26-28.
3. (a) Iawasa Koht kin ketiket ie? (b) Ia wehwehn peidek wet me mih nan Paipel, “Ia Siohwa?”
3 Ni ahnsou me aramas pahn diarada Siohwa, e pahn pohnese me “Koht iei Ngehn,” aramas sohte kak kilangki mesarail kan. (Sohn 4:24) Sises kin mahsanih duwen Koht mehlelo “Semei me ketiket nanleng.” Ia wehwehn met? Wasa me Samatail me kin ketiket iei nanleng, ni pali ngehn, wasa ileile, duwehte nanleng kin mih wasa ileile pohn sampah. (Madiu 12:50; Aiseia 63:15) Edetehn kitail sohte kak kilangki Koht masatail kan, Koht kin mweidong kitail en esehla Ih oh sukuhliki duwen sapwellime kupwur kan. (Eksodus 33:20; 34:6, 7) E kin sapeng peidek kan me aramas me mehlel akan kin wia, pwehki irail men ese duwen kahrepen mour. Ong mehkan me kin pid atail mour, Koht kin ketikihong kitail mehn sawas kan pwen sewese kitail en wehwehkihla sapwellime kupwur kan oh ma atail ineng kan kin pahrekiong sapwellime kupwur kan. E ketin kupwurki kitail en peki reh duwen mehkan me kin pid atail mour oh kitail en nantiong rapahki pasapeng kan. Siohwa doadoahngki soukohp Seremaia en kapwungala mehn Israel en kawao, pwe irail sohte kin wia met. Irail kin wehwehki duwen mwaren Koht, ahpw irail sohte kin wia peidek wet, “Ia Siohwa?” (Seremaia 2:6) Irail sohte kin keieu kesempwaliki sapwellimen Siohwa kupwur kan. Irail sohte kin rapahki sapwellime kaweid kan. Ni ahnsou me ke pahn anahne wiahda omw pilipil kan, sohte lipilipil ma mehkot laud de tikitik, ke kin wia peidek wet, “Ia Siohwa?”
Irail akan me Rapahki Kaweid Sang Rehn Koht
4. Iaduwen kitail kak paiekihda sang mehn kahlemeng mwahu en Depit ni e kin peki sawas sang rehn Siohwa?
4 Ni ahnsou me Depit nein Sehsi pwutak pwulopwul, e kin kalaudehla ah pwoson Siohwa. E ese me Siohwa iei “Koht ieias.” Depit pein pehmada me Siohwa kin pere ih. Pwoson oh limpoak ong “mwaren Siohwa,” kin kamwekid Depit en kemehla Kolaiad, kodon en mehn Pilisdia emen me kin doadoahngki tehtehn mahwen tohto. (1 Samuel 17:26, 34-51) Ahpw, Depit sohte kin aklapalap mendahki e kana. E sohte ahneki madamadau ieu me sohte lipilipil dahme e pahn wia, Siohwa pahn kapaiada ih. Pak tohto ni sounpar kan mwurin met, Depit kin peki sawas sang rehn Siohwa ni ahnsou me e kin wia eh pilipil kan. (1 Samuel 23:2; 30:8; 2 Samuel 2:1; 5:19) E pousehla wie eh kapakap: “Maing [“Siohwa,” NW] komw ketin padahkihong ie, oh kasalehiong ie sapwellimomwi ahl akan. Komw ketin padahkihong ie duwen ei pahn momourki sapwellimomwi mehlel, pwe komwi me ei Koht, komwi me ketin doareiehla. I kin likih komwi ahnsou koaros.” (Melkahka 25:4, 5) E wia mehn kahlemeng mwahu ong kitail en idawehn!
5, 6. Iaduwen Seosopat rapahki Siohwa ni ahnsou kan nan eh mour?
