Kumwail Me Pwulopwul Akan, Wiahda Amwail Pilipil En Papah Siohwa
“Kumwail pilada rahnwet ihs me kumwail pahn papah.”—SOSUA 24:15.
1, 2. Soangen wiepen papidais sapwung dah kan me kin wiawi nan palien Kristendom?
MWEIDOHNG [seri kan] en wiahla Kristian akan ni ahnsou me re kakehr ese Krais.” Soun nting men me ede Tertullian me ntingihdi koasoi pwukat ni imwilahn senturi keriau C.E. E uhwong papidais en seri pwelel, wiewia ehu me kin kalap wiawi rehn irail Kristian salelepekla kan nan ah ahnsou. Pwehn uhwongada Tertullian oh Paipel, Padre Augusti ne kose me papidais kin kihsang dihp me seri pwelel men sohsohki oh dene me ma seri kan me mehla ahpw sohte papidais, re pahn isihs nan kisiniei. Madamadau wet kin kangoange pahpa oh nohno kan en mwadangete papidaisihala neirail seri kan mwurin ahr ipwidi.
2 Aramas tohto nan palien sarawi laud akan nan Kristendom kin papidais seri pwelel kan. Pil patehng met, poadoapoad kasalehda me ni wehi kan me kose me irail Kristian kan, irail kin kalowehdi wehin “pakan” kan, irail kaun en wehi oh kaun en lamalam akan kin idingkihong mehn pakan kan en mwadangete papidaisla. Ahpw papidaisih seri pwelel oh idingki aramas laud akan en papidaisla sohte kin poahsoanda sang nan Paipel.
Sohte Inoudahn Mour Ieu Rahnwet kin Pein Miehla
3, 4. Dahme pahn kak sewese nein pahpa oh nohno kan me inoukihong Siohwa arail mour neirail seri kan en pein inoukihong Siohwa arail mour?
3 Paipel kasalehda me Koht kin kupwure me seri kan me mwakelekel mendahte me emente rehn pahpa oh nohno kin wia Kristian lelepek emen. (1 Korint 7:14) Eri met kahrehdahng seri pwukat en wia aramas inouda kan ong Siohwa? Soh. Ahpw seri kan me tikida rehn pahpa oh nohno me inoukihong Siohwa arail mour kin ale kaiahn akan me kak kahrehiong seri pwukat en pein inoukihong arail mour ong Siohwa ehu rahn. Nanmwarki Solomon ntingihdi: “Samwa, kapwaiada dahme omw pahpa padahkihong uhk oh dehr manokehla padahk en omw nohno. . . . Ara padahk kan pahn kahluwa iuk nan omw seiloak, sinsile iuk nipwong, oh kaweid uhk nin rahn. Ara padahk kan iei marain lingaling ehu; ara kin kapwunguhkala pahn kak kaweidkin uhk duwen omw pahn mour.”—Lepin Padahk 6:20-23.
4 Kaweid en pahpa oh nohno Kristian akan kak wia mehn pere mour en irail me pwulopwul kan, ma irail pahn nsenki idawehn. Solomon pil mahsanih: “Pwutak loalokong men kin kaparanda seme; a me pweipwei men kin kansensuwedihala ine.” “Rong, samwa, loalokongla oh medemedewe mwahu duwen mwomwen omw mouren.” (Lepin Padahk 10:1; 23:19) Ei, pwehn ale kamwahu sang ni ahn pahpa oh nohno kaweid, kumwail me pwulopwul akan anahne nsenki alehda kaweid oh kaiahn. Ke sohte ipwikihdi erpit, ahpw ke kak “ale erpit” oh pein idawehn “elen mour.”
Dahkot Elen Madamadau?
5. Soangen kaweid dah me Pohl kihong seri kan oh pil pahpa kan?
5 Wahnpoaron Pohl ntingihdi: “Seri kan, peikiong samamwail oh inamwail kan, pwe ih me pwung. ‘Kahkahki semomw oh inomw,’ iei tepin kosonned me inou ehu iang. Eri, iet inowo: ‘pwe ke en pweida mwahu oh mour werei nin sampah.’ Kumwail sahm oh ihn kan, kumwail dehr kamwakara mwahl noumwail seri kan, ahpw kekeirirailda ni kaiahn oh elen madamadau en Siohwa.”—Episos 6:1-4, NW.
