“Ih Me Ketin Pwainkinkumwailda Pwei Lapalap Ehu”
“Pwe ih me ketin pwainkinkumwailda pwei lapalap ehu. Eri, kumwail doadoahngki paliwaramwail kan ong ni kalinganpen Koht.”—1 KORINT 6:20.
1, 2. (a) Nin duwen Kosonned en Moses, dahme aramas akan kin wiahiong laduhn mehn Israel akan? (b) Pilipil dahieu me ladu men me kin poakong eh soumaso kak wiahda?
PWUHK me oaralap koasoia Holman Illustrated Bible Dictionary koasoia: “Mahs, wasa koaros nan sampah aramas kin pwungki koasondi en kaliduwih aramas teikan.” Pwuhk wet pil pousehla mahsanih: “Pai en wehi en wehin Isip, Krihs, oh Rom kin kohsang ni arail kin kaliduwih aramas akan. Nan keieun senturi en Kristian, aramas emen sang silimen nan sapwen Italy oh aramas emen sang limmen nan sahpw teikan kin wiahla lidu emen.”
2 Edetehn koasoandi en kaliduwih aramas kin wiawi nan Israel mahs, Kosonned en Moses kin kihong ladu en mehn Ipru kan en kak ale pwung ong pereparail. Karasepe, Kosonnedo kin wia koasondi wet: mehn Israel emen kak wiahla ladu men ahpw sohte kak wia doadoahk en ladu daulih sounpar weneu. Ni kaisuhwen sounparo, “e kakehr saledekla ni sohte isepe.” Ahpw, koasondi kan me kin pid ladu kan me inenen pwung oh kin kasalehda limpoak pwe Kosonned en Moses kin koasoanehdiong irail koasoandi wet: “Ahpw, ma liduwo kasalehda me e poakpoake eh soumaso, eh pwoud oh nah seri kan, oh e sohte men saledekla, eri eh soumaso pahn wahlahng wasahn kaudok. E pahn ndahng en kesihnenda ni wenihmw de ni uhr en ihmwo, ih eri pahn kihong en doaksaleng. Liduwo eri pahn wiahla nah lidu erein eh mour.”—Eksodus 21:2-6; Lipai 25:42, 43; Deuderonomi 15:12-18.
3. (a) Soangen koasoandi en ladu dahieu me irail Kristian akan nan keieun senturi aleier? (b) Dahme kin kamwekid kitail en papah Koht?
3 Koasondi en kasaledeklahn lidu men kin mie, ahpw ma pein aramaso nsenkihda en mihmihte rehn eh soumaso, eri e pahn kak mihmihte, oh koasoandi wet kin wia kilelepen koasoandi en Kristian me pein pilada en wiahla laduhn Koht emen. Karasepe, soun nting en Pwuhk Sarawi kan duwehte Pohl, Seims, Piter, oh Sud, kin kawehwehda me pein irail kin wia ladu kan en Koht oh Krais. (Taitus 1:1; Seims 1:1; 2 Piter 1:1; Sud 1) Pohl kin katamankin irail Kristian akan en Deselonika me irail “sohpeisangehr dikedik en eni kan oh sohpeiongehr Koht, pwe irail en wiahla lidu kan en Koht mehlel oh ieias.” (1 Deselonika 1:9) Dahme kamwekid irail Kristian akan en perenki wiahla ladun Koht kei? Eri, dahme kin kamwekid mehn Israel ladu men pwe e sohte men saledek sang wia ladu men? Kaidehn pwehki e kin poakong eh soumas? Duwehte Kristian ladu akan—arail men wia ladu kan kin pil poahsoanda pohn arail limpoak ong Koht. Ni atail kin tepida ese oh poakong Koht mehlel oh ieias, met kin kamwekid kitail en papah ih “ni mohngiongitail unsek.” (Deuderonomi 10:12, 13) Eri, ia wehwehn atail pahn wiahla ladun Koht oh Krais? Iaduwen met pahn kamwekid atail mour ni ehu ehu rahn?