5 Ni mwehin Nanmwarki Seosopat, nanmwarki kelimau nan lain en Depit, wehi siluh me kohpene oh mahweniong Suda. Ni ahnsou me arail wehi kin lelohng kahpwal laud wet, Seosopat “rapahki Siohwa.” (2 Kronikel 20:1-3, NW) Met kaidehn keieun ahnsou me Seosopat rapahki Siohwa. Nanmwarkio kin liksang kaudok en Paal me irail wehin Israel en ni pali epeng me kin lahlahwe padahk mehlel kin kalapw wia, ahpw Seosopat pilada en kapwaiada sapwellimen Siohwa kosonned akan. (2 Kronikel 17:3, 4) Eri, ni ahnsou me e lelohng kahpwal wet, iaduwen Seosopat “rapahki Siohwa”?
6 Ni ahnsou kahpwalo wiawi, nan eh kapakap ong wehi pokon nan Serusalem, Seosopat kapakapki me e tamanda duwen sapwellimen Siohwa kehl lapalap. E kin doudouloale duwen sapwellimen Siohwa kupwur kan me kin sansal sang ni Koht ketin koahkoahsang wehi teikan me kin koukousoan nan sahpwo oh ketikihong ekei sahpw kan ong Israel nin duwen sohso ehu. Nanmwarkio kin pohnese me e anahne sapwellimen Siohwa sawas. (2 Kronikel 20:6-12) Siohwa kin mweidong aramas en diarada ih ni irairen ahnsowo? Ei, uhdahn. Siohwa doadoahngki Sahasiel, mehn Lipai men, en padahkiong mehn Israel akan duwen kaweid ni oaretik me irail anahne kapwaiada, oh rahn mwurio, E ketikihong sapwellime aramas kana nan mahweno. (2 Kronikel 20:14-28) Iaduwen ke pahn kak likih me Siohwa pahn ketin mweidong uhk en diarada Ih ni ahnsou me ke pahn sohpeiong Ih ong kaweid?
7. Ahn ihs kapakap kan me Koht kin ketin karonge?
7 Siohwa sohte kin lipilipilki aramas. E kin luhke aramas sang nan wehi koaros en rapahki Ih ni kapakap. (Melkahka 65:2; Wiewia 10:34, 35) E kin mwahngih dahme mih nan mohngiong en irail akan me kin wia pekipek reh. E kin kamehlelehiong kitail me e kin ketin karonge kapakap en aramas mwahu kan. (Lepin Padahk 15:29) E kin mweidong aramas akan en diarada Ih, iei irail aramas akan me kin mahs sohte nsenohki Ih ahpw ni ahnsouwet ni lamalam aktikitik irail kin peki sapwellime kaweid kan. (Aiseia 65:1) E pil kin karonge kapakap kan en irail aramas akan me sohte kapwaiada sapwellime kosonnedo ahpw ni ahnsouwet, irail ni aktikitik koluhla. (Melkahka 32:5, 6; Wiewia 3:19) Ahpw, ni ahnsou me mohngiong en aramas emen sohte kin uhpaiong Koht, eh kapakap sohte pahn kak sewese Ih. (Mark 7:6, 7) Tehk duwen ekei mehn karasepe kan.
Irail kin Wia Arail Kapakap kan Ahpw Irail Sohte Ale Pasepeng
8. Dahme kahrehda Siohwa sohte kin kupwurki kapakap kan en Nanmwarki Sohl?
8 Mwurin soukohp Samuel padahkiong Nanmwarki Sohl me Koht ketin soikala ih pwehki e kin sapeik, Sohl uhd kelehpwikihdi oh pwoaridi mwohn Siohwa. (1 Samuel 15:30, 31) Ahpw e kin mwomwehdahte. Sohl sohte kin nsenki peikiong Koht, ahpw e men aramas akan en waunekin ih. Mwurin met, ni ahnsou me mehn Pilisdin kan mahweniong mehn Israel akan, Sohl ni mwomwte peki rehn Siohwa dahme pahn wiawi. Ahpw, ni ahnsou me e sohte ale pasepengpen ah peidek, e uhd kohla peki sawas rehn sounkapwour eni men, mendahki e ese me Siohwa kin kalahdeki wiewia wet. (Deuderonomi 18:10-12; 1 Samuel 28:6, 7) Mouren padahk wet, 1 Kronikel 10:14 mahsanih duwen Sohl: “E sohte kin peki kaweid sang rehn [“Siohwa,” NW].” Dahme kahrehda e ntingihdi met duwen Sohl? Pwehki ahn Sohl kapakap kan sohte kin poahsoanda pohn pwoson. Ihme kahrehda, mwomwen e sohte wia eh kapakap.