6, 7. Dahme kin wiawi pwehn kakairada seri kan ni “elen madamadau en Siohwa,” oh dahme kahrehda met sohte wiahki ahl sapwung ong pahpa oh nohno kan en wiahiong neirail seri kan?
6 Iaduwen, pahpa oh nohno Kristian akan kin sapwung ni arail kin kekeirada neirail seri kan “kaiahn oh elen madamadau en Siohwa”? Soh. Ihs me kak kasohwe ahn pahpa oh nohno arail kin padahkiong neirail seri kan dahme re lemeleme me pwung oh mwahu ong nin duwen tiahk? Aramas sohte kin kauwe irail akan me sohte kamehlele Koht ni arail kin padahkiong neirail seri kan me dene sohte Koht. Mehn Roman Catholic kan kin pepehm me e wia arail pwukoa en kakairada neirail seri kan nan mwomwohdiso en Catholic, oh kereniong sohte aramas kin kauwe irail ni arail kin wia met. Ni ahlohte, Sounkadehdehn Siohwa kan sohte pahn ale karaunepen me dene re kin wekiwekid madamadau en neirail seri kan ni arail kin kekeirada irail pwe ren alehda sapwellimen Siohwa kupwur me pid poahsoanpen padahk mehlel kan oh duwen madamadau kesempwal akan en tiahk mwakelekel.
7 Nin duwen pwuhk me ede Theological Dictionary of the New Testament (Dikseneri me kin Kawehwe Lepin Lokaia kan nan Kadehde Kapw), tepin lokaia en Krihk me wehwehki “elen madamadau” nan Episos 6:4 e kin wehwehiong ahl ehu me kin “song en kapwungala madamadau, oh kapwungala dahme sapwung, oh kamwahuwihala atail madamadau ong Koht.” Iaduwen ma aramas pwulopwul emen kahng rong kaweid en pahpa oh nohno pwehki ah rongada kaweid en ienge seri teikan, oh inengieng men iang wia dahme ah werek kan kin wiewia? Ihs me kitail kak nda me kahpwalih ih—pahpa oh nohno de ienge kan? Ma ienge kan kin idingki aramas pwulopwulo en ale wini en kasahliel, kamam sakau en wai, de pil kahrehiong en wia tiahk samin, eri iaduwen kitail en kauwe pahpa oh nohno pwehki ara song en kaweid madamadau en serio oh sewese ih en kak kilangada imwilahn soangen wiewia keper pwukat?
8. Dahme kamwekid ahn Timoty ah kak “pwosonla”?
8 Wahnpoaron Pohl ntingkihlahng mwahnakapw Timoty: “Ke en nantihong ni me mehlelo me ke padahngkiher oh uhdahn kamehlele. Pein kowe ese ihs me omw sounpadahk, oh ke pil ese me sang ni omw kisin seri ke pil kin ese Pwuhk Sarawi, me kak kasalehiong uhk erpit me kak kahluweiukalahng nan mour soutuk sang ni omw pwoson Krais Sises.” (2 Timoty 3:14, 15) Sangete ahnsou me Timoty wia seri, ah nohno oh nohno kahlap kin katengehdiong pwoson Koht nan loale, oh esehla iren Pwuhk Sarawi kan. (Wiewia 16:1; 2 Timoty 1:5) Mwuhr, ni arail wiahlahr Kristian, ira sohte idingki Timoty en kamehlele, ahpw ira kin “kamehlelehiong” ih mehkan sang ni ara kin kawehwe mour en padahk kan sang nan iren Pwuhk Sarawi.
Siohwa Ketin Luhkehkin Uhk en Pilada
9. (a) Iaduwen Siohwa ah ketin kawauwihala sapwellime kepikipik, oh ia kahrepe? (b) Iaduwen sapwellimen Koht Iehros a kin doadoahngki ah saledek en pilipil?