“Kumwail Wia Mehkoaros ong ni Kalinganpen Koht”
4. Iaduwen kitail kin wiahla sapwellimen Koht oh Krais ladu kan?
4 Lepin lokaia “ladu” kin wehwehki “aramas emen me, ni pwung en kosonned, wiahlahr ahn aramas emen de ahn pwihn ehu dipwisou oh e uhdahn pahn peikiong aramaso de pwihno ni unsek.” Kitail kin wiahla sapwellimen Siohwa ladu kan ni ahnsou me kitail kin inoukihong Siohwa atail mour oh papidaisla. Wahnpoaron Pohl kawehwehda, “Kaidehn uhdamwail kumwail, pwe sapwellimen Koht; pwe ih me ketin pwainkinkumwailda pwei lapalap ehu.” (1 Korint 6:19, 20) Pwei lapalap wet iei sapwellimen Sises Krais meirong en tomw, ihme kahrehda Koht kin kak kupwurkinkitailla nin duwen sapwellime ladu kan, sohte lipilipil ma kitail kin iang pwihn en Kristian me keidi kan de kitail kin iang pwihno me kin ahneki koapworopwor en mour pohn sampah. (Episos 1:7; 2:13; Kaudiahl 5:9) Ihme kahrehda, sang ni ahnsou me kitail papidaisla, “sapwellimen Siohwa kitail.” (Rom 14:8) Ki sapwellimen Sises Krais nta kesempwal me pwainkinkitailla, kitail pil kin wiahla sapwellime ladu kan oh anahne kapwaiada sapwellime kosonned akan.—1 Piter 1:18, 19.
5. Nin duwen liduhn Siohwa kei, ia atail pwukoa me keieu kesempwal, oh iaduwen kitail kak kapwaiada pwukoa wet?
5 Ladu kan anahne peikiong ahr soumas kan. Atail kin papah atail Soumaso kin kohsang pein nsenatail oh atail limpoak ong Ih. Nan pwuhken 1 Sohn 5:3 mahsanih, “Pwe iet duwen wehwehn poakohng Koht: kitail en peikiong sapwellime kosonned akan. Oh sapwellime kosonned akan me sohte apwal.” Ong kitail, peik iei kasalepen atail limpoak ong Koht. E pahn sansal ni atail wiewia kan koaros. Pohl mahsanih, “Eri, mehkoaros me kumwail kin wia, sohte lipilipil, de mehkot me kumwail kin tungoale de nim, kumwail wia ong ni kalinganpen Koht.” (1 Korint 10:31) Ni ehu ehu rahn, pil ni wiewia tikitik kan, kitail men kasalehda me kitail wiahla “ladun Siohwa kan.”—Rom 12:11.
6. Pwehki kitail wiahla sapwellimen Koht ladu kan, iaduwen met pahn kamwekidada atail pilipil kan nan atail mour? Kihda karasepe.
6 Karasepe, ni ahnsou me kitail kin wiahda atail pilipil kan, kitail men tehk kanahieng kupwuren Siohwa, atail Soumas. (Malakai 1:6) Pilipil apwal akan mwein pahn kakete kasonge atail peikiong Koht. Eri, iaduwen—kitail pahn kapwaiada sapwellime kaweid kan de kitail pahn mweidong mohngiongatail me kin “diren piht” en kaweidih kitail? (Seremaia 17:9) Melisa, emen serepein Kristian kiripw, me ahpwtehn papidaisla, lelohng kasongosong ni ahnsou me mwahnakapw emen mwahukihda ih. Mwahnakapw menet mwomwen mwahu, oh e pil tepida onop Pwuhk Sarawi rehn Sounkadehdehn Siohwa kan. Ahpw, emen elder koasoiong Melisa oh kangoange ih en kapwaiada sapwellimen Siohwa kaweid en “pwoudikihda emen me iang pwoson.” (1 Korint 7:39; 2 Korint 6:14) Melisa wehkada, “E sohte mengei ong ie en kapwaiada kaweid wet. Ahpw, pwehki I wiahdahr ai inou ong Koht en kapwaiada sapwellime kupwur kan, I pilada en peikiong sapwellime kaweid kan.” Ni e medemedewe dahme wiawi, e koasoia: “I inenen perenki me I kapwaiada kaweido. Mwahnakapw menet uhdi sang ah onop Pwuhk Sarawi. Ma I nantiong en iang ih, e sansal me, ni ahnsouwet, I pwoudkihdahr emen me sohte iang pwoson mehlel.”
7, 8. (a) Dahme kahrehda kitail en dehr nohn daulihla nsenohki kaperenda aramas akan? (b) Kihda karasaras ieu ong iaduwen emen powehdi ah kin masak aramas teikan.