9. Dahme sapwung ong pekipek en sapwellimen Siohwa kaweid me Sedekaia wia?
9 Duwehte ni imwin wehin Suda kerendohr, aramas tohto tepida kapakap oh irail kin wia peidek ong sapwellimen Siohwa soukohp akan. Ahpw, aramas pwukat kin ni mwomwte wauneki Siohwa oh ni ahnsowohte irail kin kaudok ong dikedik en eni kan. (Sepanaia 1:4-6) Edetehn irail kin ni mwomwte kapakap ong Koht, irail sohte kin kaunopada arail mohngiong en kapwaiada sapwellime kupwur kan. Nanmwarki Sedekaia ngidingidki peki rehn Seremaia en peki sawas rehn Siohwa en sewese Sedekaia. Ahpw, Siohwa padahkiongehr nanmwarki dahme e anahne wia. Ahpw, nanmwarkio sohte kin pwoson oh e kin masak aramas, e sohte peikiong mahsen en Siohwa, oh Siohwa sohte padahkiong nanmwarkio mehkot me nanmwarkio men rong.—Seremaia 21:1-12; 38:14-19.
10. Dahme sapwung ni ahl me Sohanan peki sawas sang rehn Siohwa, oh dahme kitail sukuhliki sang eh sapwung?
10 Mwurin ohlahn Serusalem oh ahn sounpei en Papilon kan mweseldahr oh iangahki mehn Suhs kalipilipala kan, Sohanan kaunopada en wahla pwihn tikitik en Suhs akan me mih nan Suda en kohla Isip. Irail wiahda arail pilahn kan, oh mwohn irail pahn mwesel, irail peki rehn Seremaia en kapakapki rehrail oh peki sawas sang rehn Siohwa. Ahpw, ni ahnsou me irail sohte rong pasepeng me re kin kasikasik ong, irail doulahte dahme re pilahn en wia. (Seremaia 41:16—43:7) Ke kin kilang mehn kasukuhl kan nan karasepe pwukat me ke kak paiekihda sang, pwe ni ahnsou me ke pahn rapahki Siohwa e pahn ketin mweidong uhk en diarada Ih?
“Kumwail kin Song Rapahki Dahme Kauno kin Ketin Kupwurperenki”
11. Dahme kahrehda kitail anahne kapwaiada Episos 5:10?
11 Kaudok mehlel kin pidada laudsang atail kin inoukihong Siohwa atail mour ki papdais, iang towehda mihding kan, oh iang doadoahk en kalohk ong wehi pokon. Kaudok mehlel kin pidada atail mour unsek. Ehu ehu rahn kitail kin lelong kahpwal akan—ekei kin wiawi ni sohte sansal, ekei kin sansal—oh kahpwal pwukat pahn kakete kahrehong kitail en keidlahsang elen mour lelepek ong Koht. Dahme kitail pahn wia ni ahnsou me kitail pahn lelong kahpwal pwukat? Ni ahnsou me wahnpoaron Pohl ntingwong Kristian lelepek nan Episos, e kangoange irail: “Kumwail kin song rapahki dahme Kauno kin ketin kupwurperenki.” (Episos 5:10) Mie karasepe tohto me ntingihdi nan Pwuhk Sarawi duwen elen erpit en rapahki dahme Kauno kin ketin kupwurperenki.
