“Kumwail Pwuhriong Nan Tehtehn Mahwen Koaros Me Koht Ketikihong Kumwail”
“Kumwail pwuhriong nan tehtehn mahwen koaros me Koht ketikihong kumwail, pwe kumwail en kak pelianda kehlail en Tepil eh widing suwed kan.” —EPISOS 6:11.
1, 2. Ni pein ahmw lokaia kan, kawehwehda tehtehn mahwen en pali ngehn me Kristian akan anahne pwuhriong.
NAN tepin senturi C.E., wehin Rom me inenen kehlail. Pwihn kehlail en sounpei en Rom kan kin kahrehda wehi wet kin kaunda pali laud en sampah ni ahnsowo. Soupoad emen kawehwehda me pwihn en sounpei wet kin wia “pwihn en sounpei me keieu pweida nan poadoapoad en aramas akan.” Pwihn en sounpei en Rom akan kin ale kaiahn mwahu, ahpw ahr tehtehn mahwen kan kin pil kahrehda ahr kin pweida mwahu nan mahwen kan. Wahnpoaron Pohl kin doadoahngki karasaras en tehtehn mahwen en sounpei en mehn Rom pwen karasaiong tehtehn mahwen en Kristian akan ni pali ngehn pwe irail kak pelianda Tepilo.
2 Kawehwehn tehtehn mahwen en pali ngehn kin ntingihdi nan pwuhken Episos 6:14-17. Pohl ntingihdi: “Eri, kumwail onopada . . . katengehki lukepamwail kan kateng en me mehlel, kumwail perehki mwaremwaramwail kan perehpen pwung. Kumwail suhtihada kupwuren ngoang en wahseli Rongamwahu en popohl. Ahnsou koaros kumwail pahn wa pwoson pwe en wia amwail mehn sansar, pwe kumwail en kak kakunkihla ketieu kisiniei kan sang rehn me suwedo. Kumwail pil ale lisoarop en komour oh kedlas en ngehn sarawi, iei mahsen en Koht.” Nin duwen aramas pahn kilangwong tehtehn mahwen wet me Pohl kawehwehda, e kin wia mehn perepe mwahu ong emen sounpei en mehn Rom. E pil kin doadoahngki kedlahs, met iei ah tehtehn mahwen me keieu kesempwal ni ahnsou me e pahn pei ong emen.
3. Dahme kahrehda kitail anahne peikiong kaweid kan en Sises Krais oh idawehn ah kahlemeng mwahu?
3 Likin tehtehn mahwen kan oh kaiahn, pwihn en sounpei kan en mehn Rom kin pweida pwehki irail kin peikiong ahr kaun. Duwehte met, Kristian akan pil anahne peikiong Sises Krais, nin duwen Pwuhk Sarawi kin kawehwehda ih nin duwen “kaunen wehi kan.” (Aiseia 55:4) Sises pil kin wia “kaunen mwomwohdiso.” (Episos 5:23) Sises kin ketikihong kitail kaweid ong atail mahwen en pali ngehn oh e pil kin wia mehn kahlemeng unsek ong iaduwen kitail pahn anahne doadoahngki atail tehtehn mahwen en pali ngehn. (1 Piter 2:21) Pwehki irairen Krais oh tehtehn mahwen en pali ngehn kin kereniong duwehpenete, iren Pwuhk Sarawi kan kin kaweidkin kitail en “kehlailkihda” soangen lamalamohte me e sapwellimanki. (1 Piter 4:1) Ni atail kin kasawihada tehtehn mahwen koaros, kitail pahn sukuhlikihsang mehn kahlemeng mwahu en Sises ong iaduwen e kin doadoahngki tehtehn mahwen koaros pwen kilang uwen kesempwal.