7 Nin duwen sapwellimen Koht ladu kan, e sohte konehng kitail en wiahla ladu kan en aramas. (1 Korint 7:23) Mehlel, kitail koaros kin perenki ma aramas teikan pahn perenki kitail, ahpw kitail anahne tamataman me Kristian akan kin ahneki koasondi kan me weksang aramas en sampah wet. Pohl wia peidek wet: “Eri, ia duwe, met wehwehki me I men repen keniken rehn aramas akan?” Kaimwiseklahn sapwellime mahsen, e mahsanih met: “Ma iei met me I kin inengieng, eri, kaidehn ngehi ladun Krais men.” (Kalesia 1:10) Kitail sohte kak mweidong iengetail kan en kahrehong kitail en kaperenda aramas akan. Eri, dahme kitail kak wia ni ahnsou me kitail kin lelong kasongosong kan?
8 Medemedewe duwen Elena, Kristian pwulopwul emen nan Spain. Ekei ienge tohnsukuhl kan kin kihda pein arail nta pwen sewese aramas soumwahu kan. Irail ese me Elena kin wia emen Sounkadehdehn Siohwa, oh e sohte pahn kihda pein ah nta de ale doken nta. Ahpw, ni ahnsou konehng, Elena wia ehu padahk mwohn ienge tohnsukuhl kan koaros pwen kawehwe ong irail duwen dahme e kin kamehlele. Elena kawehwehda met: “Ni mehlel, I inenen saloh ni ahnsou me I wia ahi padahk ong iengei tohnsukuhl kan. Ahpw I kaunopada mwahu ahi padahk, oh dahme wiawi mwurin ahi padahk inenen kapwuriamwei. Iengei tohnsukuhl akan tohto tepida kasalehda wahu ong ie, oh ahi sounpadahko kapinga doadoahk en kalohk me I kin wia. Ahpw, keieu me I perenki, I nsenamwahuki ahi kapinga mwaren Siohwa oh kawehwe mwahu dahme I kin kamehlele.” (Senesis 9:3, 4; Wiewia 15:28, 29) Ei, nin duwen ladun Koht oh Krais kei, kitail kin weksang aramas teikan. Ahpw, pali laud en ahnsou kitail kak kahrehong aramas teikan en wauneki kitail ma kitail kin kaunopada mwahu en kawehwe duwen dahme kitail kin kamehlele.—1 Piter 3:15.
9. Dahme kitail sukuhliki sang tohnlengo me pwarada mwohn wahnpoaron Sohn?
9 Ma kitail pahn tamataman me kitail kin wia ladun Koht kei, met pahn kak sewese kitail en kolokolete atail madamadau en aktikitik. Ni ahnsou ehu, wahnpoaron Sohn kin inenen pwuriamwei ni a kilangada kaudiahl kaselel ieu en Serusalem en nanleng, oh met kahrehong ih en poaridi mwohn tohnlengo pwe en pwongih. Tohnlengo padahkiong Sohn, “Ke dehr wia men! Pwe ngehi iengomw ladu, oh iengen riomw soukohp ako, oh iengen irail koaros me kin kesempwaliki oh apwalih kokohp kan en nan pwuhk wet. Koht me ke pahn kin pwongih.” (Kaudiahl 22:8, 9) Mehn kahlemeng mwahu tohnleng menet wia ong ladun Koht akan koaros! Ekei Kristian akan mwein kin ahneki pwukoa tohrohr kan nan mwomwohdiso. Pwe Sises mahsanih: “Mehmen me men lapalap rehmwail, e pahn papah meteikan; a mehmen rehmwail me men soumasala, e uhdahn pahn wiahla lidu.” (Madiu 20:26, 27) Nin duwen sapwellimen Sises tohnpadahk kan, kitail koaros kin wiahla ladu kan.
“Ihte Pwaisat Se en Kapwaiada Aht Pwukoa”
10. Kihda karasaras riau sang Pwuhk Sarawi me kin kasansalehda me irail ladu lelepek kan en Koht sohte kin mengei en kapwaiada kupwuren Koht ahnsou koaros.