9 Siohwa kakete ketin kapikada aramas en wia mwomwen robot de misihn kei, oh ketin koasoanehdi loalarail en kin wia kupwure ni sohte arail madamadau oh sohte pein arail pilipil. Ahpw soh, e ketin kawauwih irail ki saledek en wia pilipil. Atail Koht kupwurki kitail en pein nsenki papah ih. E ketin kupwurperenki sapwellime kan koaros, irail me mah de me pwulopwul, en papah ih sang ni limpoak. Sapwellimen Koht Iehros kin wia mehn karasepe keieu mwahu me pid en pein nsenki wia kupwuren Koht, oh Siohwa mahsanih ong Sises: “Kowe, me iei nei pwutak kompoake, me I kin kupwurperenki.” (Madiu 3:17) Mesenih menet patohwan ong Semeo: “Maing ei Koht, ia uwen ei kin ngoangki kapwaiada kupwuromwien! I kin kolokol sapwellimomwi padahk kan nan mohngiongiet.”—Melkahka 40:8; Ipru 10:9, 10.
10. Dahme kin poahsoanehda aramas en kak papah Siohwa ni ahl me e kin ketin kupwurki?
10 Siohwa kin ketin kasik me irail oko me kin papah ih pahn kaweid en sapwellime Ohlo en kin kasalehda soangen irairohte ni arail kin pein nsenki wia kupwuren Koht. Ni elen kokohp, sounmelkahkao koulki: “Rahnen omwi mahweniong omwi imwintihti kan, sapwellimomwi aramas akan pahn pein nsenki iang mahweno. Sapwellimomwi mwahnakapw akan pahn patohdo rehmwi nin nahna sarawi kan, rasehng pwoaiken nimensehngie.” (Melkahka 110:3) Sapwellimen Siohwa pwihn unsek en lahng oh sampah kin mwekidiki peik oh limpoak ni arail kin wia kupwuren Koht.
11. Pilipil dahieu me kohieng pwulopwul kan me tikida rehn pahpa oh nohno me inoukihda arail mour kan en pein wia?
11 Eri, kumwail me pwulopwul akan en uhdahn wehwehki me pahpa oh nohno oh pil Kristian elder kan nan mwomwohdiso sohte pahn idingkin kumwail en papidaisla. Ineng en papah Siohwa pahn uhdahn pein pwilisang rehmw. Sosua en kawao padahkiong mehn Israel akan: “Papah [Siohwa] ni mehlel oh loalopwoat. . . . Kumwail pilada rahnwet ihs me kumwail pahn papah.” (Sosua 24:14-22) Pil duwehte, ke pahn pein nsenkihda inoukihong Siohwa ahmw mour oh kihong ih ahmw mour unsek en wia kupwure.
Nantihong Kapwaiada Ahmw Pwukoah
12. (a) Pahpa oh nohno kin kaiahne neirail seri kan, ahpw dahme ira sohte kak wia? (b) Iahd me aramas pwulopwul emen pahn pwukoahki mwohn Siohwa duwen pilipil kan me e pein wiahda?
12 Ehu ahnsou me kumwail me pwulopwul akan solahr mih pahn mwetehn pwoson en amwail pahpa oh nohno. (1 Korint 7:14) Tohnpadahk Seims ntingihdi: “Eri, mehmen me wehwehki dahme pwung me en wia, ahpw sohte wia, e wiahda dihp.” (Seims 4:17) Pahpa oh nohno kan sohte kak weliwelian neirail seri kan oh wie papah Koht, oh pil seri kan sohte kak weliwelian arail pahpa oh nohno oh wie papah Koht. (Esekiel 18:20) Iaduwen, ke sukuhlikier duwen Siohwa oh sapwellime koasoandi kan? Ke kakehr pein wehwehki dahme ke sukuhlikier oh pein kekeirada nanpwung mwahu rehn Koht? E soh pahn konehng ken pein medemedewe me Koht ketin mwahngih me ke kakehr pein pilada en papah ih?
13. Soangen peidek dah kan me irail me pwulopwul kan me saikinte papidais pahn anahne pein idek rehrail?
13 Ke kin wia aramas pwulopwul men me saikinte papidais oh me laudla rehn pahpa oh nohno me kin kaudokiong Siohwa Koht, oh ke kin iang towehda mihding kan, oh pil kin iang kalohki Rongamwahu en Wehio? Ma iei, eri pein mehleliong kowe oh pein idek rehmw: ‘Dahme kahrehda I kin wiewia mehpwukat? I kin towehda mihding kan oh iang kalohk pwehki ahi pahpa oh nohno kasik ien wia met de I pein men kaperenda Siohwa?’ Ke pein kamehlelehiong uhk duwen “mwahu oh pwung oh unsek en kupwuren Koht”?—Rom 12:2.