Perehla Lukepamwail kan, Mwaremwaramwail kan, oh Nehmwail kan
4. Ia katepen pelt en sounpei men, oh dahme e kin karasaraski?
4 Katengehki lukepamwail kan kateng en me mehlel. Ni ahnsoun Pwuhk Sarawi, sounpei kan kin doadoahngki pelt me tehlapki inch riau lel weneu oh wiawihkihda sang kilin mahn akan. Ekei sounkawehwe kan kin nda me konehng en kawehwehda iretikitik wet ni ahl wet, “mehlel kin duwehte pelt ehu me kin katenge lukepe.” Pelt en sounpei men kin perehla nan lukepe, oh e pil kin wia deupen kedlahs. Ni ahnsou me sounpei emen kin katengehdi lukeparail kan, met kin wehwehki me e kin kaunopadahng mahwen. Pohl kin doadoahngki pelt en sounpei kan pwen wia karasaras ieu ong ia uwen laud padahk mehlel en iren Pwuhk Sarawi anahne kamwekid atail mour. Kitail anahne “katengehdi teng” padahk mehlel nan lukepatail kan, met kin wehwehki me kitail kin kapwaiada padahk mehlel oh kitail en kak sapeng aramas me kin peki rehtail en kawehwe duwen padahk mehlelo. (Melkahka 43:3; 1 Piter 3:15) Eri, kitail anahne kaukaule onop Pwuhk Sarawi oh doudouloale. Sises kin ‘kolokol sapwellimen Koht kosonned kan nan sapwellime mohngiong.’ (Melkahka 40:8) Ihme kahrehda, ni ahnsou me aramas uhwong kan kin peidek reh, e kakete sapengkin irail sang nan Pwuhk Sarawi kan me e wadlihkihla.—Madiu 19:3-6; 22:23-32.
5. Kawehwehda iaduwen kaweid kan sang Pwuhk Sarawi pahn kak sewese kitail ni ahnsoun kapwal akan de kasongosong kan.
5 Ni ahnsou me kitail kin mweidong padahk mehlel kan en Pwuhk Sarawi en kaweid kitail, e pahn kak perehla atail madamadau kan sang madamadau sapwung kan oh sewese kitail en wiahda pilipil pwung kan. Ni ahnsoun kasongosong kan de kahpwal akan, kaweid en Pwuhk Sarawi kan pahn kakehlahda nan kapehdatail kan en wia dahme konehng. E kin mwomwen kahrehong kitail en kilang atail Sounkaweid Lapalap, Siohwa, oh kitail kin mwomwen rong kapitie sang mwuritail me mahsanih: “Iet ahlo. Kumwail idawehn.”—Aiseia 30:20, 21.
6. Dahme kahrehda mohngiongatail kan ni karasaras anahne mehn perepe, oh iaduwen dahme pwung pahn kak perehla mohngiongatail kan?
6 Mwaremwaratail kan perepen pwung. Mehn perehla mwaremwaren sounpei men kin perehla kisehn paliwar kesempwal ieu, me iei mohngiong. Mohngiongatail ni karasaras kin wehwehki atail irair kan de soangen aramas dah kitail oh mohngiongatail anahne mehn perepe mwahu ieu pwehki kitail aramas dipan. (Senesis 8:21) Kitail anahne en sukuhliki oh poakohng sapwellimen Siohwa koasondi pwung kan. (Melkahka 119:97, 105) Atail limpoak ong dahme pwung kin kahrehong kitail en soikala madamadau sapwung kan en sampah wet me kin pohnsehsehla sapwellimen Siohwa kaweid sansal kan. Oh pil, ni ahnsou me kitail kin poakohng dahme pwung oh tateki dahme sapwung, kitail kin soikala kekeid nan ahl me pahn kak kauwehla atail mour. (Melkahka 119:99-101; Eimwos 5:15) Sises kin wia mehn kahlemeng mwahu, pwe Pwuhk Sarawi mahsanih duwen ih: “Komw kin kupwurki dahme pwung, oh kin kalahdeki dahme sapwung.”—Ipru 1:9.a
7. Dahme kahrehda sounpei en mehn Rom emen anahne doadoahngki suht kehlail kan, oh dahme met kin karasaraski?
7 Suhtihada kupwuren ngoang en waseli Rongamwahu en popohl. Sounpei en mehn Rom akan anahne en doadoahngki suht kehlail kan, pwe nan mahwen ieu irail kin kalapw alu mwail 20 ni ehu ehu rahn oh tehtehn mahwen kan me re kin doadoahngki kin toutouki paun 60. Pohl kin ni konehng karasaraski suht kan ong atail kin ngoangki waseli Rongamwahu en Wehio ong aramas koaros me kin perenki rong. Met inenen kesempwal pwe iaduwen aramas akan pahn esehla Siohwa ma kitail sohte kin kaunopada ong kalohk oh perenki iang kalohk?—Rom 10:13-15.