10 E sohte mengei ong kitail aramas soh unsek kei en kapwaiada kupwuren Koht ahnsou koaros. Soukohp Moses pil pweiek en peikiong Siohwa ni ahnsou me Siohwa peki rehn Moses en kahluwa mehn Israel en kohkohsang Isip. (Eksodus 3:10, 11; 4:1, 10) Ni ahnsou me Sona aleier pwukoa ehu en pakairkihong mehn Ninipe kan kadeik kehlail ieu, Sona “ahpw tangalahng ekis wasa tohrohr pwe en tangasang Siohwa.” (Sona 1:2, 3) Ehu ahnsou, Paruk, sekretari en soukohp Seremaia kin pwangada oh pahtoula. (Seremaia 45:2, 3) Dahme kitail pahn wia ni ahnsou me pein atail ineng kan de madamadau kan kin weksang kupwuren Koht? Sises kihda karasaras ieu me kin sapengki peidek wet.
11, 12. (a) Kawehwehda sapwellimen Sises karasaras me ntingihdi nan pwuhken Luk 17:7-10. (b) Mehn kasukuhl dahieu kitail sukuhlikier sang sapwellimen Sises karasaras?
11 Sises mahsanih duwen lidu emen me wie mwetimwet de kamwekamwenge sihpw kan nan sapwen eh kaun ni rahno pwon. Ni ahnsou me lidu menet pwurala rehn eh soumas, e pwangada pwe e wia doadoahk laud erein awa 12, oh eh soumas sohte ndahng ih en mwohndi oh mwengehla. Ahpw, eh soumas ndaong ih: “Onopada mwengehn soutik, en likawihada likoun papah oh papah ie nindokon I pahn sakasak, pwe kowe me pahn uhd mwenge mwuhr.” Lidu menet pahn kaitarala pein ah anahn akan mwurin e pahn papah ah soumas. Ni kaimwiseklahn sapwellimen Sises karasaras, e mahsanih: “Ih pil duwen kumwail; kumwail pahn kin kapwaiada mehkoaros me kileldiong kumwail en wia, oh kumwail pahn kin nda, ‘Kiht, lidu soh katepe kei; ihte pwaisat, se en kapwaiada at pwukoa.’ ”—Luk 17:7-10.
12 Sises kihda karasaras wet kaidehn pwehki Siohwa sohte kin kesempwaliki atail kin papah Ih. Pwuhk Sarawi mahsanih: “Koht me uhdahn pwung; e sohte pahn ketin meliehla amwail wiewia kan de amwail limpoak ong ih ni sawas me kumwail kasaledahr oh pil kin kasalehiong riamwail kan.” (Ipru 6:10) Ahpw, mouren padahk en sapwellimen Sises karasaras, iei me ladu men sohte kak kaperenda pein ih de mwohneki pein ah nsenamwahu. Ni ahnsou me kitail inoukihong Koht atail mour oh pein pilada en wiahla sapwellime ladu kan, kitail pein pwungki en rapahki mahs kapwaiada kupwuren Siohwa. Kitail anahne mwohneki wia kupwuren Koht kaidehn pein nsenatail.
13, 14. (a) Soangen ahnsou dah me kitail kin anahne mendahkihla pein atail ineng de pepehm kan? (b) Dahme kahrehda kitail anahne kapwaiada kupwuren Koht?
13 Mehlel, kaukaule onopki Mahsen en Koht oh pwuhk kan me pwihn en “ladu lelepek oh loalokong” kin wiahda kin kahrehong kitail en doadoahk laud. (Madiu 24:45) Mwein met kin apwal ong kitail pwehki kitail sohte kin ahn wia wadawad de wadek pwuhk kan me kin audaudki “padahk loal kan en Koht.” (1 Korint 2:10) Ahpw, e soh konehng kitail en koasoanehdi atail ahnsou pwe en wia pein atail onop? Mwein kitail anahne kaiahne pein kitail en dehr karuwaru ahpw mwondi oh medemedewe dahme kitail kin onopki. Ahpw, ma kitail sohte pahn pein kaiahne kitail en wia met, iaduwen kitail pahn kak perenki “kisin tungoal kekeluwak, iei ih me aramas koahieklahr kan kin tungoale”?—Ipru 5:14.