12. Dahme kahrehda Siohwa kin nsensuwed ni ahnsou me Depit padahkiong aramas en wisiklahng nan Serusalem kohpwahn en inouo?
12 Mwurin Kohpwahn Inou me kapwurpwuralahn Israel oh e mihmih ni erein sounpar tohto nan Kiriath-jearim, Nanmwarki Depit kupwurki kohpwahn inouo en wisiklahng Serusalem. E koasoipene rehn kaun akan en aramas oh mahsanih me Kohpwahn Inou pahn wisiklahng Serusalem ‘ma irail pahn pwungki oh ma iei kupwur en [Siohwa].’ Ahpw e sohte tehk mwahu pwen kak wehwehki mwahu duwen dahme Siohwa kupwurki duwen irair wet. Ma e wia met, irail sohte pahn ale Kohpwahn Inouo oh kihdahng pohn kuruma pwoat. Mehn Lipai Kohathite kan pahn kihdahng pohn poupwe kan, nin duwen Koht kin ni sansal ketin kaweidkin irail en wia. Edetehn Depit kin kalapw kapakap ong Siohwa, ahpw, ni ahnsowo e sohte wia met ni ahl me konehng. Imwikihla wiewia wet me inenen suwed. Depit ni ahnsou mwuhr koasoia: “Siohwa atail Koht, ketin kalokehkin kiht at sohte kin rapahki ih nin duwen me konehng.”—1 Kronikel 13:1-3; 15:11-13; Nempe 4:4-6, 15; 7:1-9.
13. Ni ahsnou me e pweida mwahu duwen arail wisiklahng Kohpwahn Inouo, mehn kataman dahieu kohda nan koul ieu me aramas kin koulki ni ahnsowo?
13 Ni ahnsou me mehn Lipai kan kapaikada Kohpwahn Inouo sang ni imwen Obed-edom lel Serusalem, irail koulki koul ieu me Depit wiadahr. E pil koasoia duwen mehn kataman wet: “Kumwail patohdo rapahki sawasapamwail rehn Kauno [“Siohwa,” NW], oh kaudokiong ahnsou koaros. Kumwail tamanda manaman kapwuriamwei kan me e ketin wiadahr.”—1 Kronikel 16:11, 12.
14. Iaduwen kitail kak paiekihda sang mehn kahlemeng mwahu en Solomon oh sukuhlikihsang sapwung kan me e wiahda ni ahnsou me e mahlahr?
14 Mwohn Depit mehla, e kihong nah pwutak Solomon kaweid wet: “Ma ke pahn rapahki [Siohwa], e pahn mweidong uhk en diarada Ih.” (1 Kronikel 28:9, NW) Ni ahnsou me Solomon wiahla nanmwarki, e kohla Kipeon, iei wasa me impwal kin mihmi ie, oh e wiahda meirong ong Siohwa. Iei wasa me Siohwa luhke Solomon: “Dahme ke mwahuki I en kihong uhk?” Siohwa ketin sapengki pekipek en Solomon, E ketin ketikihong Solomon erpit oh loalokong pwe e kak kaunda Israel, oh e pil kalaudehla ah pai oh wahu. (2 Kronikel 1:3-12) Solomon doadoahngki pilahn en kauwada Tehnpas Sarawi me Siohwa ketikihong Depit, oh Solomon wiahda Tehnpas Sarawi me inenen kaselel. Ahpw, Solomon sohte kin rapahki Siohwa ni irair akan me kin pid pein ah koasondi en pwopwoud kan. Solomon pwoudkihda lih akan me sohte kin kaudokiong Siohwa. Ni ahnsou me e likeilapalahr, re kahrehiong ih en sohte loalopwoatohng Siohwa. (1 Nanmwarki 11:1-10) Edetehn kitail me wiahla aramas ndand, erpit, de loalokong, e kesempwal kitail en “song rapahki dahme Kauno kin ketin kupwurperenki”!