8. Iaduwen kitail kak kahlemengih Sises ni ah kin kalohki Rongamwahuo?
8 Mehnia doadoahk me Sises kin keieu kesempwaliki? E padahkiong Kepina en Rom Pondius Pailet: ‘Ong ni kahrepe wette me I kohkidohng sampah, pwe I en kadehdehda duwen me mehlel.’ Sises kin ahnsou koaros kalohk ong aramas akan me kin perenki rong, oh e kin inenen perenki iang doadoahk en kalohk pwe e kin kesempwaliki sapwellime doadoahk en kalohk laudsang anahn en paliwere. (Sohn 4:5-34; 18:37) Ma kitail kin duwehte Sises oh ngoangki kalohki Rongamwahu, kitail pahn isaneki ahnsou mwahu kan koaros en padahkiong aramas teikan duwen Rongamwahu. Oh pil, atail kin ngoangki wia doadoahk en kalohk pahn sewese kitail en kehlail ni pali ngehn.—Wiewia 18:5.
Mehn Sansar, Lisoarop, oh Kedlahs
9. Sounpei en mehn Rom kin alehda perepe dahieu sang mehn sansar kalaimwun ieu?
9 Mehn sansar kalaimwun en pwoson. Lepin lokaia wet “mehn sansar kalaimwun” ni lokaiahn Krihk kin wehwehki mehn sansar ieu me kak perehla pali laud en paliwar en sounpei men. E pahn perehla aramas emen sang “ketieu kisiniei kan” me ntingihdi nan Episos 6:16. Ni ahnsoun Pwuhk Sarawi kan, irail sounpei kan kin doadoahngki kisin ketieu kan (darts) me wiawihkihda ahlek oh kisin mete kin mihmi loale me re kin audehki oil me adaneki “naphtha” me kin lullul. Emen aramas me sukuhl laud kin kawehwehda kisin ketieu pwukat nin duwen “ehu dipwisou mahwen me keieu keper mahs.” Ma emen sounpei sohte kin doadoahngki mehn sansar kalaimwun ieu, e pahn kakete mehla de ohla.
10, 11. (a) Mehnia “ketieu kisiniei kan” en Sehdan pahn kakete kauwehla atail pwoson? (b) Iaduwen mehn kahlemeng en Sises kin kasalehda duwen kesempwalpen ahneki pwoson ni ahnsoun kahpwal akan?
10 Mehnia “ketieu kisiniei kan” Sehdan kin doadoahngki pwen kaluwetala atail pwoson? Ele mwein e kak doadoahngki kalokolok de uhwong en wiawi nan peneinei, nan wasahn doadoahk, de nan sukuhl. Ong ekei Kristian akan, ineng en men nainekihla dipwisou kan tohto oh kasongosong en dipen nenek kin kahrehong irail en pwupwudi. Pwen perehla pein kitail sang kasongosong pwukat, “ahnsou koaros kitail pahn wa mehn sansar kalaimwun en pwoson.” Atail pwoson kin kehlailla ma kitail kin sukuhliki duwen Siohwa, kapakap ahnsou koaros, oh wehwehki iaduwen Siohwa kin ketin perehla oh kapaiada kitail.—Sosua 23:14; Luk 17:5; Rom 10:17.