14 Dahme kitail kak wia ma kitail kin pwang mwurin atail pwurodo nan imwatail mwurin atail doadoahk rahn pwon? Mehlel, kitail anahne nantihong iang towehda mihding kan koaros. De mwein kitail kin sahn kalohk ong aramas akan me kitail sehse. Pohl kin wehwehki me ekei ahnsou kitail sohte pahn kalohkiseli Rongamwahu ‘sang ni pein nsenatail.’ (1 Korint 9:17) Ahpw, kitail kin wia mehpwukat pwehki Siohwa—atail Kaun nanleng me kitail kin poakong—kin padahkiong kitail en wia met. Oh kitail soh kin ahnsou koaros nsenamwahuki atail kin nantiong wia onop, iang towehda mihding kan koaros, oh pil kalohk?—Melkahka 1:1, 2; 122:1; 145:10-13.
Dehr Kilangada “Soahng kan Koaros me Mih Mwuhri”
15. Iaduwen Sises wia mehn kahlemeng mwahu en uhpaiong Koht?
15 Sises Krais kin kasansalehda pein ah kin uhpah Seme nanleng ni ahl me keieu kaselel. Sises padahkiong sapwellime tohnpadahk kan, “I kohdihdo sang nanleng pwe I en kapwaiada kupwuren Ih me ketin kadariehdo, a kaidehn pwe I en wia nsenei.” (Sohn 6:38) Ni ahnsou me e inenen toutou nan mwetuwel en Ketsemeni, e kapakapki: “Ipa, ma e kak, a komw ketikihweisang ie dahl en lokolok wet; eri, soh, kaidehnkin nseneiet, pwe kupwuromwihte en pweida.”—Madiu 26:39.
16, 17. (a) Iaduwen kitail pahn kilangwong soahng kan me kitail kesehlahr? (b) Kasalehda iaduwen Pohl kin wiahki mwohni kan de wiahla aramas ndand nin sampah wet kin duwehte “soahng koaros mehn lekdekla kei.”
16 Sises Krais kin kupwurki kitail en ni lelepek kolokol atail pilipil en wiahla ladun Koht kei. E mahsanih: “Ma aramas emen tapiada doadoahngki mehn deipwel pwen dei mwetuwel ahpw kilangada soahng koaros me mih mwuhri, eri e sohte warohng Wehin Koht.” (Luk 9:62) Ni atail kin wiahla ladun Koht kei, e sohte konehng kitail en ahnsou koaros medemedewe duwen dahme kitail kesehla. Ahpw, kitail anahne kesempwaliki dahme kitail aleier sang ni atail kin pilada en wiahla sapwellimen Koht ladu kei. Ong irail mehn Pilipai kan, Pohl nting ong irail: “Kaidehn soahng pwukatte, I pil mwamwahlkihla soahng koaros pwehki soahng teieu me inenen katapansang oh kesempwalsang, iei marain en Krais Sises, ei Kaun. I keselahr soahng koaros pwehki ih, I wiahki soahng koaros mehn lekdekla kei, pwe I en kak ale Krais.”—Pilipai 3:8.
17 Medemedewe duwen mehkan me Pohl kin wiahki mehn lekdekla kei oh kesehla pwehki e men alehdi kapai ni pali ngehn kan nin duwen ladun Koht emen. E kesehla kapai en mwohni kan en sampah wet oh pil e kesehla eh pahn kak wiahla emen kaun en pelien lamalam en mehn Suhs. Ma Pohl kin nantihong pwehn wiahla kaun en pelien lamalam en mehn Suhs, mwein e pahn pil kak ahneki pwukoa laud duwehte Simeon, nein sapwellimen Pohl sounpadahk, Kamaliel. (Wiewia 22:3; Kalesia 1:14) Simeon wiahla kaun en Parisi kan oh e ahneki pwukoa kesempwal ieu—edetehn e kin peikasal—ni mehn Suhs akan uhwong Rom nan pahr 66-70 C.E. Mehn Suhs akan de sounpei en mehn Rom me kemehla ih.