15. Ni ahnsou me Sera mehn Idiopia men uhwong Suda, dahme kahrehda Asa kak kapakap oh likih me Siohwa pahn kapitala Suda?
15 Kesempwalpen rapahki Siohwa kin sansalda nan poadopoad en nanmwarki Asa, nein nein nein Solomon. Sounpar eisek ehu mwurin Asa wiahla nanmwarki, Sera, mehn Idiopia men me kahre sounpei rar en mahweniong Suda. Siohwa pahn kapitala Suda? Mpen sounpar 500 mwowe, Siohwa mahsanih ni sansal dahme sapwellime aramas akan pahn kasik ma re kin rong oh kapwaiada sapwellime kosonned akan oh dahme irail pahn kak kasik ma re sohte pahn peikiong Ih. (Deuderonomi 28:1, 7, 15, 25) Ni ahnsou me Asa tepida wiahla nanmwarki, e kihsang pei sarawi kan oh sansal kan en kaudok likamw. E kangoange aramas “en rapahki Siohwa.” Asa kin wia met mwohn irail lelong kahpwal. Pwehki Asa kin pwoson Siohwa, e kak kapakap ong Siohwa en sewese irail. Eri, dahme wiawi? Suda me kalowehdi imwintihti kan.—2 Kronikel 14:2-12.
16, 17. (a) Edetehn Asa me kana, mehn kataman dahieu me Siohwa ketikihong ih? (b) Ni ahnsou me Asa wiahda mehkot sapwung, sawas dah me kohwong ih, ahpw iaduwen e kin mwekidkihda kaweid wet? (c) Iaduwen kitail kak paiekihda sang wiewia kan en Asa?
16 Ni ahnsou me Asa kana oh pwurodo sang mahweno, Siohwa kadarala Asaraia ong nanmwarkio oh nda: “Maing Nanmwarki Asa, komwi oh mehn Suda oh Pensamin koaros en ketin karonge ie! Kauno ketin ieiang kumwail erein amwail pahn ieiang Ih. Ma kumwail pahn rapahki, e pahn ketin mweidohng kumwail en diar, ahpw ma kumwail pahn sohpeisang, E pahn ketin keseikumwailla.” (2 Kronikel 15:2) Ngoang me Asa kin kasalehda kin kehlailda, oh met kin kamwekid ih en pousehla utungada kaudok mehlel. Ahpw sounpar kei mwurin met, e pwurehng mahwen, ahpw ni ahnsouwet Asa sohte rapahki Siohwa. E sohte ale kaweid sang Mahsen en Koht, oh e pil sohte tamanda dahme Siohwa wia ni ahnsou me sounpei kan en Idiopia mahweniong Suda. Ahpw, ni wiewia pweipwei ieu, e tepida ehupene rehn wehin Siria.—2 Kronikel 16:1-6.
17 Ihme kahrehda, Siohwa kamwekid soukohp Ananai en kapwungala Asa. Ni ahnsou me e kawehwehda kupwuren Siohwa ong Asa, miehte ahnsou me Asa pahn kakete paiekihda sang kaweido. Ahpw, e lingeringerda oh e ahpw salihedi Ananai. (2 Kronikel 16:7-10) Inenen kansensuwed! Ahpw, iaduwen kitail? Kitail kin rapahki Koht ahpw kahng alehdi kaweid sang rehn Koht? Ni ahnsou me elder limpoak men kin doadoahngki Paipel pwen kaweidih kitail pwehki kitail mweidong sampah wet en powehdi kitail, kitail kin kalahnganki sawas me kin kohwong kitail en esehla “Dahme Kauno kin ketin kupwurperenki?
Dehr Manokehla en Idek Rehtail: “Ia Siohwa?”