11 Ni ahnsou me Sises ketiket nin sampah, e kin kasalehda uwen kesempwal ong kitail en ahneki pwoson kehlail ni ahnsoun kahpwal akan. E kin likih ni unsek pilipil kan me Seme kin ketin wiahda oh e kin perenki kapwaiada kupwuren Koht. (Madiu 26:42, 53, 54; Sohn 6:38) Pil ni ahnsou me e lelong kapwunod laud nan mwetuwel en Ketsemeni, Sises kapakap ong Seme: “Kaidehkin nseneiet, pwe kupwuromwihte en pweida.” (Madiu 26:39) Sises sohte kin manokehla kesempwalpen ah kin kolokol ah lelepek oh kaperenda Seme. (Lepin Padahk 27:11) Ma kitail kin kak likih Siohwa duwehte Sises kin wia, kitail sohte pahn mweidong aramas teikan me kin kauwe de uhwong kitail en kaluwetala atail pwoson. Ahpw, atail pwoson pahn kehlailla ma kitail pahn likih Koht, kasalehda atail limpoak ong Ih, oh kapwaiada sapwellime kosonned akan. (Melkahka 19:7-11; 1 Sohn 5:3) Sohte dipwisou ieu de peren mwotomwot en sampah wet kak pahrekiong kapai kan me Siohwa pahn ketikihong irail me kin poakohng Ih.—Lepin Padahk 10:22.
12. Dahme atail lisoarop en pali ngehn kin perehla, oh dahme kahrehda soangen mehn perepe me inenen kesempwal?
12 Lisoarop en komour. Lisoarop ehu kin perehla moahng oh mwahliel en sounpei men me iei wasa me marain oh loalokong kin mih ie. Atail koapworopwor en Kristian kin rasehng lisoarop ehu, pwehki atail koapworopwor kin perehla atail madamadau kan. (1 Deselonika 5:8) Edetehn kitail kawekila atail madamadau kan sang ni atail kin sukuhliki loalokong pwung en Mahsen en Koht, kitail aramas luwet oh soh unsek akan. Atail madamadau kan kin mengei en ahneki madamadau suwed akan. Mehn akadei kan en koasondi en sampah wet kak wia mehn kerempwa ieu de pil wiliandi atail koapworopwor me Koht ketikihong kitail. (Rom 7:18; 12:2) Tepilo kin song en kahrehong Sises en sohpeisang ah mehn akadei ni ah kin men kihong Sises “wehi koaros en sampah oh duwen ar lingan.” (Madiu 4:8) Ahpw Sises ni kehlail soikala Sehdan, oh Pohl koasoiahki ih: “A, pwehki peren me e kasikasik, e sohte mwahn kupwurohkihla kanamenekpen eh pahn pwoula ni tuhkehn kalokoloko, eri, ahnsouwet e ketiketier ni palimaun en mwoalen Koht.”—Ipru 12:2.
13. Iaduwen kitail kak wia pwehn kolokol atail kin liki atail koapworopwor?
13 Likilik me Sises kin sapwellimaniki sohte kak pein kohda nan madamadau en aramas akan. Ma kitail pahn audekihda mwahliel atail kan ki auremen oh mehn akadei kan en sampah wet oh sohte pahn medemedewe atail koapworopwor, atail pwoson sapwellimen Siohwa inou kan pahn luwetala. Ehu rahn, atail koapworopwor pahn wia luwetala oh sohlahr. Ahpw, ma kitail kin kaukaule doudouloale sapwellimen Koht inou kan, kitail pahn pousehla perenkihda atail koapworopworo.—Rom 12:12.
14, 15. (a) Ni karasaras, dahkot neitail kedlahs, oh iaduwen kitail kak doadoahngki? (b) Kawehwehda iaduwen kedlahs en ngehn sarawi kak sewese kitail en soikala kasongosong kan.