18. Kihda karasepe ieu pwen kasalehda iaduwen atail kin iang wia doadoahk ngenin kan kin imwikihla kating kaselel kan.
18 Sounkadehdehn Siohwa tohto kin idawehn mehn kahlemeng mwahu en Pohl. Emen sister adaneki Jean koasoia, “Sounpar kei mwurin I kesepwil sang sukuhl, I aleier doadoahk en executive secretary ong emen sounkosonned ndand men nan London. I perenki ai doadoahk oh wiahda tohto mwohni, ahpw nan ai mongiong, I ese me I kak kalaudehla ai doadoahk en papah Siohwa. Mwuhr, I kesehla ai doadoahk en executive secretary oh tepida pioneer. I inenen kalahnganki me I wia met sounpar 20 samwalahro! Ai kin iang wia doadoahk en pioneer kin kamwahuwihala ai mour laudsang doadoahk en sekretari pahn kak wia ong ie. Sohte peren oh nsenamwahu pahn kak pahrekiong atail kin kilang Mahsen en Koht ah kin kawekila mour en aramas akan. E inenen kansenamwahu en iang sewese aramas emen. Dahme kitail kin kihong Siohwa sohte kak pahrekiong dahme Siohwa kin ketikihong kitail.”
19. Dahme kitail anahne koasonedi en nantiong wia, oh dahme kahrehda?
19 Ehu rahn mwein atail irair akan pahn kak wekila. Ahpw, atail inou ong Koht sohte kak wekila. Kitail pahn wiahla sapwellimen Siohwa ladu kan kohkohlahte, oh E kin mweidong kitail en doadoahngki atail ahnsou, kehl, koahiek kan, oh mehkan me kitail kin ahneki ni ahl me keieu mwahu. Eri, atail pilipil kan duwen met pahn kak kasansalehda uwen laud atail limpoak ong Koht. Re pil kak kasalehda uwen laud atail men tounmeteikihla pein atail ahnsou kan oh pil kehl akan. (Madiu 6:33) Sohte lipilipil soangen irair dah kan kitail kin lelong, e sou konehng kitail en nantiong kihong Siohwa uwen atail kak koaros? Pohl ntingihdi: “Pwe ma kumwail pahn kin ngoangki kihwei, Koht pahn kin kupwurperenki uwen me kumwail pahn kak kihwei, ahpw e sohte pahn kupwurperenki amwail kihwei mehkot me kumwail sohte kakohng.”—2 Korint 8:12.
“Kumwail Pahn Kin Wah Mwahu”
20, 21. (a) Ladun Koht akan kin kapwarehda soangen wah dah kei? (b) Iaduwen Siohwa kin kapaiada aramas akan me kin papah ih ni uwen me irail kak?
20 En wiahla ladun Koht kei kaidehn mehkot keper de apwal. Ahpw weksang met, pwe soangen koasoandi en ladu wet kin kasaledek kitailla sang soangen koasondi en ladu me kin kihsang rehtail atail peren. Pohl ntingihdi, “Ahnsou wet kumwail kasaledeksangehr dihp oh wiahla lidun Koht, ke pahn kin wah mwahu, wia aramas sarawi kei oh imwilahn met kumwail pahn ahneki mour soutuk.” (Rom 6:22) Atail kin wia lidun Koht kin wah mwahu, pwe kitail kin alehda kapai en wiahla aramas sarawi, de tiahk mwakelekel. Oh pil, e pahn kaluwalahng mour soutuk.
21 Siohwa kin kadek sapan ong sapwellime ladu kan. Ni ahnsou me kitail kin wia uwen me kitail kak en papah ih, e pahn ketin ritingadahng kitail “dipwisou kesempwal en nanleng oh kamwerehdiong kitail soangen kamwahu kan ni uwe ieu me laud.” (Malakai 3:10) E pahn kaperen ong kitail en doulahte wia sapwellimen Siohwa ladu kei ni ahnsou kohkohlahte!
Ke Tamanda?
• Dahme kahrehda kitail kin wiahla ladun Koht kei?
• Iaduwen kitail kin kasansalehda atail kin uhpaiong kupwuren Koht?
• Dahme kahrehda kitail anahne kaunopada en mwohneki wia kupwuren Siohwa kaidehn pein atail?
• Dahme kahrehda kitail en dehr ‘kilangada soahng kan koaros me mih mwuri’?
[Kilel nan Pali 12]
Koasoandi en pein pilada en wiahla ladu emen ni mwehin Israel kin duwehte koasoandi en wiahla Kristian laduhn Koht emen
[Kilel nan Pali 13]
Kitail kin wiahla ladun Koht kei ni ahnsou me kitail papidaisla
[Kilel nan Pali 13]
Kristian akan kin wia kupwuren Koht mahs nan arail mour
[Kilel nan Pali 14]
Moses kin pweiek alehdi ah pwukoa