18. Iaduwen kitail kak paiekihda sang mahsen en Elihu me e wia kaweid ong Sohp?
18 Ni ahnsou me kitail kin pwunodki mehkot, pil emen me kin ni kehlail papah Siohwa pahn kakete sohlahr kenikenla reh. Ni ahnsou me Sohp iang soumwahu laud, nah seri koaros mehla oh nah dipwisou kan koaros kohsang reh, oh ienge kan karaunlikamwe ih, e tepida medemedewe duwen pein ah pwunod kante. Ahpw, Elihu katamankin ih: “Sohte mehmen me kin nda, ‘Iawasa ai Koht oh Sounwiepe kin ketiket ie?’ ” (Sohp 35:10, NW) Sohp anahne medemedewe duwen Siohwa oh iaduwen Siohwa kin kilangwong kahpwal wet? Sohp ni lamalam aktikitik alehdier kaweid wet, oh ah mehn kahlemeng mwahu pil kak sewese kitail en kahlemengih ih.
19. Dahme mehn Israel akan sohte kin wia ni pak tohto?
19 Mehn Israel akan kin esehla duwen dahme arail Koht kin wia ong arail wehi. Ahpw, pak tohto irail sohte kin tamanda dahme Koht kin wia ong irail ni ahnsou me irail kin lelong kahpwal akan. (Seremaia 2:5, 6, 8) Ni ahnsou me irail kin wiahda arail pilipil kan, irail kin rapahkihda pein arail peren kan oh irail sohte kin idek rehrail, “Ia Siohwa?”—Aiseia 5:11, 12.
Kaukaule Idek Rehtail, “Ia Siohwa?”
20, 21. (a) Rahnwet, ihs me kin kasalehda soangen ngehn me Elisa kin kasalehda ni eh kin rapahki sapwellimen Siohwa kaweid? (b) Iaduwen kitail kak alasang oh paiekihda sang arail mehn kahlemeng mwahu en pwoson?
20 Ni ahnsou me ahn Elaisa doadoahk en kalohk uhdier, nah ladu, Elisa ale likou me pwupwudisang Elaisao oh kesihnenda pohn keilen Pillap Sordan, poakihki pihlo oh nda: “Ia Siohwa, Koht en Elaisa?” (2 Nanmwarki 2:14) Siohwa sapengki peidek wet ni e kasalehda me sapwellime ngehn kin ketiket rehn Elisa. Dahme kitail kak sukuhliki sang met?
21 Dahme wiawier ni ahnsowo kin duwehte dahme wiawi nan atail ahnsou. Ekei Kristian me keidi kan me kin tiengala mwowe nan doadoahk en kalohk mehlahr. Eri, irail akan me kin alehdi pwukoa en apwalih aramas kin kasawiahda mwahu iren Paipel kan oh kapakap ong Siohwa peki sapwellime kaweid. Irail sohte kin manokehla en idek, “Ia Siohwa?” Pwehki irail kin wia met, Siohwa kin kaukaule kahre sapwellime aramas akan oh kapaiada arail doadoahk en kalohk. Kitail kin kahlemengih arail pwoson? (Ipru 13:7) Ma iei, kitail pahn karanih sapwellimen Siohwa pwihn, kapwaiada arail kaweid kan, oh utungada ni unsek doadoahk me irail kin wia pahnangin kaweid en Sises Krais.—Sekaraia 8:23.
Iaduwen Ke Pahn Sapeng?
• Ia kahrepe kitail anahne wia peidek wet, “Ia Siohwa?”
• Rahnwet, iaduwen kitail kak sapeng peidek wet, “Ia Siohwa?”
• Dahme kahrehda ekei kapakap kan ong Koht me kin pid pek sawas en kaweid sohte kin sapengla?
• Mehnia mehn kahlemeng kan en Paipel kin kasansalehda duwen “rapahki dahme Kauno kin ketin kupwurperenki”?
[Kilel nan Pali 17]
Iaduwen Nanmwarki Seosapat kin rapahki Siohwa?
[Kilel nan Pali 18]
Dahme kahrehda Sohl kohla peki sawas rehn emen sounkapwourada eni?
[Kilels nan Pali 19]
Kapakap, onop, oh doudouloale pwen esehla ‘ia Siohwa’