14 Kedlahs en ngehn sarawi. Sapwellimen Koht mahsen, me ntingihdi nan Pwuhk Sarawi kin rasehng kedlahs me au riau me kak kauwehla padahk likamw en pelien lamalam kan oh pil sewese aramas pwung kan en diarada saledek ni pali ngehn. (Sohn 8:32; Ipru 4:12) Kedlahs en pali ngehn wet pil kak perehla kitail sang kasongosong kan de sang rehn aramas akan me kin lahlahwe padahk mehlel me kin song en kasorehla atail pwoson. (2 Korint 10:4, 5) Ia uwen laud atail kalahngan ong ‘audepen Pwuhk Sarawi unsek pwilisang rehn Koht, oh e kin sewese kitail en koahiekla ni soangen wiewia mwahu koaros’!—2 Timoty 3:16, 17.
15 Ni ahnsou me e ale kasongosong sang rehn Sehdan nan sapwtehn, Sises kin doadoahngki kedlahs en ngehn sarawi ni ahl koahiek ieu ni ah kin soikala likamw kan oh kasongosong widing kan. Ong ehu ehu kasongosong me Sehdan wia ong Sises, e sapeng, mahsanih: “E ntingdier nan Pwuhk Sarawi.” (Madiu 4:1-11) Depit, emen Sounkadehdehn Siohwa nan Spain, kin diarada me Pwuhk Sarawi kin sewese ih en powehdi kasongosong kan. Pwe ni ahnsou me e mahki sounpar 19, e doadoahk nan kompani en kamwakel ehu, oh emen lih pwulopwul masamwahu kin pil iang doadoahk wasao, oh serepein menet ndaiong Depit, “kita wia nsenata.” Ahpw Depit soikala serepein menet, oh idek rehn ah kaun ma e kak doadoahk nan ehu wasa tohrohr nan kompani. Depit koasoia, “I tamanda mehn kahlemeng mwahu en Depit. E liksang wia dipen nenek oh mwadangete kohkohlahsang liho. I pil wia met.”—Senesis 39:10-12.
16. Kawehwehda dahme kahrehda kitail anahne kaiahn ma kitail men ‘doadoahngki mahsen en mehlelo ni ahl me pwung.’
16 Sises kin pil doadoahngki kedlahs en ngehn ong sewese aramas teikan en pitsang kaundahn Sehdan. Sises mahsanih, “Kaidehn pein ei padahk me I kin kihda, ahpw sapwellimen Koht me ketin kadariehdo.” (Sohn 7:16) Kitail anahne kaiahn pwen kak sewese kitail en alasang sapwellimen Sises padapadahkiong aramas teikan ni koahiek. Soupoad mehn Suhs emen, Josephus ntingihdi duwen sounpei en mehn Rom akan: “Sounpei kan koaros kin ale kaiahn ni ehu ehu rahn, oh irail kin wia arail eksersais laud duwehte me irail kin mahwen, oh ih kahrepe irail kin mwomwen sohte pwang ni ahnsoun mahwen.” Nan atail mahwen kan ni pali ngehn, kitail anahne doadoahngki neitail Pwuhk Sarawi. Oh pil, kitail anahne ‘wia uwen atail kak mwohn silangin Koht, pwe en ketin pwungkin kitail, nin duwen soundoadoahk men me sohte kin namenengki eh doadoahk, me kin doadoahngki mahsen en mehlelo ni ahl me pwung.’ (2 Timoty 2:15, NW) Oh ia uwen laud atail peren ni ahnsou me kitail kin doadoahngki Pwuhk Sarawi en sapengki peidek kan en aramas me kin perenki rong!
Kapakap Ahnsou Koaros
17, 18. (a) Iaduwen kapakap pahn kak sewese kitail en uhwong Sehdan? (b) Kihda karasepe ieu ong kesempwalpen kapakap.
17 Mwurin Pohl kawehwehda duwen tehtehn mahwen koaros ni pali ngehn, e pil kapataiong kaweid kesempwal ieu. Ni Kristian akan kin soikala Sehdan, irail pil anahne “kapakap ngidingid.” Iahd kitail pahn wia atail kapakap kan? Pohl ntingihdi, “kapakap ahnsou koaros.” (Episos 6:18) Ni ahnsou me kitail kin lelong kasongosong kan, kahpwal akan, de pahtoula, kapakap pahn kak kakehle kitail. (Madiu 26:41) Sises “ketin loulou oh peki ni ngidingid oh kapitie laudida, iangahki pilen silangi, ong Koht me kak doarehsang pwoula. Eri, pwehki eh aktikitik oh poadidi, Koht ketin karonge sapwellime pekipeko.”—Ipru 5:7.