Dahme Kerempwa Iuk Sang Papidais?
14. Mehnia mehn karasepen Paipel akan me kasalehda me papidais sohte pahn pwand?
14 “Dahme kolokol ie sang ien papidais?” Ohlen Idiopia me wie peidek wet ong sounkalohk Pilip ahpwtehn sukuhliki me Sises iei ih me Mesaia. Ahpw, mehn Idiopia menet ahneki loalokong en iren Pwuhk Sarawi kan me itar en ese me e sohte pahn kapwakapwande ah en kasalehda ong wehi pokon me sangehr ahnsowo kohla e pahn papah Siohwa ni ah wia kisehn mwomwohdiso en Kristian, oh me kin wahdohng ih peren laud. (Wiewia 8:26-39) Pil duwehte lih emen me ede Lidia, me kin langahiong mohngiongi “ong tehkada mehkan me Pohl kin mahsanih,” ih oh tohn imwe mwadangete “papidaisla.” (Wiewia 16:14, 15) Pil duwehte soun silepen imweteng nan Pilipai me rongete Pohl oh Sailas ni ara kin “mahsanih, mahsen en Siohwa ong ih,” oh “ih oh tohn imwe ko sohte pwand papidaisla.” (Wiewia 16:25-34) Kahrehda ma ke sukuhlikier tepin padahk kan en Siohwa oh sapwellime koasoandi kan, oh ahneki ineng mehlel en papah ih, oh tiahk mwahu nan mwomwohdiso oh ke kin kaukaule towehda mihding kan oh ieiang kalohki Rongamwahu en Wehio, dahme ke soh papidaisla?—Madiu 28:19, 20.
15, 16. (a) Soangen madamadau sapwung dah me kin kak kerempwa ekei me pwulopwul kan sang papidaisla? (b) Iaduwen inoukihda arail mour oh papidaisla ah kin wia mehn pere mour en me pwulopwul kan?
15 Ke perki wia ewen kahk keieu kesempwal wet pwehki ke masak pwe mwuhr ke de wiahda dihp? Ma iei, eri medemedewe met: Ke pahn kahng song en wiahda noumw laisin en tangahki sidohsa pwehki ke masak pwe ehu rahn ke de aksident? Eri soh! Pil duwehte, ke dehr perki papidaisla ma ke kakehr papidais. Ni mehlel, ke pahn mwekidkihda laud en wia uwen omw kak ken pelianda wiewia suwed ni ahmw pahn inoukihong Siohwa ahmw mour oh pwungki en wia kupwure. (Pilipai 4:13) Kumwail me pwulopwul akan, menlau dehr lemeleme me dene ma ke kin kapwandehla ahnsou en omw pahn papidaisla, ke sohte pahn pwukoahki dipomw akan. Ni ahnsou me ke lelehr sounpar en pwukoahki pein kowe, ke pahn pein sapeng Siohwa ong ahmw elen mour, mehnda ma ke papidais de soh.—Rom 14:11, 12.
16 Sounkadehde kan me tohto nan sampah kin ahneki pepehm me arail pilipil en papidaisla, ni arail pwulopwul kin sewese laud arail mour. Kilang karasepen aramas emen me sounpar 23 oh wia Sounkadehdehn Siohwa nan palikapi en Iurop. E tamanda me ni ah papidais ahnsou me e sounpar 13 kin kahrehiong ih en kanahieng en dehr kauwehkihla ah mour “ineng en me pwulopwul akan.” (2 Timoty 2:22) Sangete ni ah pwulopwul e koasoanehdi nan kapehde en wiahla sounkalohk kaukaule men. Rahnwet, e doadoahk ni peren nan ehu Branch Ohpis en Sounkadehdehn Siohwa kan. Kapai tohto kin awiawih irail me pwulopwul kan koaros, iangahki kowe, me pilada en papah Siohwa.