18 Milagros, me kin apwalih ah pwoud ohl me soumwahu sounpar 15 samwa, koasoia: “Ni ahnsou I kin pahtou, I kin kapakap ong Siohwa. Sohte emen me pahn kak sewese ie laud sang Siohwa. Ni mehlel, ekei ahnsou I kin pehm me I sohlahr kakong. Ahpw, mwurin I wia ai kapakap ong Siohwa, I pehmada me I kehlailda oh I kin nsenamwahula.”
19, 20. Dahme kitail anahne ma kitail men kana ni atail kin pelianda Sehdan?
19 Tepil kin ese me ah ahnsou me mwotomwot, oh e kin nantihong powehdi kitail. (Kaudiahl 12:12, 17) Kitail anahne en uhwong imwintihti kehlail menet oh “tangowei uwen omw kak nan weirentang en pwoson.” (1 Timoty 6:12) Met kin wehwehki me kitail anahne soangen kehl me laudsang en aramas. (2 Korint 4:7) Kitail pil anahne sawas sang ngehn sarawi oh kitail anahne kapakapki ngehn sarawi. Sises mahsanih: “Eri, mehnda ma kumwail aramas sapwung kei, a kumwail ese kihong noumwail seri kan dahme mwahu ong irail. Eri, Samamwail me ketiket nanleng soh pahn ketikihong ngehn sarawi irail kan me kin peki reh!”—Luk 11:13.
20 E sansal me kitail anahne en pwuhriong nan tehtehn mahwen koaros me Siohwa ketikihong kitail. Doadoahngki tehtehn mahwen wet kin wehwehki me kitail anahne kakairada nan loaletail kan irair akan me kin kaperenda Koht, duwehte pwoson oh pwung. Kitail anahne poakohng mehlelo duwehte me kitail kin katengehki lukepatail kan kateng en mehlelo, oh kitail pahn kaunopada en padahkiong aramas teikan Rongamwahuo ahnsou koaros, oh kitail pil pahn kolokolte atail koapworopwor. Kitail pil anahne koahiekla doadoahngki kedlahs en pali ngehn. Ma kitail pahn pwuhriong nan tehtehn mahwen koaros me Koht ketikihong kitail, kitail pahn kak kana ni atail kin pelianda kehlail ngehn suwed oh kitail pahn kak kalinganahda mwar sarawio, Siohwa.—Rom 8:37-39.
[Nting tikitik me mi pahs]
a Nan kokohp en Aiseia, Siohwa kin ketin pwuhriong “nan pwuhng rasehng likou mete.” Ihme kahrehda, e kin kupwurki irail sounapwalih en mwomwohdiso kan en doadoahngki kopwungpwung oh wia dahme pwung.—Aiseia 59:14, 15, 17.
Iaduwen Ke Pahn Sapeng?
• Ihs me wia mehn kahlemeng keieu mwahu ong pwuhriong nan tehtehn mahwen ni pali ngehn, oh dahme kahrehda kitail anahne en tehk kanahieng ah mehn kahlemeng mwahu?
• Iaduwen kitail kak perehla atail madamadau kan oh mohngiongatail kan ni karasaras?
• Iaduwen kitail kak koahiekla doadoahngkihla kedlahs en ngehn sarawi?
• Dahme kahrehda kitail anahne kapakap ahnsou koaros?
[Kilel nan Pali 13]
Ngoangkihla wia atail onop en Pwuhk Sarawi pahn kak kamwekid kitail en kalohkiseli Rongamwahu ahnsou koaros
[Kilel nan Pali 14]
Atail kin ahneki koapworopwor kehlail ieu kin sewese kitail en powehdi atail kasongosong kan
[Kilel nan Pali 15]
Ke kin doadoahngki “kedlahs en ngehn sarawi” nan ahnsoun kalohk?