17. Nan irair dah kan me e kesempwal kitail en wehwehki duwen “kupwuren Siohwa”?
17 Inoukihong Siohwa atail mour oh papidaisla kin wia tepidahn mour ieu me kitail kin alehda kupwuren Siohwa en kaweid wiewia kan koaros me kitail kin wia. Kitail anahne ‘koasoanehdi atail ahnsou’ ma atail elen mour pahn pahrekiong atail inou ong Siohwa. Iaduwen atail kak wia met? Sang ni atail kin koasoanehdi atail ahnsou en sohlahr wiewia soahng kan me sohte katepe oh pilada en doadoahngki atail ahnsou ong onop Paipel, oh kaukaule iang towehda mihding kan, oh wia uwen atail kak en iang kalohki “Rongamwahu en Wehio.” (Episos 5:15, 16; Madiu 24:14) Atail inoukihong Siohwa atail mour oh atail inengieng wia kupwure kin wiahda mehkot kamwahu ong soangen irair koaros nan atail mour, iangahki iaduwen atail pahn doadoahngki atail ahnsoun kommoal, oh pil duwen atail mwenge oh nim, oh soangen keseng dah me kitail kin rong. Ke soh pilada soangen mehn kamweit me ke kak perenki kohkohlahte? Irail Sounkadehde pwulopwul tohto kak ndaiong uhk me mie ahl tohto en ahneki peren ni ahmw pahn wiewia “kupwuren Siohwa.”—Episos 5:17-19.
“Se Pahn Ianguhkala”
18. Soangen peidek dah me irail me pwulopwul akan anahne pein idek rehrail?
18 Sangete nan pahr 1513 B.C.E. lel Pendekos 33 C.E., mie sapwellimen Siohwa pwihn en aramas me e ketin pilada ren wia sapwellime kaudok oh wia sapwellime sounkadehde kan. (Aiseia 43:12) Irail mehn Israel pwulopwul akan ipwidihong nan sapwellimen Koht wehio. Ahpw, sangehr nan Pendekos, Siohwa sapwellimanikihdahr “wehi” kapw ieu nan sampah, iei Israel en ngehn, “aramas akan ong mware.” (1 Piter 2:9, 10; Wiewia 15:14; Kalesia 6:16) Wahnpoaron Pohl mahsanih me Krais kamwakelehdahr pein ih “pwihn en aramas ong wia sapwellime, me pwerisek ong doadoahk mwahu kan.” (Taitus 2:14) Kumwail me pwulopwul akan ahneki saledek en pein kasawih ong kumwail iawasa aramas pwukat kin mih ie. Ihs irail akan me kin wia “wehi pwung ehu me kin kolokol wiewia lelepek,” oh arail mour kin pahrekiong mour en kaweid en Paipel akan, oh kin wia Sounkadehdehn Siohwa lelepek kan, oh kalohkseli sapwellime Wehi me ieite me pahn wahdo koapworopwor mwahu ong aramas? (Aiseia 26:2-4) Kilang pelien lamalam en Kristendom oh pelien lamalam teikan, oh kapahrekiong arail wiewia ohng dahme Paipel padahkiong sapwellimen Koht ladu kan en wia.
19. Dahme aramas rar kei nan sampah pwon wehwehkihdahr?
19 Aramas rar kei wasa koaros nan sampah, pil iangahki me pwulopwul tohtohie, kin kamehlelehdahr me luwen sapwellimen Siohwa Sounkadehde keidi kan iei irail me “wehi pwungo.” Irail pwukat kin ndaiong irail akan me wia Israel en pali ngehn: “Se pahn ianguhkala nan omw pelien lamalam en, pwe se rong me Koht kin ketin ieiang uhk.” (Sekaraia 8:23) Se kin kasikasik oh wie kapakapki me kumwail me pwulopwul kan pahn pilada en iang wiahla sapwellimen Koht aramas akan, oh iang “pilada mour”—mour soutuk nan sapwellimen Siohwa sampah kapw.—Deuderonomi 30:15-20; 2 Piter 3:11-13.
Kousapahl
• Ia wehwehn elen madamadau?
• Soangen doadoahk dah me Siohwa kin kupwurperenki?
• Soangen pilipil dahieu me kin kohwong irail me pwulopwul me arail pahpa oh nohno inoukihong Siohwa arail mour?
• Dahme kahrehda aramas en dehr kapwande wiahda arail pilipil en papidais?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 12]
Ihs me ke pahn rong?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 14]
Iaduwen inoukihong Siohwa ahmw mour oh papidaisla kak wia mehn pere ahmw mour?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 15]
Dahme kin kolokol uhk sang papidaislahr?